«Դրսում էլ սովորելու շատ բան կա, բայց Հայաստանն ինձ համար մնում է սնվելու ամենակարևոր աղբյուրը»

«Իրատեսի» հյուրը «Գյուրջիև» համույթի հիմնադիր և գեղարվեստական ղեկավար ԼԵՎՈՆ ԷՍԿԵՆՅԱՆՆ է: Համույթը լայն ճանաչում չունի հայաստանյան հանրության շրջանում, բայց սիրված և գնահատված է թե՛ մեր, թե՛ դրսի մասնագիտական միջավայրում: Եթե մարդկանց կհետաքրքրի մեր զրույցը, և կցանկանան լսել այս երաժիշտներին, ապա այդ հնարավորությունը կունենան հուլիսի 25-ին՝ ժամը 19-ին, ՀԲԸՄ-ի դահլիճում: Նշենք, որ համերգի մուտքն ազատ է:

-Լևոն, տպավորությունն այնպիսին է, որ «Գյուրջիև» համույթն առավելապես ներկայացված և ճանաչված է դրսում, իսկ Հայաստանում այնքան էլ հայտնի չէ: Մասնավորապես, 2012 թվականին հոլանդական «Edison Award» մրցանակաբաշխության ժամանակ «Լավագույն ժողովրդական ալբոմ» նախագծի հաղթող եք ճանաչվել, 20-ից ավելի արտասահմանյան երկրներում եք ելույթներ ունեցել: Սա ինչպե՞ս կբացատրեք:
-Հայաստանում համերգներ քիչ ենք ունենում, որովհետև դրանք կազմակերպական մեծ աշխատանք են պահանջում և մեծ ժամանակ են խլում ստեղծագործական աշխատանքից: Իսկ դրսում համերգները հրավիրողներն իրենք են կազմակերպում ամբողջությամբ, և մեր խնդիրը միայն համերգային ծրագրով ներկայանալն է լինում: Իհարկե, հասկանում եմ, որ այստեղ էլ պետք է հաճախ հանդես գալ, բայց մեզ դեռևս դա չի հաջողվում. այս տարի, օրինակ, միայն մեկ համերգ ենք ունեցել Արամ Խաչատրյանի թանգարանում և շուտով կունենանք ևս մեկը՝ ՀԲԸՄ-ի դահլիճում: Իսկ արտասահմանում տարբեր համերգներ ենք ունեցել: Չեխիայի մայրաքաղաք Պրահայում ունեցած համերգը նվիրված էր Հայաստանի և Չեխիայի բարեկամության և Հայաստանի անկախության տարեդարձներին, նվագել ենք Հայաստանում քրիստոնեությունն առաջինը քարոզած առաքյալների՝ Սբ Թադեոսի և Սբ Բարդուղիմեոսի տաճարում, ապա ելույթ ենք ունեցել Համբուրգի Էլբֆիլհարմոնիայում, որը վերջերս կառուցված սրահ է՝ լավագույններից մեկն աշխարհում. այստեղ հանդես եկանք սիրիական «Hewar» ¥«Երկխոսություն»¤ անսամբլի հետ համատեղ: Այս համերգի համար հատուկ ծրագիր էր պատրաստվել, երաժշտությունը գրել էր սիրիացի կոմպոզիտոր Իսամ Րաֆիան: Կատարեցինք նաև սիրիացի այլ կոմպոզիտորների՝ Քինան Ազմեի, Դիմա Օլշոյի գործերը, ինչպես և իմ արած փոխադրությունները հայկական ազգային երաժշտության հիման վրա: Այս ծրագրով մի նոր էջ է բացվել մեր ստեղծագործական կյանքում, որովհետև հայ նշանավոր կոմպոզիտոր Տիգրան Մանսուրյանը գրել է ստեղծագործություն՝ դասական և հայկական նվագարանների համատեղ կատարման համար: Մենք այն կատարում ենք սիրիացիների հետ: Այս համագործակցությունը նաև քաղաքական ենթատեքստ ունի, իհարկե: Սա մեր վերաբերմունքի արտահայտությունն է սիրիացի ժողովրդի հանդեպ, որն այսօր հայտնվել է ծանր վիճակում, սա նաև մեր երախտագիտության դրսևորումն է այն բանի համար, որ նրանք 100 տարի առաջ ցեղասպանությունից փրկված հայերին շատ բարյացակամորեն ընդունել ու ապրելու հնարավորություն են տվել իրենց երկրում: Ժամանակին մեզ օգնած ժողովուրդն ինքն է այսօր հայտնվել փախստականի վիճակում, և մենք մեր համագործակցությամբ ցանկանում ենք այդ ժողովրդի վրա հրավիրել մարդկության ուշադրությունը: Մենք «Ավրորա» մրցանակաբաշխության ժամանակ պարգևատրում ենք ցեղասպանվածներին աջակցող անհատների, ինչը շատ ողջունելի է: Կարծում եմ, որ սիրիացիների պարագայում երախտագիտության է արժանի մի ամբողջ ազգ, և իմ գործունեությամբ փորձել եմ այդ երախտագիտությունն արտահայտել ինձ տրված հնարավորության չափով և ձևով: Այս ծրագրով հանդես եկանք նաև Ամստերդամում՝ հայտնի «Հոլանդ» փառատոնի շրջանակում, այդուհետ մասնակցեցինք Գերմանիայի «Էլբֆիլհարմոնիա» փառատոնին, ելույթ ունեցանք Բեռլինի «Պուլեզ» սրահում: Այսքանով չի սահմանափակվի մեր ծրագիրը, որովհետև դրա շուրջ հետաքրքրությունը մեծ է, կլինեն նաև այլ համերգներ այլ երկրներում: Սա շատ հետաքրքիր, նորաոճ երաժշտություն է, որը գրավում է տարբեր ազգերի մարդկանց, և միաժամանակ սա քաղաքականություն է: Մենք հաճախ, քաղաքականություն ասելով, շատ ուղղակի ենք դա հասկանում. զոհերի հիշատակի ոգեկոչում, քաղաքական ելույթներ, դիվանագիտություն: Այնինչ ամեն բան կարելի է այլ կերպ ձևակերպել, մշակել: Եթե մենք համերգային ծրագրով ենք հանդես գալիս, բնականաբար երկրորդ պլանով է խոսվում Հայոց ցեղասպանության մասին, բայց դա լինում է շատ ավելի ընդգծված: Առաջին պլանում այն է, որ մենք երախտագիտություն ենք հայտնում սիրիացի ժողովրդին, բայց կա երկրորդ հարցը՝ ինչի՞ համար ենք երախտագիտություն հայտնում:

-Դուք 1996 թվականին եք տեղափոխվել և մշտական բնակություն հաստատել արվեստագետի համար ոչ նպաստավոր պայմաններ ունեցող Հայաստանում: Հատկապես ի՞նչը Ձեզ կապեց հայրենիքին:
-Ես ի սկզբանե սովորելու եմ եկել Հայաստան: Նախ՝ սովորում էի Ռոմանոս Մելիքյանի անվան ուսումնարանում, ապա՝ Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայում: Եղել եմ հրաշալի դաշնակահար և ուսուցիչ Ռոբեր Շուգարովի աշակերտը: Նախնական նպատակադրվածություն կար շարունակելու կրթությունս Գերմանիայում, բայց ես մեծ ձգտում ունեի զբաղվելու կոմպոզիցիայով, ուսումնասիրելու հայկական երաժշտությունը: Այնքան շատ բան կար այստեղ սովորելու ¥հիմա էլ շատ կա, ու ես մինչև կյանքիս վերջը պիտի սովորեմ¤, որ ես մտքիցս հանեցի ճամփորդելու ծրագրերն ու մնացի Հայաստանում: Հիմա էլ, երբ բավական հաճախ ենք ճամփորդում և ունենում արտասահմանյան համերգներ Եվրոպայում, Ավստրալիայում, Հարավային Ամերիկայում, այլուր, ես մշտապես ունենում եմ շուտ վերադառնալու պահանջն իմ ներսում: Ճիշտ է, դրսում էլ սովորելու շատ բան կա, հաճախակի ճամփորդությունները մեզ կրթում են, հարստացնում, բայց Հայաստանն ինձ համար մնում է սնվելու ամենակարևոր աղբյուրը: Հայաստանում սիրելի են և՛ մարդկային հարաբերությունները, և՛ մեր բնությունը, բայց ինձ, որպես պրոֆեսիոնալի, գրավում է մեր երաժշտությունը, որն ունի խորք, որը դեռևս լիովին մշակված չէ, ներկայացված չէ: Ճամփորդություններիցս մեկի ժամանակ հանդիպեցի անվանի կինոռեժիսոր Ֆրանկ Շեֆերին, որը չափազանց հետաքրքրված է հայկական մշակույթով, ֆիլմ է նկարում Հայաստանի մասին: Նա ասում էր, որ աշխարհի ժամանակակից երաժշտությունը սերտորեն կապված է հնաոճի հետ, իսկ մենք՝ հայերս, փառք Աստծո, հնաոճ երաժշտության հարուստ պաշար ունենք: Եվ դա ոչ միայն մեզ համար կարող է իբրև աղբյուր ծառայել, այլև եվրոպական կոմպոզիտորական արվեստի: Ես գիտեմ, որ շուտով դեպի մեզ են շրջվելու աշխարհի երաժիշտները, որպեսզի ուսումնասիրեն մեր երաժշտական գործիքները, մեր երաժշտության առանձնահատկությունները: Իսկ եթե այդպես է, ապա ինչու՞ հենց ինքներս չօգտվենք մեր ունեցածից, ինչու՞ ինքներս առաջինը չնախաձեռնենք այդ գործը: Հատկապես 21-րդ դարում, երբ համացանցը լայն կապեր ստեղծելու, բազմազան համագործակցություններ ձևավորելու հնարավորություն է տալիս, մենք պետք է օգտվենք դրանից և մեր արժեքները լավագույնս ներկայացնենք աշխարհին: Սա է իմ մտածելակերպը:

-«Գյուրջիև» համույթը ստեղծել եք 2008 թվականին, 2011-ին թողարկել եք առաջին՝ «Գյուրջիևի երաժշտությունը» սկավառակը: Ինչպե՞ս գտաք կապը Գյուրջիևի անվան, երաժշտական ժառանգության հետ:
-2008 թվականից ունեցել ենք մեր առաջին համերգները Գյումրիում, Վանաձորում, ապա Երևանում, իսկ 2011-ից ավելի հաճախակի դարձան Հայաստանից դուրս տրվող համերգները: Գյուրջիևի մասին առաջին անգամ լսել եմ 2005 թվականին, իսկ նրա երաժշտությունն առաջին անգամ լսել եմ 2006-ին: Լսում էինք կնոջս՝ դաշնակահարուհի Լուսինե Գրիգորյանի հետ, որ գյումրեցի է, ինչպես Գյուրջիևը: Երկուսիս մեջ էլ հարազատության զգացում առաջացավ այդ երաժշտության հանդեպ: Իհարկե, Գյուրջիևի երաժշտությունը միայն հայկական հենք չունի, կան նաև հունական, ասորական, քրդական, տիբեթյան և այլ ազգերի երաժշտության նմուշներ դրանում: Նա այդ նմուշները հավաքել է ճանապարհորդությունների ընթացքում, ուսումնասիրել է նաև տարբեր ծեսեր, կրոնական ավանդույթներ՝ ցանկանալով հասկանալ այդ ամենի էությունը: Նա ցանկացել է ապագային միտված մեթոդ ստեղծել, որը կնպաստի մարդու ներդաշնակ զարգացմանը, մարդու ուշադրության կենտրոնացմանը: Այդ ամենն ինձ շատ հետաքրքրեց: Գյուրջիևի ուսմունքը բացառիկ է ոչ միայն գաղափարական առումով, այլև գործնական, եթե այն կարողանաս կիրառել: Այսօր տարբեր բիզնեսներում օգտագործվում են Գյուրջիևից վերցրած մեթոդները, որ կոչվում են սցենարների մեթոդներ:
-Ստացվում է, որ ստանդարտներ չճանաչող, ընդունված կաղապարներին հակադրվող Գյուրջիևի մեթոդները կարող են շահեկանորեն կիրառվել ժամանակակից կյանքի ամենանյութեղեն հարթություններու՞մ:
-Այո՛: Եվ կիրառվում են: Միայն բիզնեսում չէ, բժշկության մեջ էլ են կիրառվում, ճարտարապետության մեջ էլ: Օրինակ, Ավստրալիայի Կանբերրա մայրաքաղաքի հատակագծի հեղինակը եղել է Գյուրջիևի աշակերտը և նախագծել է այն Գյուրջիևի մեթոդներով: Այս տարիների ընթացքում, շրջագայելով տարբեր երկրներում, տեսնում ենք, որ աշխարհի գրեթե բոլոր մեծ քաղաքներում կան Գյուրջիևի կենտրոններ, իսկ Հայաստանում թյուրըմբռնում կա Գյուրջիևի անձի և ուսմունքի առնչությամբ: Անհեթեթ վարկածներ են շրջանառվում նրա մասին, նրան վերագրում են հիպնոսով, կախարդությամբ, խաբեությամբ զբաղվելու անիրական պատմություններ: Բայց նրա մեթոդներում ցնդաբանություն չկա. այնքա՜ն մեծ գրողներ ու գիտնականներ են օգտվել դրանցից ու հասել մեծ հաջողությունների: ՈՒրեմն ինչու՞ մենք չօգտագործենք դրանք: Մինչև իր գրքերը չկարդան, խորությամբ չուսումնասիրեն, ինչպե՞ս կարող են կարծիք ունենալ այդ մարդու մասին ու արտահայտել. սա ես չեմ հասկանում: Գյուրջիևը մեր հարստությունն է, ինչու՞ օտարենք: Հենց Գյումրիում, որ Գյուրջիևի ծննդավայրն է, շատ քիչ բան գիտեն նրա մասին: Այնինչ, եթե մենք աշխարհին ներկայանալու անհրաժեշտություն ունենանք, կարող ենք առաջին հերթին Գյուրջիևի անունը տալ ու նրանով ներկայանալ, որովհետև նա շատ ճանաչված, շատ արժեքավոր գրող է և փիլիսոփա: Նույնիսկ ժամանակակից տեխնոլոգիաների աշխարհի նշանավոր դեմքը՝ Սթիվ Ջոբսն է ազդվել Գյուրջիևից. նա իր կարդացած տասը լավագույն գրքերից մեկը համարում էր Գյուրջիևի գիրքը: Դրսում նրան բոլորն են ճանաչում, անգամ հյուրանոցների հավաքարարները, որոնց մենք բազմիցս հանդիպել ու հարցուփորձ ենք արել մեր ճամփորդությունների ընթացքում:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ