«Շապիկի նկարազարդումը պետք է և՛ հուշի, թե ինչի մասին է գիրքը, և՛ ամբոջությամբ պարզ չլինի»

«Զանգակ» հրատարակչության լույս ընծայած «Հայ նկարազարդողների կատալոգը» (Illustrators.am 2018) ներառում է թե՛ երիտասարդ և թե՛ արդեն կայացած քառասունչորս հայ նկարազարդողների բազմաժանր ու տարբերվող ութսունյոթ նոր ու թարմ աշխատանքներ:
Գրքի ձևավորող ՄԱՐԻԱՄ ԿԱՆԱՅԱՆԸ մեզ հետ զրույցում ասաց, որ սովորաբար գրքի միջազգային փառատոներին ամեն երկիր տարբեր ձևաչափերով ներկայացնում է իր նկարազարդողներին. «Այս կատալոգը նախատեսված էր գրքի միջազգային տոնավաճառներին և փառատոներին հայ նկարազարդողների աշխատանքները ներկայացնելու համար, օրինակ, այս տարվա գարնանը ներկայացվել էր Բոլոնիայի գրքի միջազգային փառատոնին: Այսինքն, ավելի շատ ուղղված է դրսի շուկային: Գրքի վերջում ներկայացված են նաև նկարազարդողների հասցեները, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում համագործակցության եզրեր ստեղծվեն: ՈՒնենք նաև ֆեյսբուքյան էջ»:

-Հայ նկարազարդողներին հարթակ տրամադրող այս նախաձեռնությունը ե՞րբ է կյանքի կոչվել, և ի՞նչ պարբերականությամբ է հրատարակվում կատալոգը:
-Առաջին երկու կատալոգները լույս են տեսել 2013-ին և 2014-ին, երրորդը՝ այս տարվա գարնանը, իսկ հետագայում, հավանաբար, 2 տարին մեկ լույս կտեսնի: Այս տարվա կատալոգում տեղ են գտել ոչ միայն գրքերի նկարազարդումներ, այլև պրոմո-կերպարներ, ինքնակպչուկներ, բացիկներ, ամսագրերի նկարազարդումներ, անիմացիաներ, գրքանիշեր, թվային պատմություններ: Նկարազարդողները Հայաստանից են և Սփյուռքից: Ոմանք մի քանի աշխատանքով են ներկայացված՝ կախված տրամադրած նյութից:
-Ձեր աշխատանքնե՞րն էլ են ներկայացված կատալոգում:
-Այո, Սոմերսեթ Մոեմի «Երփներանգ շղարշը» և Ֆլյոր Եգգի «Պատժի երանելի տարիները» գրքերի շապիկների նկարազարդումները: Հրատարակված գրքերի նկարազարդումները կատալոգում ընդգրկելու դեպքում նշում ենք, թե ում է պատկանում հրատարակելու իրավունքը, կան նկարազարդումներ, որ նախատեսված են գրական այս կամ այն ստեղծագործության համար, բայց դեռ չեն հրատարակվել, այդ մասին նույնպես նշվում է: Որոշ նկարազարդումներ գրքի էջերում են զետեղված: Որպես կանոն, ներկայացվում է կազմի նկարն առանց տեքստի, որ երևա հենց նկարազարդումը, ոչ թե ձևավորումը: Մի քանի բացառություններ են եղել, օրինակ, «Երևան» ամսագրի անունը շապիկի նկարազարդման մասն է, առանձնացնել հնարավոր չէր:
-Գրքի ձևավորումն ինչո՞վ է առանձնանում: Տեխնիկական հնարավորությունները դյուրացրե՞լ են աշխատանքը:
-Այո, տեխնիկան կարևոր է, բայց շատ ավելի կարևոր է, թե ինչն ես շեշտադրում, ո՞ր տեսարանն ես առանձնացնում, ի՞նչ տրամադրություն ես փոխանցում, էքսպրեսիա կա՞, թե՞ չկա: Օրինակ, Հռիփսիմե Հակոբյանի «Քաջ Նազարում» շեշտված է դիմագծերի արտահայտչականությունը:
-Լավ դիզայները կարո՞ղ է միաժամանակ լինել լավ նկարիչ կամ նկարազարդող:
-Դիզայները նկարիչ չէ, բայց պետք է ունենա նկարելու ձիրք: Նկարիչն ազատ է իր արվեստում, իսկ դիզայները պետք է հոգեբանություն իմանա, տեխնիկական հնարքների տիրապետի, մարքեթինգի մասին մտածի՝ գրախանութում այլ գրքերի կողքին ինչպե՞ս կերևա գիրքը: Ոմանք համատեղում են այս երկուսը:
-Կատալոգի շապկին Լիլիթ Ալթունյանի «Կապույտ աղվեսը» գրքի շապիկի նկարազարդումն է: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
-Քանի որ նախաձեռնությունը «Զանգակինն» է, ամեն կատալոգի համար ընտրում ենք մեր հրատարակած գրքերի նկարազարդումներից որևէ մեկը: Լիլիթ Ալթունյանը «Կապույտ աղվեսը» գրքի և՛ հեղինակն է, և՛ նկարազարդողը. կատալոգը սկսվում է նրա աշխատանքներով:
-Մի ժամանակ ձևավորման առումով կարծես բաց կար մեր գրաշուկայում: Իբրև ոլորտի ներկայացուցիչ՝ ի՞նչ կասեք այս մասին:
-Վերջին տարիներին նկատվում է ավելի լուրջ վերաբերմունք գրքի ձևավորման, նկարազարդման աշխատանքներում: Հայ ձևավորողները հետևում են համաշխարհային միտումներին, հանդիպում են համարձակ, ինքնուրույն աշխատանքներ. տարբեր տեխնիկական հնարքներ են կիրառվում. օգտագործվում են ձեռքով արված նկարազարդումներ, լուսանկարներ: Նորություններ կարելի է տեսնել հատկապես «Երևան» ամսագրի էջերում, բայց դա ամսագիր է, գրքի պարագայում խնդիրն այլ է: Շապկի նկարազարդումը պետք է և՛ հուշի, թե ինչի մասին է գիրքը, և՛ ամբողջությամբ պարզ չլինի: Պետք է ծանոթ լինես գրքի բովանդակությանը, կերպարների բնավորությանը, որ իմանաս՝ ինչ պատկերել շապկին, նաև այնպես անես, որ վերնագիրն ուղղակիորեն չկրկնվի: Իբրև օրինակ, մեր «Աղավնիները թռչում են» գրքի շապկին պատկերված են թղթից պատրաստված աղավնիներ: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, որ վերնագիրը կրկնվում է, բայց մի նրբություն կա. շապկին տանիք հիշեցնող ուրվագիծ կա, որտեղից աղավնիները դուրս են գալիս, այսինքն, հուշում է, թե որտեղից են թռչում աղավնիները: Գիրքը Սերբիայում ապրող քույրերի մասին է, որ արտագաղթել են Շվեյցարիա, բայց շարունակ հիշում են հայրենի գյուղաքաղաքը, որտեղ անցկացրել են մանկության, պատանեկության տարիները: Ձևավորման միջոցով ցուցադրվում են ներկայի ու անցյալի կապը, տան, տանիքի կտրված ուրվագիծը, որտեղից անվերադարձ թռչում են աղավնիները:
-Մարիամ, շա՞տ են տարբեր հին նկարազարդողների աշխատանքները, թե՞ որոշակի կապ կարելի է գտնել:
-Շատ բան փոխվել է, բայց, որպես երախտագիտություն անցյալի արվեստի (նրանց շնորհիվ ենք քայլ առ քայլ հասել այսօրվան), երբեմն գրքերը վերահրատարակվում են հին նկարազարդումներով՝ աննշան փոփոխությամբ: Արտասահմանում նույնպես ընդունված է այդ մոտեցումը:
-Արտասահմանյան գրականությունը ձևավորելիս հրատարակչությունն ազա՞տ է իր ընտրության մեջ:
-Թարգմանական գրականության շապիկների ձևավորումը, նկարազարդումը հաստատում են գործակալությունները, որոնցից գնել ենք հեղինակային իրավունքները, կամ հաստատում է հեղինակը իր գործակալի միջոցով: Օրինակ՝ Սալման Ռուշդիի «Կեսգիշերի զավակները» պետք է լույս տեսնի, կազմի նկարազարդումը համաձայնեցրել ենք հեղինակի հետ: Արթուր Միլլերի պիեսների ձևավորումը հաստատել է գործակալությունը: Խնդիրներ, որպես այդպիսին, չեն լինում ո՛չ հայ, ո՛չ օտարազգի հեղինակների դեպքում:
-Քանի՞ գիրք եք նկարազարդել ինքներդ և ո՞ր աշխատանքն եք առանձնացնում:
-Ավելի քան երկու տարի է, ինչ աշխատում եմ «Զանգակում»: Հիմնականում ձևավորել, նաև նկարազարդել եմ շապիկները: Ինձ համար, որպես նկարազարդման լավ արդյունք, առանձնանում են Սալման Ռուշդիի «Կեսգիշերի զավակները» շապկի նկարազարդում-ձևավորումը, Մելինդա Նաձ Աբոնի «Աղավնիները թռչում են» գրքի շապիկը (սա նկարազարդում համարելը ճիշտ չի լինի. ավելի մոտ է ֆոտոկոլաժի) և հատկապես՝ Ջոն Սթայնբեքի «Ցասման ողկույզները» շապիկի ձևավորումը:
-Ի՞նչ կասեք վերջում:
-Կուզեի, որ մեր նկարազարդողները հավասար մրցակցության մեջ լինեին դրսի մեծ շուկայի նկարազարդողների հետ: Մեր հրատարակչությունները, հայ նկարազարդողներից զատ, հաճախ դիմում են դրսի մասնագետներին: Ցանկալի կլիներ, որ հայ շնորհալի նկարազարդողներն էլ նման պահաջարկ ունենային ոչ միայն ներսի, այլև դրսի հրատարակիչների շրջանում: Մենք ունենք այդ ներուժը, պարզապես պետք է աշխատել, ճիշտ ներկայանալ, հնարավորություններն ընդլայնել: Հենց այս նպատակով է «Զանգակը» նախաձեռնել սույն կատալոգների հրատարակումը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ