«Մշակութային ոլորտում, նաև գրական դաշտում այդ նույն անձնավորված շահերն են»

Ինչպե՞ս է գիրքը հասնում ընթերցողին, թա՞նկ է, թե՞ էժան գիրքը գրքասերների համար, ի՞նչ է արվում ընթացիկ գրականությունն արժևորելու առումով: Գրական դաշտում առկա այս և այլ հարցերի շուրջ զրուցել ենք գրող, թարգմանիչ ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԻ հետ:

-Վերջին տարիներին ի՞նչ նկատելի փոփոխություններ կան գրական դաշտում, հաշվի առնելով նաև այն, որ Երևանում գրքի տոն է նշվում, տարատեսակ գրական միջոցառումներ են անցկացվում: Ինչի՞ մասին է սա խոսում, որ գիրքը, գրականությունը սկսել են արժևորվե՞լ, թե՞ պարզապես ավելացել են տոները, փառատոները:
-Երևի թե փառատոներն են ավելի շատացել, բայց չի կարելի չնկատել նաև, որ գրքի նկատմամբ հետաքրքրությունն այս տարիներին մեծացել է: Չէի ասի՝ երկրաչափական պրոգրեսիա է, կամաց-կամաց ինչ-որ հետաքրքրություն գալիս է Հայաստան աշխարհ: Շատ գիրք է տպագրվում, բավական հարուստ տեսականի կա գրքերի: Ես ավելի շատ նկատի ունեմ գեղարվեստական գրականությունը: Գիտական գրականության ընթացքին հատուկ չեմ հետևում, գիտեմ, որ մենագրություններ են գրվում հումանիտար թեմաներով, պատմագիտական աշխատություններ կան, բայց դա ուրիշ ոլորտ է: Խոսքը գեղարվեստական գրականության մասին է՝ հեղինակային գրքերի, թարգմանական գրականության, ընդ որում` թարգմանականն իր հիմնական ժանրերով՝ արձակ և պոեզիա: Դրամատուրգիան, կարծես, դուրս է մղվել թարգմանականից, թեև կան ստեղծագործող անհատներ, որոնք գրում են դրամատիկական գործեր, նույնիսկ՝ բեմադրում: Ընդհանուր առմամբ, գրախանութների ցանցն է ընդլայնվել, բարելավվել են մատուցումը, գրքի նկատմամբ վերաբերմունքը: Ստանդարտներ կան, ճաշակի թարմացումներ, բայց ցավալի հարց է (եղել և մնում է) գրքերի տպաքանակը: Նաև դիսբալանս գոյություն ունի, այսպես կոչված, գնագոյացման: Ինձ թվում է՝ գրքերի վաճառքի գինը բավական բարձր է:
-Կա հակառակ կարծիք, որ գրքերը ինքնարժեքից ցածր են վաճառվում:
-Ես չեմ համեմատում եվրոպական երկրների հետ: Հայաստանի միջին եկամուտ ունեցող քաղաքացու համար գիրք ձեռք բերելը բավականին թանկ հաճույք է, մանավանդ եթե գրասեր ես և շատ գրքեր պիտի գնես: Եթե տարվա մեջ մեկ-երկու գիրք ես գնում, նորմալ է, բայց եթե մեկը արտասահմանյան գրականության սիրահար է և գնում է մի նոր գիրք, որ ժամանակին արգելված է եղել, հետո լույս է տեսնում արգելված գրքերի մատենաշարը, նա հակված պետք է լինի այդ բոլորը կամ գոնե մի մասը ձեռք բերելու: Խնդիրն այն է նաև, որ մարդիկ գրադարան չեն գնում, որովհետև, ի վերջո, կարելի է գիրք կարդալ գրադարանում:
-Որքան գիտեմ՝ լավ գրքերը, պահանջարկ վայելող գրական նորությունները գրադարան ուշ են հասնում:
-Մշակույթի նախարարության քաղաքականությունը փոխվել է: Ինչ-որ ժամանակ հրատարակիչների մի մասը պարտադիր օրինակներ էր ուղարկում որոշ գրադարաններ, հիմա, կարծես, նախարարությունը պետք է որոշ գումար հատկացնի գրադարաններին, որ իրենց ֆոնդից գրքեր գնեն: Չգիտեմ՝ ինչ վիճակում է ծրագիրը, կամ ինչ գրքեր կգնեն, ամեն դեպքում, որոշակի շարժ կա:
-Դուք նույնպես գրում եք, ի՞նչ կասեք գրող-ընթերցող կապի մասին: Գիրքն ընթերցողին հասցնելու ի՞նչ մեխանիզմներ են գործում մեր երկրում:
-Եթե գրողը ճանաչում ունի, կայացած է, հետաքրքրվողների շրջանակ գոյություն ունի: Շատացել է նաև գովազդը՝ որոշ կարգի գրականության ու գրողների շրջանում: Դրան նպաստում է նաև համացանցը: Զանգվածային լրատվամիջոցներով՝ ռադիոյով, հեռուստատեսությամբ, նման գովազդ չի արվում կամ շատ քիչ է արվում: Հասարակությունն էլ, եթե նույնիսկ մամուլին է հետևում, առաջնահերթության կարգով ավելի շատ քաղաքական լուրերին է հետամուտ, հետո նոր հասնում է (եթե հասնում է) մշակութային նորություններին: Այդ առումով, ճանապարհը՝ գրողից (հրատարակչի միջոցով) գրախանութ այնպես է, ինչպես ընդունված է ամբողջ աշխարհում:
Մնում է հարցը փիլիսոփայական տեսանկյունից դիտարկել՝ արդյոք կա՞ գրասեր հայ հասարակություն, որ միջոցներ չունի գրականություն գնելու, և հակառակը: Անհամամասն այս ոլորտում միանգամայն նկատելի է: Եվ երկրորդ՝ գրականություն ձեռք բերելը, գիրք կարդալը, ինքնակրթությունը, աշխարհաճանաչողությունը ինքնանպատակ չպետք է լինեն: Հարուստ գիտելիքը պետք է հայ քաղաքացու և հասարակության անդամի համար ակտիվ քաղաքացիական դիրքորոշման հիմք դառնա: Ա՛յ, ես դա չեմ տեսնում: Ինչու՞ ենք ուզում, որ մարդիկ գիրք կարդան: Գիրք կարդալու արդյունքը, հետևանքը պետք է լինեն մտավորական մարդու հասարակական ներգրավվածությունը և ինչ-որ բան փոխելու, բարեշրջելու, բարելավելու գործողությունները: Դա, ոնց որ թե, մնում է մարդու մեջ: Փողոցում անցորդն անցնում է, չես իմանում՝ նա գիրք կարդացո՞ղ անցորդ է, թե՞, ընդհանրապես, թշնամաբար է նայում նման կարգի իրողություններին, գիրք կարդալու, հոգևոր քաղցը բավարարելու խնդիր իր առջև չի դնում: Դրա համար հասարակությանը պետք է բաժանել ոչ թե ըստ ֆինանսական ցենզի, այլ գրագիտության: Մարդիկ, որոնք ունեն հոգևոր բավական պաշար (որ ձեռք են բերել ընթերցանությամբ, և որն ինքնանպատակ չէ), և մարդիկ, որոնք պարզապես տգետ են: Պետք է առանցքն այդպես անցկացնել, ու ամեն ինչ, երևի, իր տեղը կընկնի, կտեսնենք, թե որ բանակն է ավելի զորեղ՝ իշխանություն ունեցողների՞նը, թե՞ իշխանություն չունեցողներինը: Եվ այդ գիծն ուղիղ գիծ չէ, շեղ գիծ է, որովհետև բոլորի մեջ էլ բոլորը կան: Բայց, ամեն դեպքում, պետք է գիրք կարդալ, մարդը, եթե պետք է մի բան սովորի քաղաքական տուրևառությունից, միայն վատ օրինակներից կարող է սովորել, իսկ գրքերից միայն լավ օրինակներից կարող է սովորել և դրանցով առաջնորդվել կյանքում:
-Դուք խոսում եք ընթերցասեր հասարակության մասին, բայց գրողներն իրենք էլ հասարակական ակտիվությամբ աչքի չեն ընկնում:
-Ճիշտ է, դե մարդիկ մի քիչ ներփակվել են և կարդում են ավելի շատ իրենք իրենց գրածը, քան շրջապատի: Համահաղորդակցությունը գրողների միջև պետք է երևար գրական բանավեճերում, քննարկումներում, բայց հիմա այդպիսի բաները վերացել են: Շնորհանդեսներ են անցկացվում. շնորհանդեսը միանգամայն հակապատկերն է գրական բանավեճի, մեծարման երեկոներ են, գովասանքի խոսքեր, և գրականության պատմության, նաև այսօրվա գրականության ընդհանուր համայնապատկերում չի երևում տվյալ մարդու արածը: Քիչ թվով գրականագետներ, գրաքննադատներ են կարողանում այսօրվա մեր գրականությունը սահմանել, զանազանել իրարից, փորձում են ինչ-որ քննական գիծ անցկացնել, որ կարողանաս թացն ու չորը, իսկական գրականությունը և ժամանակավորն իրարից տարբերել: Իհարկե, դա դժվար է ժամանակակից գրականության առումով, բայց, ինձ թվում է, նաև գրականության պատմության առումով շատ քիչ բան է արվում այսօր: Շատերը կարող են ինձ հետ համաձայն չլինել, ասել, որ գրական կյանքը հիմա ավելի ակտիվ է, շատ գրքեր են գրվում: Այո՛, գրվում են, բայց բոլորն իրար անհաղորդ են: Սփյուռքահայ կամ արևմտահայ գրականությամբ զբաղվողները մի խումբ են, իրենք իրենց մեջ զբաղվում են այդ գրականությամբ: Հայ դասական կամ նոր և նորագույն գրականությամբ զբաղվողները իրենք իրենց գրքերով են զբաղված, բայց դրանք հասարակական լայն քննարկումների դաշտ երբեք չեն տեղափոխվում, դրանց արձագանքը երբեմն «Գրական թերթում» ենք տեսնում, բայց միայն մեկ գրական թերթով շատ դժվար է, համենայն դեպս, այսօրվա բազմաժանր, բազմաձև, բազմատաղանդ և անտաղանդ բոլոր գործերը քննարկել ու դրա մեջ տեսնել զարգացման հեռանկար: Այսինքն, մեզ պակասում է հենց գրական մամուլը: Ես, իհարկե, ողջունում եմ, որ լրատվամիջոցներում, լրագրերում, «Իրատեսում» նաև բաժիններ կան հատկացված մշակույթին և գրականությանը, բայց դրանք հատվածական բնույթ են կրում: Դա հարթակ չէ, որտեղ մարդիկ կարող են արտահայտել իրենց գաղափարները, գեղարվեստական ճաշակը, իրավացիորեն կամ հանիրավի քննադատել կամ դրվատել այս կամ այն գրական ուղղությունը կամ գրողին: Գիտե՞ք, ամեն ինչ շատ նման է վերևներում ընթացող քաղաքական բանավեճին, երբ շատ սուր հարցեր են քննարկվում ՝ անձնավորված փոխադարձ ոչնչացումներով, կամ ամեն ինչ թողնում են ինքնահոսի: Մեր գրական բանավեճն էլ, եթե այդպիսին կա իհարկե, նման է, չասեմ՝ բարձրակարգ, ստորակարգ քաղաքական բանավեճի, որտեղ նախապես գիտես մարդկանց դիրքորոշումները, քաղաքական շահերն ու նպատակները: Մշակութային ոլորտում, նաև գրականության դաշտում այդ նույն անձնավորված շահերն են:
(շարունակելի)

Զրույցը՝
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ