«ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, Ի՜ՆՉ ՈՒԶՈՒՄ ԵՍ ԱՐԱ, ՄԻԱՅՆ ԹԵ ՔԱՅԼԵՐԴ ԼԻՆԵՆ ՀՕԳՈՒՏ ՀԱՅ ԱԶԳԻ»

Ներքաղաքական կանխատեսումներ, արտաքին ուժերի ստվերային ներգործություն, ազգային պետության ստեղծման պահանջ-հրամայական. այս հարցերն են քննարկվել «Իրատես de facto»-ի հերթական «Կլոր սեղանում»:
Մասնակիցներն են` ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ, ԱԺ «Ժառանգություն» խմբակցության պատգամավոր ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԸ, «Նոր ժամանակներ» կուսակցության նախագահ ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԸ, քաղաքագետ ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆԸ:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ի՞նչ տրամաբանությամբ են զարգանում այսօր ներհայաստանյան քաղաքական գործընթացները, որի «ներկապնակին» իր ուրույն երանգներն է հաղորդում հայտնի եռանկյունը` երեք նախագահներն իրենց թիմակիցներով:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Եթե չլինեն ներքին կամ արտաքին այլ սրացումներ, ապա շատ սովորական քաղաքական գործընթաց է` Հայաստանն ընդառաջ է գնում խորհրդարանական ու նախագահական ընտրություններին: Երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի վերադարձը քաղաքականություն, կարծում եմ, նույնիսկ պարտադիր է: Մեկնաբանեմ, թե ինչու: Հայաստանի քաղաքական իրականությունը բևեռացված է, չկա նորմալ քաղաքական-տնտեսական իրավիճակ, մեզանում վերնախավ կոչվածն օտարված է հասարակությունից, ժողովուրդն էլ անտարբեր, մի քիչ բողոքավոր ու իր դարդի հետ միայնակ: Այս երևույթը քաղաքագիտության մեջ կոչվում է օտարում: Ստեղծված իրավիճակից ելքը տնտեսական դասակարգի, որը դարձել է նաև քաղաքական, տրոհումն է: Ես կողջունեի, եթե երեք նախագահների առաջնորդությամբ քաղաքական ուժերը մտնեին խորհրդարան: Դա կնպաստեր Հայաստանի մոնոպոլ տնտեսական դասակարգի տրոհմանը: Եթե երեք մոնոպոլիաները խորհրդարան ներկայանան երեք խմբակցության տեսքով, ու քանի որ երեքն էլ տնտեսական, քաղաքական ռեսուրսների առումով գտնվում են հավասար մակարդակներում, ուզեն, թե չուզեն պետք է փոխհամաձայնության գան, սահմանեն խաղի կանոններ: Դա կստեղծի հավասարակշռություն երեք խմբավորումների միջև, հետևաբար` ներքին կայունություն խորհրդարանում, ինչը կտարածվի նաև հասարակության վրա: Այնպես որ, ես եռանկյան առկայությունը համարում եմ դրական երևույթ: Քոչարյանի փոխարեն լինեի, հենց այդ կարևոր խնդիրը լուծելու համար կգայի:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը, իմ գնահատմամբ, ճահճացած է: Այո, հասարակությունն ու իշխանական վերնախավն իրարից կտրված են, բայց համաձայնեք, որ այդ երևույթը համաշխարհային խնդիր է. տեսեք ինչ է կատարվում Հունաստանում, Իտալիայում, Իսպանիայում և այլուր: Ցավոք, համաշխարհային քաղաքականությունը, որի մի մասնիկն է նաև Հայաստանի քաղաքականությունը, արդեն 10 տարի է, ծավալվում է միայն էլիտար խմբերի շրջանակում և չի արտահայտում հասարակության պահանջները: Հայաստանում ևս նույնն է, երբ ամեն մի նախագահ ստեղծում է իր բյուրոկրատիան, դրանք քաղաքական, տնտեսական մոնոպոլիաներն են: Վերջիններս ամուր կառչած են առանցքից և իրենց գոյատևման ձևը տեսնում են հնարավորինս շատ իշխանական լծակներին տիրապետելու մեջ: Եթե մեզ մոտ քաղաքական էլիտան ենթարկվում է փոփոխությունների, ապա հազվադեպ է լինում, որ փոփոխվեն տնտեսական մոնոպոլիստները, նրանք մշտապես մնում են նույնը: Իհարկե, եղան «որոշները», որոնք դուրս մղվեցին, քանի որ շատ ակտիվ գտնվեցին ու համակարգը նրանց չհանդուրժեց: Ստացվում է, որ ՀՀ-ում կայուն են նրանք, ովքեր տիրապետում են տնտեսական համակարգին: Քաղաքագիտության մեջ դա կոչվում է էլիտար կաբալա, այսինքն, դա ձեր նշած եռանկյունն է, որից դուրս գրեթե անհնար է, որովհետև ֆինանսական ռեսուրսներին տիրապետող բյուրոկրատիան որևէ մեկին թույլ չի տալիս հայտնվել իր ներսում: Կրկնում եմ, սա ներհայաստանյան երևույթ չէ: Նույնը եղավ Վրաստանում. Պիտինա Իվանիշվիլին, որ հարուստ մարդ է, 12 տարի առաջ եկավ Վրաստան ու հսկայական բարեգործություն արեց: Այդ ժամանակ նա լավն էր, բայց երբ քաղաքականություն մտնելու հայտ ներկայացրեց, ասացին` կզրկենք քաղաքացիությունից, կհայտարարենք ագենտ, որովհետև նա կպավ կաբալայի հիմքերին:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Ասելիքս այն է, որ ընտրական գործընթացներին երեք նախագահների միաժամանակյա մասնակցությունը կնպաստի, որ այդ բուրգը պայթի: Իսկ մեր տնտեսական վերնախավը մոնոլիտ է: Խաչիկը` Սուքիասյան, փորձեց ու պատժվեց: Այդ բուրգը կարող է պայթեցվել միայն ներսից: Ձեր բերած օրինակում Իվանիշվիլին եկավ դրսից, և ներսը նրան մերժեց: Մեր դեպքում երեքն էլ ներսից են: Եվս մեկ դիտարկում. Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանն անձնապես ավելի մտերիմ են, բայց աշխարհայացքով ավելի մոտ են Սերժ Սարգսյանն ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: Այս երեքի միջև շատ դժվար կկայանա համաձայնություն: Իսկ եթե այդ մոնոպոլիաները միաժամանակ մտնեն խորհրդարան, ուզեն-չուզեն պիտի գան համաձայնության ու խաղի կանոններ հստակեցնեն:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Բայց այդ խաղի կանոնները ի նպաստ երկրի՞ կլինեն, թե՞ թելադրված անձնական, կուսակցական շահերով:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Դա շատ կարևոր է, բայց փորձը ցույց է տալիս, որ հազվադեպ է լինում, երբ մեր բյուրոկրատներն իրար հետ պայմանավորվում են հասարակության օգտին: Համաձայն եմ, որ բուրգի ճակատագիրը երկու ճանապարհով է որոշվելու` կամ պիտի գցես, կամ այն ներսից պիտի պայթի: Որպես քաղաքագետ, պարոն Շիրինյանի դիտարկումը ճիշտ է, բայց ես իր լավատեսությանը համամիտ չեմ, և չեմ կարծում, որ մեր դեպքում բուրգը ներսից կպայթի:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Այսօր մենք ազգային անվտանգության խնդիր ունենք, ինչը մեզ համար բացառիկ նշանակություն ունի, ու այլ ելք չունենք:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Այդ առումով ի՞նչ տվեց իշխանություն-ՀԱԿ երկխոսությունը, որը կարծես թե հավակնում էր դառնալու քաղաքական աննախադեպ հայտնություն: Բայց… ընդհատվեց: Ո՞րն էր երկխոսության իրական նպատակը` երկրում ինչ-որ բան դեպի լավը փոխե՞լը, թե՞ զուտ կոնյունկտուրային նպատակներով արված քայլ էր:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ - Երկխոսություն ասվածը հանգեցրեց ներքաղաքական իրավիճակի մեղմացման, դա իմ համոզմունքն է:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Համաձայն եմ. այն վայրագությունը, բիրտ գործողությունները, որոնք հատուկ էին մինչ երկխոսությունն ընկած ժամանակահատվածին, մեղմվեցին, մեր հասարակությունը փոքր-ինչ լիցքաթափվեց: Մարդիկ հասկացան, որ կարելի է նաև քաղաքակիրթ ճանապարհով որոշակի զիջումների գնալ: Մենք մտնում ենք նախընտրական փուլ և շատ կարևոր էր այդ լիցքաթափումը: Եթե հասարակությունը երկփեղկված է, հետընտրական գործընթացները կլինեն դաժան ու բարդ, նույնիսկ եթե իրականացվեն ամենաիդեալական ընտրությունները: Ցավոք, գոնե ինձ համար, անհեթեթ պատճառով երկխոսությունը կասեցվեց: Տիգրան Առաքելյանը քաղբանտարկյալ չի կարող համարվել: Կարող էին մեկ այլ հարցի հետ կապված նրան քաղբանտարկյալ թագադրել, բայց նա այսօր քաղբանտարկյալ չէ, և անհեթեթ էր այդ պատճառով կասեցնել քաղաքական մի ամբողջ գործընթաց: Մինչդեռ երկխոսությունը կարող էր դառնալ այն առանցքը, որի շուրջ կարելի էր համախմբել իշխանությունն ու ողջ ընդդիմությունը: Ի դեպ, ես ընդդիմության դաշտում միայն ՀԱԿ-ին ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանին չեմ տեսնում: Բազմիցս «Նոր ժամանակներ» կուսակցության ղեկավար Արամ Կարապետյանն ասել է, որ պատրաստ է համագործակցելու, եթե կա գաղափար: Եվ եթե լիներ գաղափար, ապա մյուս ուժերը ևս կմիանային: Ցավոք, երկխոսությունն ընդհատվեց: Ինչ վերաբերում է եռանկյանը, ես շատ կուզեի, որ մեր քաղաքական դաշտում նաև նոր աստղեր ի հայտ գային:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Երկխոսությունը ոչ մի կապ չուներ հասարակության հետ, որովհետև չլուծեց նրա և ոչ մի խնդիրը, այն ընդամենը կոալիցիա-ՀԱԿ հետաքրքրությունների շրջանակում ծավալված գործընթաց էր: Ի միջի այլոց, իշխանությունը բավականին խելացի խաղ խաղաց:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Քաղաքականությունը խաղ է, դու էլ խաղա, թևերդ ո՞վ է բռնել:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Ես, որ շատ հարցերում քննադատում եմ իշխանությանը, այս դեպքում չեմ կարող չասել, որ խաղը խելացի էր, դուք այդ խաղի արդյունքում կարողացաք շահել ձեզ անհրաժեշտ ժամանակը` գարնանից մինչև աշուն: Դառնամ եռանկյանը. եթե այն պահպանվի, ապա հասարակությունը կշարունակի մնալ օտարված: Երկրաչափական առումով եռանկյունը շատ ամուր կառույց է, բայց զարգացման տեսանկյունից շատ վատ, որովհետև տեղափոխության համար մարդկությունը շրջանն է ստեղծել և ոչ թե եռանկյունը կամ քառակուսին: ՈՒրեմն, եռանկյունը պետք է քանդվի, ու մենք պետք է կարողանանք քաղաքական դաշտում հավասար մրցակցային պայմաններ ստեղծել: Եվ միայն այդ ժամանակ ի հայտ կգան նոր աստղերը: Մեզանում այնպիսի իրավիճակ է, երբ արհեստականորեն գայլերի ոհմակից հեռացվում են առողջ արու գայլերը, և հիվանդ գայլերն են դառնում տիրություն անողները: Առանց մրցակցության, առանց պայքարի եկած հիվանդ սերունդը, բնականաբար, հաջող որս չի կարող անել, ինչպես դա կանեին առողջ ուժերը: Կարծում եմ, որ մենք այս պահին կարևոր խնդիր ունենք լուծելու` քանդել եռանկյունը: Իհարկե, սա չի նշանակում, որ երեք նախագահները պետք է անցնեն պատմության գիրկը, նրանք ակտիվ քաղաքականության մեջ են եղել, ունեն մեծ փորձ, ունեցել են նաև դրական աշխատանքներ, բայց, ցավոք, բացասականն է գերակշռել, հակառակ պարագայում մենք այսօր այս իրավիճակում չէինք լինի:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Բայց ո՞նց ստեղծել հավասար մրցակցային պայմաններ, երբ մեկը օլիգարխ է ու փողը ո՜նց ուզում ծախսում է…
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Արմեն Մարտիրոսյանի` ուժեղ-թույլ գայլերի օրինակի հետ համաձայն չեմ, որովհետև ջունգլիներում միայն առողջներն են հաղթում:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Այո, սակայն այստեղ մի «բայց» կա. ջունգլիներում բոլորն ունեն հավասար մեկնարկային պայմաններ, մինչդեռ Հայաստանում բնության օրենքը չի գործում:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Խորհրդարանում վեց մարդ եք, երեք տարի չէիք կարողանում որոշել` ո՞վ է խմբակցության նախագահը:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Դու պրովոկացիա ես անում: Դուք էլ խորհրդի նախագահ էիք բերում ու տանում, բայց դա չափանիշ չէ, պարոն Սահակյան…
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Լավ գիտես, որ ես պրովոկացիաներով չեմ զբաղվում:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Դուք էլ 70 հոգի եք, ուզում եք 170 կամ 770 եղեք, մեկ է` ձեր կատարած աշխատանքի վերջնարդյունքը սա է` երկրում արտագաղթ կա:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Հարգելիներս, մենք պարտավոր ենք զգալ համաշխարհային տենդենցները, որ կարողանանք ճիշտ կողմնորոշվել: Աշխարհի հարստության 68 %-ը գտնվում է 13 կարևորագույն ընտանիքների ձեռքում: Աշխարհում քաղաքական կյանքը դարձել է էլիտար խմբերի մենաշնորհը: Եվ մենք պետք է հաշվի առնենք սա: Անձամբ ականատես եմ եղել Նեապոլի ամենամեծ միտինգին. 1 մլն մարդ Բեռլուսկոնիի դեմ էր դուրս եկել, բայց ոչինչ չեղավ, որովհետև Բեռլուսկոնին Opus Dei կազմակերպության անդամ է, որը կաթոլիկական եկեղեցու օրդենն է…
ԼՐԱԳՐՈՂ- Մնաց, որովհետև թիկունքին հզոր ո՞ւժ կա:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Ես հենց դա նկատի ունեմ: Նույնն է և մեզ մոտ. քաղաքական եռանկյան խնդիրը լուծվելու է խորհրդարանական ընտրություններից հետո` նախագահական ընտրություններին ընդառաջ ժամանակահատվածում:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ձեր խոսքում ակնարկ կա` հայկական եռյակից կմնա նա, ում թիկունքում հզոր ուժ կա:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Ես ասում եմ` հարցը կլուծվի…
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ինչպե՞ս:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Շուտով կհամոզվեք: Առայժմ այսքանը:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Գունավոր հեղափոխությա՞մբ։ Բայց ԱՄՆ-ը, որ ներկրողն է «թավշյա հեղափոխությունների», կարծես այլևս մտադիր չէ Հարավային Կովկասում շարունակելու այդ սցենարների իրագործումը:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Հայաստանում 1995-ից սկսյալ հեղափոխական իրավիճակ է, և դրա համար կան բոլոր հիմքերը, ուղղակի գործընթացը երբեմն ակտիվանում է, երբեմն` ոչ: Այս պահին պասիվ է:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Գունավոր հեղափոխությունների տեխնոլոգիաներն այնքա՜ն են հայտնի դարձել, որ դրանց կիրառումն այլևս անիմաստ է: Այսօր քաղաքական միտքն ավելի շատ աշխատում է քաղաքական քաոսի տեսության, քան գունավոր հեղափոխությունների վրա: Իսկ Անդրկովկասում գեոքաղաքական ճամփաբաժանն անցնելու է Եվրասիական Միություն-ՆԱՏՕ-Եվրամիություն ուղիով, ուզենք, թե չուզենք, սա է, և նոր մեթոդոլոգիաներ են կիրառվելու:
ԼՐԱԳՐՈՂ- ՀԱԿ-ի նպատակը ցնցող հայտարարություններով, կոչերով մարդկանց հրապարակ բերելն է: Հիմա էլ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նախագահի հրաժարականն է պահանջում: Իրատեսակա՞ն է այդ պահանջը:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Տեր-Պետրոսյանի հայտարարության մեջ շատ հստակ նպատակ կա: Նա գիտի, որ իր ռեսուրսով չի կարող վաղաժամկետ ընտրություններ անել: Դրա համար նշաձողը շատ բարձր է վերցրել, հայտարարում է ԱԺ վաղաժամկետ ընտրություններ, հետո պահանջում նախագահի հրաժարականը: Իսկ իրականում նրա նպատակն է գնալ հերթական ընտրությունների, սակայն այնպիսի լոզունգներով, որոնցով հնարավոր լինի պահել էլեկտորատը: Դրա համար էլ ժողովրդի հետ նրա հանդիպումները վերածվում են դասախոսությունների:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Այսինքն` նպատակը հասարակությանը տաք պահելն է:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Անշուշտ, տաք պահել ու հասցնել մինչև հերթական ընտրություններ: Ասում են` ինչո՞ւ Տեր-Պետրոսյանը չգնաց ռադիկալ քայլերի։ Շատ պարզ. եթե նա իշխանությունից պահանջում է արտահերթ ընտրություններ, նախագահի հրաժարական, ուրեմն պետք է դիմի գործադուլների, ցույցերի: Տեր-Պետրոսյանը, մտքում ունենալով մի բան, հրապարակավ ասում է մեկ այլ բան` իշխանությանը քննադատելով գնում է հերթական ընտրությունների: Սա հիանալի հասկանում է իշխանությունը, բայց նաև ասում է` եկեք խոսենք. իսկ ինչի՞ շուրջ խոսեք, երբ ընդդիմության կողմից երկու գլխավոր նպատակ է դրված` հրաժարական, արտահերթ ընտրություններ: Եվ ահա ի հայտ է գալիս Տիգրան Առաքելյանի քաղբանտարկյալ լինել-չլինելու հարցը, որը ժամանակ շահելու հարմար առիթ է մինչև կմոտենա հերթական ընտրությունների ժամկետը: Այս գործընթացը ձեռնտու է և՛ իշխանությանը, քանի որ հասնում է իր ցանկալի հանգրվանին` հերթական ընտրություններին, և՛ ՀԱԿ-ին, որը մտել է փակուղի, քանի որ չի կարող իշխանությանը պարտադրել վաղաժամկետ ընտրություններ, նախագահի հրաժարական, դրա համար էլ, շրջանառելով «քաղբանտարկյալի» հարցը, ժամանակ է ձգում: Փաստորեն, երկու կողմերն իրար հասկանալով, գնում են հերթական ընտրությունների: Արձագանքեմ նաև պարոն Կարապետյանի խոսքին. համաձայն եմ, որ աշխարհը կառավարում են էլիտաները, բայց նրանք երբեք օրենք չեն խախտում: Իսկ մեր օլիգարխիան պատրա՞ստ է օրենք չխախտելու: Հայաստանում ի՞նչ է կատարվում. վերնախավն իր հարազատներով մտել է իշխանության մեջ, եթե ես նախարար եմ, ուրեմն, իմ եղբոր տղան ընկերոջս ղեկավարած նախարարությունում բաժնի վարիչ է: Նույնիսկ թագաժառանգության սկզբունքն է գործում, հանկարծ լսում ես, որ տվյալ տնտեսության տերը երեք տարեկան որդին է: Սա երկիրը տանում է կործանման: Իսկ ամերիկյան վերնախավը դաստիարակված է, նա պրագմատիզմը չի հասկանում ուղղակի թալան:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Եկեք բաց խոսենք: Աշխարհը հետևում է Քլինթոն-Քերի ընտրապայքարին: Բոլորը սպասում են: Բայց բարձրացրեք վարագույրն ու կտեսնեք իրականությունը. Քլինթոնն ու Քերին, որ մասոնական նույն «Գանգ և ոսկոր» կազմակերպության անդամ են, ընտրություններից 8 ամիս առաջ արդեն պայմանավորվել են, թե ով է դառնալու ԱՄՆ նախագահ: Այսինքն, ոչինչ հենց այնպես չի լինում, ամեն ինչ որոշվում է էլիտաների պայմանավորվածություններում: Կան նաև հրահրողները: 1917-ին Գերմանիան էր. գերմանական գլխավոր շտաբը փող տվեց, վագոնը փակեց, Լենինին ուղարկեց, եթե դա չլիներ, Լենինը Ռուսաստան չէր հասնի:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Իսկ մեր երկրում ո՞ր ուժերի համաձայնությամբ են նախագահներ դառնում, եթե այդպես է, կնշանակի մնացյալը` ընտրություններ, ժողովրդի քվե, իլյուզիա է:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- 1946-ից սկսած աշխարհում, առանց միջազգային պայմանավորվածությունների, որևէ երկրում, որևէ մեկը նախագահ չի դառնում։ Այդպես էր անգամ ԽՍՀՄ-ում: Հիշո՞ւմ եք, Քենեդուն խփեցին այն ժամանակ, երբ Խրուշչովին գործից հանեցին: Պատրաստ եմ փաստերով ապացուցելու ասածս:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Համաձայն չեմ պարոն Կարապետյանի հետ: Երբ Էրեբունիում թաղային հեղինակությունները տեղամասերում ընտրակեղծիքներ են անում, հաստատ դրսից չեն կառավարվում: Երբ Ապարանի Ձորագլուխ գյուղում պետբյուջեից տրված օգնությունը բաժանվում է որպես ընտրակաշառք, հաստատ լոժաները չեն անում: Այդ շրջանակներն իրենց նեղ շահերն ունեն:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Ախր Հայաստանը ՀԲ-ին, ԱՄՀ-ին ամենամեծ պարտքեր ունեցող երկրներից մեկն է: ՈՒրեմն, ինչպե՞ս կարող է կախման մեջ չլինել:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ի դեպ, մամուլում գրվեց, թե իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսությունը դարձյալ դրսի ուժերի ազդեցությամբ տեղի ունեցավ: Իրականացնողն էլ ԱՄՆ-ն ու Մեծ Բրիտանիան էին: Ստացվում է` ոչ միայն հեղափոխությունը, այլև երկխոսությունն է դրսից պատվիրվում:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Դուրս ասվածն ինձ համար հարաբերական է: Կարևորն այն է, որ պետության ներսում գործընթացներն ընթանում են հանդարտ: Իսկ երկրի զարգացումը շատ ավելի հեշտ է իրականացնել հանգիստ վիճակում, քան լարված: Անկախ նրանից, թե ում հրահանգով եղավ երկխոսությունը, բայց չէ՞ որ այն պետք էր մեր հասարակությանը:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Ենթադրենք, որ ԱՄՆ-ը Յովանովիչի միջոցով նախաձեռնեց երկխոսությունը: Է, հետո՞: Բայց եկեք տեսնենք, թե երկխոսության կազմակերպիչների օգո՞ւտը որն էր: Ինչո՞ւ նախաձեռնեցին: Կան հայ-թուրքական արձանագրություններ, բայց գեոքաղաքական ու ներքաղաքական պայքարի արդյունքում այդ ծրագիրը չստացվեց, Սերժ Սարգսյանը փաստաթուղթը չստորագրեց: Աշխարհն ի՞նչ տեսավ. այն, որ Հայաստանում կա բավականին լուրջ ազգային ճակատ, որի մեջ ես ներառում եմ նաև ՀՀԿ-ի մի հատվածը։ Հանրապետականի ներսում բոլորը չէ, որ «ուռա»-ով ընդունեցին փաթեթը: Իսկ Սփյուռքում քարեր շպրտեցին նախագահի մեքենայի վրա: Ողջ հայությունը` թե՛ ներսում, թե՛ դրսում, այդ պայքարի մեջ էր:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- ՀՅԴ-ն կոալիցիայից դուրս եկավ:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Այո, հայությունը ոտքի կանգնեց ու հարց ուղղեց` էս ի՞նչ եք անում: Գործընթացը ձախողվեց: Աշխարհը տեսավ, որ եթե կա գեոհիշողության խնդիր, հայ ազգը միասնական է: Եվ ի՞նչ արեցին նախաձեռնողները: Ասացին, Սերժ Սարգսյան, Դուք, որպես գործընկեր, ամեն ինչ արեցիք, բայց, դե, ի՞նչ արած, չստացվեց: Ինչո՞ւ, որովհետև սփյուռքը բավականաչափ ընդգրկված չէ հայկական քաղաքական խնդիրների մեջ, որովհետև երկրի ներսում մարդիկ վատ են ապրում ու իշխանության քայլերն ընդունում են սվիններով: Եվ սկսվեց մի նոր գործընթաց, որը ես կոչում եմ իշխանության բարձրացման գործընթաց: Առաջին քայլը ԵԽԽՎ-ի կողմից մարտի 1-ի էջը փակելն էր: Մյուսը` Ֆրանսիայի նախագահի այցը: Սարկոզին եկավ ու Հայաստանից մատ թափ տվեց Թուրքիային` ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, հետն էլ ժամանակ տվեց: Ես այս քայլը շատ դրական ու կարևոր եմ համարում: Հետո մեդալներ բաժանվեցին: Լինելով ընդդիմություն, ես ասում եմ` իշխանություն, ի՜նչ ուզում ես արա, միայն թե քայլերդ լինեն հօգուտ հայ ազգի: Իշխանության դերի բարձրացման գործընթացի մեջ մտնում է նաև երկխոսությունը: Ծրագիր կա, որ գործարարները դուրս բերվեն խորհրդարանից և ԱԺ մտնեն նոր մարդիկ: Ինչը դարձյալ շատ ողջունելի է: Նման գործընթացների հետևանքը կլինի այն, որ հասարակությունն այլևս թշնամաբար չի նայի իշխանությանը: Եվ սա, այո՛, դրսի ծրագիրն է, որպեսզի անհրաժեշտ պահին, արդեն վստահություն շահած նախագահը կարողանա ստորագրել յուրաքանչյուր փաստաթղթի տակ։ Հիմա ոմանք կասեն, թե մենք ստրուկի դերում ենք: Բայց, ախր, ստրուկ չենք, եթե իմանաք, թե աշխարհի տարբեր պետությունների ղեկավարներից քանի՜ քանիսն են ինտեգրված ԱՄՆ հատուկ ծառայություններում: Իսկ ո՞վ ասաց, որ քաղաքականությունը սա չի ենթադրում: Եկեք մեկ անգամ սա ընդունենք ու էլ չքննարկենք: ՈՒղղակի իրավիճակն օգտագործենք ի նպաստ մեզ:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Հասկանալի է, հնարավոր չէ խուսափել արտաքին ուժերի ազդեցությունից: Բայց ես դավադրության տեսությունը շատ վտանգավոր եմ համարում. էնտեղ` Վաշինգտոնում, էստեղ` Մոսկվայում որոշել են ու վերջ: Սա պետք է չափավորենք: Բայց կա մեկ այլ կարևոր հանգամանք. ինչո՞ւ է մեր երկիրն այսքան անարդար, ուր օրենք ու օրենսդրություն գոյություն չունեն, գնում են Ստրասբուրգ և խոսում Եվրոպայից, մինչդեռ երկիրն ասիական է, ամենախորհրդայինը` անօրինականության տեսակետից:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Կարծում եք` Ստրասբուրգում ամեն ինչ լա՞վ է:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Բայց ես ի՛մ երկրի մասին եմ խոսում, ի՛մ երկրի մասին մտածում:
Ես Իսրայելում էի, Շարոնի տղային, որ Կնեսետի անդամ էր, խարդախության համար բռնեցին ու չներեցին: Իսկ մեզ մոտ մարդիկ գերդաստաններով են մտել իշխանության մեջ, սակայն ի՞նչ արժանիքների համար: Դարձել է կլան: Սա նեպոտիզմ է, որ կործանարար է պետության համար:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- Ես մի բան դժվար եմ հասկանում. ժամանակին իշխանություն լինելով` մարդիկ կրակեցին հասարակության վրա, բայց էսօր եկել հասարակությանն ասում են, թե մենք լավն ենք: Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ ստեղծվեց բյուրոկրատիա` իր իսկ շուրջը: Այդ բյուրոկրատիան երկրի համար իրականացրեց վտանգավոր քայլեր: Եվ դա փաստ է: Բայց հիմա եկել ու ասում են` մեր ժամանակ ավելի լավ էր, քան Քոչարյանի: Եկավ Քոչարյանը, քանդ ու քարափ արեց ամենուր, էլ տեղ ու դադար չկար: Հիմա էլ Էդ նույն բյուրոկրատիան է եկել ու ասում է` գիտե՜ք, երկրում վատ վիճակ է, երկրից մարդիկ փախել-գնացել են: Ոնց որ թե իրենք չեն եղել արտագաղթին նպաստողները, ոնց որ լուսնի վրա էին ու նոր են իջել: Հիմա երրորդը եկել ու սկսել է ինչ-որ գործեր անել, բայց էլի լավ չէ երկրի վիճակը: ՈՒ երրորդն էլ է ասում` ես ավելի լավն եմ, քան մյուս երկուսն են: Այսինքն, չկա բացարձակ արժեք, ամեն ինչ իրար է խառնված, որովհետև այս 20 տարվա մեջ մեզ չհաջողվեց ստեղծել այն սանդղակը, որը թույլ կտար հստակ բնորոշել` ո՞րն է լավը, ո՞րը` վատը, տալ արժանի գնահատական արած-չարածին:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Լեհաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպանը թերթերից մեկի հետ հարցազրույցում ասում է` 1989-ին, երբ Լեհաստանի իշխանությունները հասկացան, որ երկիրը փլուզման եզրին է, ընդդիմության հետ նստեցին կլոր սեղանի շուրջը և պայմանավորվեցին կոնկրետ գործողություններ ձեռնարկել: Սկսեցին մասնակի ազատ ընտրություններից: Եվ այսպես գնաց բարեփոխումների շղթան: Ինչո՞ւ մեզ չի հաջողվում նման պետականանպաստ գործընթաց սկսել:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Եթե հայ քաղաքական էլիտան հայրենասեր է, ուրեմն պիտի հանդես գա ազգային շահի դիրքերից և այսօր իսկ հայտարարի` ընտրությունները չպե՛տք է կեղծվեն, ով կարող է թող հաղթի:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Բայց դա չի լինի, որովհետև չունենք պետության զարգացման մասին մտածող ղեկավարություն:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Նայած թե ո՛ւմ աչքերով: Ես չեմ ասում, որ այսօր կոռուպցիա չկա, բայց արի ու տես, որ այդ մասին խոսողներն ինձնից լավ հագնվում են, ման են գալիս թանկարժեք մեքենաներով, ինձնից էլ շատ կապիտալ ունեն: Հիմա ո՞վ է կոռուպցիայի մեջ թաղվածը` ե՞ս` իշխանությունը ներկայացնողս, թե՞ իրենք` որպես ընդդիմություն: Ախր, պետք է մեր ժողովրդին բացատրենք, որ չես կարող օլիգարխների բուրգը միանգամից քանդել, ամբողջ պետությունդ կքանդվի: Եթե այս երկրում կլինի մեկը, որ կասի` մեկ տարում այդ ամենը կքանդեմ ու կսարքեմ, թող ձայն հանի։
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Ես քո դեմ նստած եմ ու ասում եմ` մեկ տարում չէ, կես տարում մենք կկարողանանք անել: Դա իշխանության արդարացումն է, թե չկա՜ մեկը։ Կա՛ն այդպիսիք:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Շատ վատ պատկերացում ունես պետության մասին, դու կարող ես մի գյուղում լավ գյուղապետ աշխատել ու համայնքի բյուջեն լցնել, ընդամենը։ Վստահաբար կարող եմ ասել, կադրային լուրջ փոփոխություններ են եղել, ունենք ազնվորեն աշխատող երիտասարդ նախարարներ։
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ- Ինչո՞վ եք համոզված: Պարզե՞լ եք` որտեղ են աշխատում նրանց հարազատները, ծառայո՞ւմ են բանակում, թե՞ խուսափել են ծառայությունից:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ- Կամ ի՞նչ բնակարաններում են ապրում:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Փոխքաղաքապետ Տարոն Մարգարյանը, արդարադատության նախարարը, կրթության նախարարը, զինդատախազն ապրում են սովորական բնակարաններում, որքան տեղյակ եմ, նոր մեքենաներ չեն գնել: Վստահ եմ նրանց ազնվությանը, նաև ժողովրդի արձագանքներն եմ լսում:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ամփոփենք մեր քննարկումը. չնայած ծրագրված պայքար է գնում ազգերի դեմ ու ազգային պետության մոդելն անընդունելի է Արևմուտքի համար, սակայն համաշխարհային գործընթացները նաև թույլ են տալիս, որ եթե լինես խելացի, կարող ես առավելագույն օգուտները քաղել երկրիդ համար: Եվ ուրեմն, ի՞նչ անել ամուր ու ազգային պետություն ունենալու համար:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆ- Աշոտ Նավասարդյանը հաճախ էր ասում` «Ժողովրդավարությունը լավագույն միջոցն է ազգի և պետության նպատակներն իրագործելու համար»: Այսինքն, այն դոգմա չէ, այլ պիտի ընդունես ու քո ուղիով առաջ գնաս: ՈՒզում եմ, որ մեր ժողովուրդը հավատա, որ իշխանության համար ազգի, պետության շահը գերակա է ցանկացած ժողովրդավարական պուպուշ խոսքերից:
ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆ -Հայ ազգի գենի, մշակույթի մեջ նստած է արդարության գիտակցումը, դեռ Ֆրիկից սկսած: Եթե մեր ժողովուրդն արդարություն, օրենքի հավասարություն չի տեսնում, նա կորցնում է իր հավատն ու վստահությունը: 1915 թվականին հայ էլիտան չկարողացավ հասկանալ վրահաս աղետի սարսափելի հետևանքներն ու չկողմնորոշվեց իր քայլերում: Այսօր մեր ստրատեգիական էլիտան պարտավոր է գիտակցել, որ Հայաստանի անվտանգությունը` և՛ ներքին, և՛ արտաքին իմաստով, խաթարված է: ՈՒրեմն, պարտավոր է կոնկրետ քայլեր կատարել` դադարել խարդախություն անելուց: Տնտեսատերերը պետք է դուրս մղվեն բոլոր քաղաքական գործընթացներից: Եթե մեկն ունի միլիարդներ, մյուսը` կոպեկներ, ինչպիսի՞ ընտրություն կարող է լինել: Իսկ եկող ընտրությունները պետք է դառնան քաղաքակիրթ ընտրությունների բնագիծ` էլիտայի պատասխանատվությամբ: Իրոք, համաշխարհային իրադրություններից այսօր կարելի էր օգուտներ քաղել, եթե մենք ունենայինք ազգային պետություն` հայրենասեր ղեկավարությամբ, վստահ եղեք, որ հազարավոր հարցեր արդեն լուծված կլինեին, անգամ մեր տարածքների վերադարձման հարցը: Բայց քանի դեռ այս վիճակում ենք, մենք ոչ մի խնդիր չենք կարող լուծել: Ստրատեգիական էլիտան, որը ոչ թե տոմսերը փոխած խորհրդային էլիտան է, այլ երկրի ճակատագրի պատասխանատու քաղաքական, զինվորական, տնտեսական վերնախավը, պետք է առաջին հերթին իր երկրի շահը կարևորի: Եվ միայն այդ ժամանակ կունենանք նախագահի այնպիսի թեկնածու, որը կլինի խորապես ազգային, բայց միաժամանակ ընդունելի հայտնի մայրաքաղաքներում: Իսկ որպեսզի չլինի թելադրվող, երկիրդ պիտի զարգացում ունենա, հաստատվի օրենքի իշխանություն, կազմակերպված ժողովուրդ, կազմակերպված պետություն. կշահենք, եթե դրսի հետ ա՛յս կերպ հարաբերվենք:
ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ- ՀՀ-ն պետք է ստեղծի ազգային նոր գաղափարախոսություն, որովհետև առանց դրա Հայաստանը չի կարող առաջընթաց ունենալ: Իսկ ազգային գաղափարախոսության հիմքում պետք է ընկած լինի այն լավը, որ մենք` հայերս, երբևէ ստեղծել ենք: 21-րդ դարում առաջնորդվել 20-րդ դարի ազգային գաղափարախոսությամբ սխալ է: Հայաստանը պետք է ամբողջությամբ ազատվի երեք կաբալաներից, ոչ թե միայն մարդկանցից, այլ մտածելակերպից, բյուրոկրատիաների ստեղծման ձևերից: Միաժամանակ, յուրաքանչյուր հայ պետք է գիտակցի, որ աշխարհի հզոր էլիտաներն աշխարհն ուղղորդում են համաշխարհային ընդհանուր պետության ստեղծման ճանապարհով, իսկ ինքը մասնիկն է համաշխարհային գործընթացների: Մենք մեզ հարց պիտի տանք` կարո՞ղ ենք այդ գործընթացների դեմն առնել ճակատային մեթոդներով, ինչպես ասում են ազգայնականները: Իմ կարծիքով, դա անհնար է, մեքենան շատ մեծ է, կատարվող քայլերն էլ շատ լուրջ, գերհզոր ուժեր են ներգրավված: ՈՒրեմն, հայերս պետք է լինենք պրագմատիկ, կարողանանք այնպես համադրել շահերը, որ մեր ազգային օգուտները քաղենք: Եվ վերջապես, արդյունավետ է այն պետությունը, որն ունի արդյունավետ պետական, քաղաքական, տնտեսական համակարգեր, արդյունավետ սահմանադրություն: Ցավոք, այսօրվա եռանկյունը մեզ ամբողջովին զրկում է այդ արդյունավետությունից ու հետ մղում: Երկիրը խեղդվում է, բայց ոչ մի կերպ չես կարողանում այս երեք էլիտաներին բացատրել, որ այսպես ամեն ինչ է խորտակվելու: Չե՛ն հասկանում: Կրակել են հասարակության վրա ու եկել այսօր ասում են` հասարակությունը մեզ սիրում է: Այդ բուրգը պետք է քանդվի:
«Կլոր սեղանը» վարեց Արմինե ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ