Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Աշ­խար­հում և՛ ե­րե­խա­ներն են շատ, և՛ «դա­տար­կու­թ­յու­նը»

«Աշ­խար­հում և՛ ե­րե­խա­ներն են շատ, և՛ «դա­տար­կու­թ­յու­նը»
13.09.2019 | 01:28
Բակ, ե­րաժշ­տու­թյուն, ե­րե­խա­ներ: Oրո­րո­ցի մեջ պառ­կած ե­րե­խան պա­րում է, ե­րաժշ­տու­թյա­նը հա­մա­հունչ տո­տի­կը վերև-ներքև, աջ ու ձախ է տա­նում: Նա դեռ չի քայ­լում, նա դեռ քայ­լե­լու է, նրա ա­ռա­ջին քայ­լե­րին սպա­սում են, բայց ոչ ծնող­նե­րը: Սա «Ման­կան տունն» է: Դար­պա­սը, չգի­տես, բա­ժա­նու՞մ է ման­կա­տան աշ­խար­հը շր­ջա­կա աշ­խար­հից, թե՞ միաց­նում։ Դար­պաս­նե­րը պատս­պա­րում են նրանց, քա­նի դեռ նո­րա­ծին են, ե­րեք օ­րա­կան, մեկ ամ­սա­կան, մեկ տա­րե­կան, վեց տա­րե­կան: Հե­տո նրանք քայ­լեր կա­նեն հեռ­վում՝ այս դար­պաս­նե­րից դուրս: Դար­պաս­նե­րից ներս կմ­նան հի­շո­ղու­թուն­ներ, թվեր, փաս­տաթղ­թեր, պատ­մու­թյուն՝ լքող կամ որ­դեգ­րող ծնող­նե­րի մա­սին, վե­րա­դարձ՝ կեն­սա­բա­նա­կան ըն­տա­նիք, կամ պար­զա­պես ճա­նա­պարհ ման­կատ­նից ման­կա­տուն:
Սա մեծ տուն է: Ման­կա­տան բակն ու այ­գին գու­նա­գեղ են ու հար­մա­րա­վետ: Պա­տե­րի ներ­սում՝ նույ­նը: Թվում է, ոչ մի պա­կաս բան չկա, որ ե­րե­խա­նե­րը լիար­ժեք մե­ծա­նան:
Ե­րե­խա­նե­րը լց­նում են դա­տար­կու­թյու­նը:
Աշ­խար­հում և՛ ե­րե­խա­ներն են շատ, և՛ «դա­տար­կու­թյու­նը»:
Ա­նին լու­սան­կա­րում է փոք­րիկ­նե­րին՝ դեմ­քը, աչ­քե­րը չար­ձա­նագ­րե­լու պայ­մա­նով: Բարդ է: Ե­րե­խա­նե­րը հե­տաք­րք­րա­սեր են, շրջ­վում են, նա­յում նկա­րո­ղի ուղ­ղու­թյամբ: Կրկ­նա­կի բարդ է ե­րե­խա­յին նկա­րելն ա­ռանց ժպի­տը որ­սա­լու:
Ա­սում են ՝ չի կա­րե­լի օ­րո­րել դա­տարկ օ­րո­րո­ցը:
Աշ­խար­հում ինչ-որ տեղ ման­կու­թյու­նը նման է դա­տարկ օ­րո­րո­ցի:
«Ման­կան տուն»:
Այս­տե­ղից ե­րե­խա­նե­րը մի օր գնում են: Կա­պը մի կե­տում ընդ­հատ­վում է: Ման­կա­տան տնօ­րեն ԼԻԱ­ՆԱ ԿԱ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՅԱՆՆ ա­սում է, թե չի կա­րո­ղա­նում տես­նել՝ ինչ­պես են հե­ռա­նում ե­րե­խա­նե­րը։ Քա­ռորդ դա­րից ա­վե­լի ման­կա­տանն է ու մինչև հի­մա չի կա­րո­ղա­նում հաս­կա­նալ՝ ին­չու՞ մայ­րը հրա­ժար­վի ե­րե­խա­յից: Բայց լսում է ծնող­նե­րի պատ­ճա­ռա­բա­նու­թյու­նը, մտա­ծում` երևի բնու­թյու­նը նրանց այդ­պես է ստեղ­ծել:
Լիա­նա Կա­րա­պե­տյա­նը 38 տա­րի ա­ռաջ է ոտք դրել ման­կա­տուն, հաս­տա­տու­թյու­նը ման­կա­բույ­ժի կա­րիք ու­ներ: Ա­ռա­ջար­կել են, հա­մա­ձայ­նել է: 1981-ին ըն­դուն­վել է որ­պես ման­կա­բույժ: 1998-ից մինչ օրս ղե­կա­վա­րում է «Ման­կան տու­նը»: Մեզ հետ զրույ­ցում տի­կին Կա­րա­պե­տյա­նը ներ­կա­յաց­րեց ու­շագ­րավ փաս­տեր, տե­ղե­կու­թյուն­ներ Երևա­նի «Ման­կան տան» և, առ­հա­սա­րակ, ման­կա­կան ու­րույն աշ­խար­հի մա­սին:
-Ե՞րբ և ին­չու՞ է հիմն­վել Երևա­նի «Ման­կան տու­նը»: Ի՞նչ ճա­նա­պարհ է ան­ցել: Ին­չո՞վ է ա­ռանձ­նա­նում հան­րա­պե­տու­թյան մյուս ման­կատ­նե­րից:
-Հիմն­վել է 1937 թվա­կա­նին, թե ին­չու՞, չեմ կա­րող ա­սել, բայց կա­րող եմ ա­սել, թե ման­կատ­ներն ընդ­հան­րա­պես ինչ­պես են ի հայտ ե­կել աշ­խար­հում:
Մարդն ի սկզ­բա­նե իր էու­թյամբ պո­լի­գամ է, բայց երբ ստեղծ­վեց մո­նո­գամ ըն­տա­նիք, ար­տա­մուս­նա­կան կա­պից ծն­ված ե­րե­խա­նե­րի խն­դիր ա­ռա­ջա­ցավ: Ե­կե­ղե­ցին այդ ե­րե­խա­նե­րին վերց­րեց իր հո­գա­ծու­թյան տակ: Սկզ­բում ե­րե­խա­նե­րին գցում էին ե­կե­ղե­ցու պա­տե­րի տակ, հե­տո ե­կե­ղե­ցին ո­րո­շեց, որ պա­տու­հան է լի­նե­լու, մայ­րը զան­գե­լու է կամ թխթխ­կաց­նե­լու, ե­րե­խա­յին թող­նե­լու է ու գնա, որ չի­մա­նան, թե ով է մայ­րը: Այն տա­րի­նե­րին մեծ խն­դիր էր ար­տա­մուս­նա­կան կա­պից ծն­ված ե­րե­խա ու­նե­նա­լը:
Ա­ռա­ջին ման­կատ­նե­րը ստեղծ­վե­ցին 16-րդ դա­րում, սկզ­բում` Չե­խիա­յում, հե­տո տա­րած­վե­ցին այլ եր­կր­նե­րում: Սկզ­բում ե­րե­խա­նե­րին խնա­մա­կալ ըն­տա­նիք­նե­րի հո­գա­ծու­թյանն են հանձ­նել, հե­տո պարզ­վել է, որ այդ ըն­տա­նիք­նե­րում այն­քան էլ լավ չեն վե­րա­բեր­վում ե­րե­խա­նե­րին: Բալ­զա­կի եր­կե­րից գի­տեք՝ ինչ խն­դիր­ներ են ծա­գել. վատ խնամք, ե­րե­խա­նե­րի մա­հա­ցու­թյուն և այլն: Ռու­սաս­տա­նում նույն­պես ե­ղել են ման­կատ­ներ, կոչ­վել են «приют для бездомных детей»: Հե­ղա­փո­խու­թյու­նից հե­տո ման­կատ­ներն ան­ցան պե­տու­թյան հո­գա­ծու­թյան տակ: Բա­րե­գոր­ծա­կան մի­ջոց­նե­րով ստեղծ­ված ման­կա­կան ա­պաս­տա­րան­նե­րը 1918-ին վե­րա­կազ­մա­վո­րե­ցին պե­տա­կան ման­կատ­նե­րի։
Թե որ թվա­կա­նին է Հա­յաս­տա­նում ա­ռա­ջին ման­կա­տու­նը ստեղծ­վել, չգի­տեմ, մեր «Ման­կան տու­նը» ստեղծ­վել է 36-37 թվա­կան­նե­րին: Խնա­մել են 297 ե­րե­խա­յի: Ե­ղել են ե­րեք ման­կատ­ներ` հա­մար մեկ, հա­մար եր­կու, հա­մար ե­րեք: Ե­րե­խա­նե­րին խնա­մել են նո­րա­ծին հա­սա­կից: Մինչ հի­մա մենք ի­րա­կա­նաց­նում ենք 3 օ­րա­կա­նից մինչև 6 տա­րե­կան ե­րե­խա­նե­րի խնամ­քը: Դպ­րո­ցա­կան հա­սա­կից ե­րե­խա­նե­րը տե­ղա­փոխ­վում են այլ ման­կա­տուն, ե­թե չեն վե­րա­դառ­նում կեն­սա­բա­նա­կան ըն­տա­նիք կամ չեն որ­դեգր­վում:
«Ման­կան տու­նը» նախ­կի­նում պատ­կա­նել է ա­ռող­ջա­պա­հու­թյան նա­խա­րա­րու­թյա­նը: Ին­չու՞, ո­րով­հետև նո­րա­ծին ե­րե­խա­յի խնամքն ա­վե­լի շատ բժշ­կա­կան անձ­նա­կազ­մը պետք է ի­րա­կա­նաց­նի: 1986-ին ո­րոշ­վեց, որ բուժ­քույ­րա­կան անձ­նա­կազ­մի հետ հա­մա­տեղ պետք է լի­նի նաև դաս­տիա­րակ­չա­կան, ու­սուց­չա­կան կազմ: 1998-ից գոր­ծում ենք ՀՀ աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րու­թան են­թա­կա­յու­թյան տակ:
-Ման­կա­տան աշ­խա­տան­քա­յին դժ­վա­րու­թյուն­նե­րի մա­սին ի՞նչ կա­սեք:
-Դժ­վար, պա­տաս­խա­նա­տու աշ­խա­տանք է: Պատ­կե­րաց­րեք` մեկ նո­րա­ծին ե­րե­խա­յի խնամ­քը տանն ինչ­պես է կազ­մա­կերպ­վում, ինչ բար­դու­թյուն­ներ են լի­նում ու բազ­մա­պատ­կեք դա 40-ով, ո­րով­հետև մենք մինչև 40 նո­րա­ծին ե­րե­խա ենք խնա­մում: Նաև չմո­ռա­նանք` հղիու­թյու­նը ան­ցան­կա­լի է, և մայ­րե­րը հա­ճախ դե­ղո­րայք են խմում, այլևայլ մի­ջոց­նե­րի են դի­մում՝ հղիու­թյունն ընդ­հա­տե­լու հա­մար: Ե­թե թե­կուզ ո­րո­վայնդ կա­պում ես, ե­րե­խան թթ­վա­ծին քիչ է ստա­նում: Մենք մո­ռա­ցել ենք, թե վեր­ջին նոր­մալ քա­շով ծն­ված ե­րե­խան երբ է ըն­դուն­վել «Ման­կան տուն»:
-Ի՞նչ պատ­ճա­ռա­բա­նու­թյամբ են ե­րե­խա­յին հանձ­նում ման­կա­տուն:
-Հիմ­նա­կա­նում՝ մշ­տա­կան բնա­կա­վայր չու­նե­նա­լու պատ­ճա­ռով, սա­կայն չեմ կա­րող միան­շա­նակ ա­սել, ե­թե մայ­րը բնա­կա­րան ու­նե­նար, և լավ պայ­մա­ներ, ար­դյո՞ք կհանձ­ներ ե­րե­խա­յին, թե՞ ոչ:
-Ինչ­պես նշե­ցիք, կար ժա­մա­նակ, երբ ար­տա­մուս­նա­կան կա­պից ծն­ված ե­րե­խա ու­նե­նա­լը մեծ խն­դիր էր, մեր օ­րե­րում ինչ-որ բան փոխ­վե՞լ է այս ա­ռու­մով: Գի­տեմ, որ կան դեպ­քեր, երբ ե­րե­խա­յին ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես հանձ­նում են ման­կա­տուն, իսկ հե­տո վե­րա­դարձ­նում են՝ շր­ջա­պա­տի հա­մար տպա­վո­րու­թյուն ստեղ­ծե­լով, թե ե­րե­խա են որ­դեգ­րել:
-Մեր օ­րե­րում և՛ մարդ­կանց մտա­ծե­լա­կերպն է փոխ­վել, և՛ ա­վե­լի դյու­րին է դար­ձել ան­ցան­կա­լի հղիու­թյուն­նե­րից խու­սա­փե­լը: Նաև դա է պատ­ճա­ռը, որ մեզ մոտ պա­կա­սել է ա­ռողջ ե­րե­խա­նե­րի ըն­դու­նե­լու­թյու­նը: Նախ­կի­նում այլ էր պատ­կե­րը, մա­նա­վանդ մար­զե­րից ե­կած ու­սա­նող­նե­րի պա­րա­գա­յում շատ խն­դիր­ներ էին լի­նում: Հի­մա ա­վե­լի շատ հրա­ժար­վում են խն­դիր ու­նե­ցող ե­րե­խա­նե­րից: Չնա­յած, օ­րի­նակ, ան­ցալ տա­րի 8-9 ա­ռողջ նո­րա­ծին ու­նեինք, ո­րոնց, բնա­կա­նա­բար, որ­դեգ­րե­ցին:
-Ե­րե­խա որ­դեգ­րել ցան­կա­ցող­ներն ի՞նչ թիվ են կազ­մում:
-Որ­դեգ­րում կա­տա­րել ցան­կա­ցող քա­ղա­քա­ցի­նե­րի և որ­դեգր­ման են­թա­կա ե­րե­խա­նե­րի կենտ­րո­նաց­ված հաշ­վա­ռումն ի­րա­կա­նաց­նում է աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րու­թու­նը: Մեզ մոտ ըն­դուն­ված նո­րա­ծին ե­րե­խան, ե­թե ա­ռող­ջա­կան խն­դիր չու­նի, 3-4 ամ­սա­կա­նում որդե­գր­վում է: Իսկ ե­թե մայրն իր ե­րե­խա­յին պա­հում է թե­կուզ մեկ տա­րի և ինչ-որ պատ­ճառ­նե­րով հանձ­նում է ման­կա­տուն, հիմ­նա­կա­նում չի հրա­ժար­վում ե­րե­խա­յից: Մեզ մոտ 10-15 տո­կոս ե­րե­խա­նե­րը վե­րա­դառ­նում են կեն­սա­բա­նա­կան ըն­տա­նիք, 15-20 տո­կո­սը որ­դեգր­վում է, մո­տա­վո­րա­պես 5-7 տո­կո­սը տե­ղա­փոխ­վում է այլ ման­կատ­ներ:
-Ե­թե ե­րե­խա­յից հրա­ժար­ված ծնո­ղը զղ­ջում է, ու­զում է վե­րա­դարձ­նել ե­րե­խա­յին, բայց վեր­ջի­նիս ար­դեն որ­դեգ­րել են, ի­րա­վունք ու­նի՞ հետ վերց­նե­լու ե­րե­խա­յին կամ ի­մա­նա­լու՝ որ­տեղ է նա:
-Նո­տա­րա­կան գրա­սե­նյա­կում կամ ծնն­դա­տա­նը ծնո­ղը դի­մում է գրում, որ հրա­ժար­վում է ե­րե­խա­յից: Մինչև դա­տավ­ճիռն ու­ժի մեջ մտ­նե­լը, բո­լոր ի­րա­վունք­նե­րը կեն­սա­բա­նա­կան ծնո­ղին են պատ­կա­նում, (մայ­րը կա­րող է հա­ջորդ օրն իսկ իր դի­մու­մը փո­խա­րի­նել այլ դի­մու­մով, ոչ մի խն­դիր չկա), դա­տա­րա­նում որ­դեգր­ման վճի­ռը կա­յաց­նե­լուց հե­տո բո­լոր ի­րա­վունք­ներն անց­նում են որ­դեգ­րող ծնո­ղին: Կեն­սա­բա­նա­կան ծնողն այլևս տվյալ­ներ ի­մա­նա­լու ի­րա­վունք չու­նի, ո­րով­հետև որ­դեգ­րու­թյու­նը գաղտ­նի է:
-Ինչ­պի­սի՞ պատ­կեր է գրանց­վում ման­կատ­նե­րում պա­տե­րազ­մա­կան տա­րի­նե­րին:
-Կա մի հե­տաքր­քիր հան­գա­մանք. ար­խիվ­ներն ու­սում­նա­սի­րե­լիս պար­զել ենք, որ երկ­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րին «Ման­կան տան» ե­րե­խա­նե­րի թի­վը քչա­ցել էր: Գու­ցե քիչ են ե­րե­խա­ներ ծն­վել, չեմ կա­րող հս­տակ ա­սել պատ­ճա­ռը: Նույ­նը` 91- 94 թվա­կան­նե­րին էր. մինչև 50 ե­րե­խա ենք խնա­մել:
-Հա­վաս­տի աղ­բյուր­նե­րից մի այս­պի­սի պատ­մու­թյուն գի­տեմ. Հայ­րե­նա­կան պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րին ե­րե­խա­յի մայ­րը մա­հա­ցել է, հայ­րը վե­րա­դար­ձել է ռազ­մա­ճա­կա­տից ու չի գտել ե­րե­խա­յին: Ե­րե­խա­յին հանձ­նել են ման­կա­տուն, այն­տեղ էլ որ­դեգ­րել են: Գու­ցե պա­տե­րազ­մա­կան տա­րի­նե­րին ա­մեն ինչ հնա­րա­վոր էր:
-Չեմ կա­րող ա­սել: Շատ ժա­մա­նակ ծնող­նե­րը սխալ տե­ղե­կու­թյուն են տա­լիս ու փոր­ձում ար­դա­րա­նալ ի­րենք ի­րենց ա­ռաջ, ե­րե­խա­նե­րի: Ար­խիվ­նե­րում նա­յել ենք մի քա­նի նմա­նա­տիպ դեպ­քեր ու պար­զել, որ նրանց ա­սած­նե­րը չեն հա­մա­պա­տաս­խա­նում ի­րա­կա­նու­թյա­նը, նա­յած ինչ­պես են տե­ղե­կու­թյունն ի­մա­ցել:
38 տա­րի աշ­խա­տում եմ «Ման­կան տա­նը», չեմ տե­սել մի դեպք, որ ծնող­նե­րը մա­հա­նան, ե­րե­խան հայ­տն­վի մեզ մոտ: Բա­րե­կամ­նե­րը, հարևա­նե­րը տեր են կանգ­նում ե­րե­խա­յին, խնա­մա­կա­լու­թյուն ձևա­կեր­պում:
-Ա­սում են` ե­րե­խան զգում է իր մերժ­վա­ծու­թյու­նը մինչև ծն­վե­լը: Այս հար­ցի մա­սին հե­տաքր­քիր է Ձեր կար­ծի­քը՝ որ­պես ման­կա­բույժի:
-Ի­հար­կե, մինչև ծնուն­դը ե­րե­խան ա­մեն ինչ ըն­կա­լում է, ար­դեն գի­տի, որ մայրն ի­րե­նից պետք է հրա­ժար­վի, և դա իր ա­ռա­ջին սթ­րեսն է: Երկ­րորդ սթ­րե­սը տա­նում է ծն­վե­լուց հե­տո, երբ ի­րեն լքում են, եր­րոր­դը` երբ բե­րում են ման­կա­տուն:
-Ա­վե­լի մե­ծա­նա­լով՝ հո­գե­բա­նա­կան ի՞նչ խն­դիր­նե­րի է բախ­վում մերժ­ված ե­րե­խան: Ինչ­պե՞ս է ըն­կա­լում ըն­տա­նիք հասկա­ցու­թյու­նը, ին­չից ին­քը զրկ­ված է:
-«Ման­կան տուն» ե­րե­խա­նե­րը 90 տո­կո­սով ըն­դուն­վում են ան­մի­ջա­պես ծնն­դատ­նե­րից, բնա­կան է, որ չգի­տեն՝ ինչ է ըն­տա­նի­քը: Ե­թե ե­րե­խա­յին որ­դեգ­րում են, հայ­տն­վում է ըն­տա­նի­քում, այդ ժա­մա­նակ է զգում՝ ինչ է ըն­տա­նի­քը: Երբ ե­րե­խան մնում է մեզ մոտ, մայրն այ­ցե­լում է, նա տա­նը չի ապ­րում, որ տար­բե­րու­թյու­նը զգա, թե մայ­րի­կի հետ ապ­րե­լիս ոնց կլի­ներ: Գնում է դպ­րոց, դա­սըն­կեր­նե­րին ծնող­նե­րը, տա­տի­կը, պա­պի­կը տուն են տա­նում, և նա հարց է տա­լիս ինքն ի­րեն՝ ին­չու՞ եմ ես գնում ման­կա­տուն, ի՞նչ է ման­կա­տու­նը:
-Պա­տա­հու՞մ է, որ որ­դեգր­ված ե­րե­խան գա ման­կա­տուն, փոր­ձի ճշ­տել ման­կա­տա­նը հայ­տն­վե­լու պատ­ճա­ռը, ծնող­նե­րի ով լի­նե­լը:
-Շատ, նույ­նիսկ ե­թե որ­դեգր­ված են, գոհ են ի­րենց ըն­տա­նի­քից: ՈՒ հե­տաքր­քիր է, ա­վե­լի շատ ու­զում են ի­մա­նալ՝ ով է ի­րենց մայ­րը, ինչ ազ­գու­թյան է պատ­կա­նում, քան ին­չու են հրա­ժար­վել ի­րեն­ցից: Գրե­թե միշտ փոր­ձում են ի­րենց կեն­սա­բա­նա­կան ծնող­նե­րին ար­դա­րաց­նել, ին­չը հե­տաքր­քիր է ու ող­ջու­նե­լի:
-Ման­կա­տու­նը որ­պես այդ­պի­սին հե­տաք­րք­րու՞մ է, փոր­ձու՞մ են պար­զել կամ վեր­հի­շել` որ­տեղ են ի­րենք մե­ծա­ցել:
-Օ­տա­րազ­գի որ­դե­գիր­նե­րը հո­գե­բա­նի հետ խոր­հր­դակ­ցում են և ե­րե­խա­յին ո­րո­շա­կի տա­րի­քում ա­սում այն մա­սին, որ ին­քը որ­դեգր­ված է: Հիմ­նա­կա­նում այդ ե­րե­խա­ներն են գա­լիս, ու­զում են տես­նել ի­րենց սե­նյա­կը, մահ­ճա­կա­լը և խնա­մող­նե­րին: Հաա­գա­յի կոն­վեն­ցիա­յի հա­մա­ձայն օ­տա­րերկ­րյա որ­դեգ­րող ծնող­նե­րը պար­տա­վոր են որ­դեգր­ված­նե­րին ծա­նո­թաց­նել ի­րենց ծագ­ման երկ­րին, երկ­րի մշա­կույ­թին, լեզ­վին:
-Ե­րե­խան ի­րա­վունք ու­նի՞ ման­կա­տան ար­խիվ­ներն ու­սում­նա­սի­րե­լու:
-Ե­րե­խա­յից հրա­ժար­ված ծնո­ղը պետք է գրի դի­մու­մի մեջ, որ չի ա­ռար­կում իր տվյալ­նե­րը տրա­մադ­րե­լուն, հա­կա­ռակ դեպ­քում չենք կա­րող տ­րա­մադր­վել: Որ­դեգր­ման գործն ի­րա­վունք ու­նեն բա­ցե­լու ԱԱծ-ն և կեն­սա­բա­նա­կան ծնո­ղը այն դեպ­քում, ե­թե կան դա­տաի­րա­վա­կան խն­դիր­ներ: Որ­դեգր­ված անձն ի­րա­վունք ու­նի ծա­նո­թա­նա­լու ար­խի­վա­յին տվյալ­նե­րի հետ, ե­թե որ­դեգ­րող ծնող­նե­րը տան գրա­վոր համա­ձայ­նու­թյուն: Ե­թե որ­դեգ­րող ծնող­նե­րը մա­հա­ցած են, մահ­վան վկա­յա­կա­նը բա­վա­կան է, որ տրա­մադ­րենք տվյալ­նե­րը, ինչ­պես ար­դեն նշե­ցի, ե­թե կեն­սա­բա­նա­կան ծնո­ղը դեմ չէ:
-Երբ ման­կա­տան ե­րե­խան ըն­տա­նիք է կազ­մում…
-Կա տար­բե­րու­թյուն՝ ե­րե­խան մին­չև վերջ մնում է ման­կա­տա՞­նը, թե՞ գնում է ըն­տա­նիք: Վեր­ջին­ներս հիմ­նա­կա­նում փոր­ձում են ստեղ­ծել ա­մուր ըն­տա­նիք, ո­րով­հետև են­թա­գի­տակ­ցու­թյան մեջ վախ կա, որ ի­րենց թող­նե­լու են: Երբ ե­րե­խա­յին որ­դեգ­րում են, ես զգու­շաց­նում եմ, որ դպ­րոց հա­ճա­խե­լու ա­ռա­ջին օ­րե­րին նրան պետք է սպա­սեն, ա­սեն, որ հետ են տա­նե­լու տուն` փա­րա­տե­լու հա­մար այն վա­խը, թե նրան նո­րից կլ­քեն:
-Իսկ ի­րենք ի­րենց ե­րե­խա­նե­րին չե՞ն լքում:
-Նման դեպք իմ պրակ­տի­կա­յում չի հան­դի­պել: Պա­տա­հել է, որ ման­կա­տան սա­նը ե­րե­խա է ու­նե­ցել և հե­տո իր ե­րե­խա­յին ե­կել տա­րել է, չի հրա­ժար­վել նրա­նից:
-Պա­տա­հե՞լ է, որ ման­կա­տան աշ­խա­տո­ղը ե­րե­խա որ­դեգ­րի:
-Ոչ, բայց ու­նենք աշ­խա­տող, որը ե­րե­խա էր որ­դեգ­րել մինչ աշ­խա­տան­քի ըն­դուն­վե­լը:
-Որ­դեգր­ված ե­րե­խա­յին վե­րա­դարձ­նե­լու դեպ­քեր ե­ղե՞լ են:
-Մեկ դեպք. վեց ամ­սա­կա­նում որ­դեգ­րել են, 14-ում վե­րա­դարձ­րել, ի­հար­կե` այլ ման­կա­տուն. ե­րե­խա­յի մոտ հայտ­նա­բեր­վել էին հո­գե­կան խն­դիր­ներ: Առ­հա­սա­րակ, որ­դեգր­ված ե­րե­խա­յին հետ վե­րա­դարձ­նե­լը դա­տա­րա­նի վճ­ռով է լի­նում, չեն կա­րող ա­սել՝ ինձ չի լսում, հետ եմ բե­րել:
-Հե­տաքր­քիր է՝ ե­րե­խա­յին ման­կա­տուն բե­րու՞մ են միայ­նակ հայ­րե­րը:
-Պա­տա­հում է, բայց հազ­վա­դեպ և ժա­մա­նա­կա­վոր, դպ­րո­ցա­կան շր­ջա­նում տա­նում են ե­րե­խա­յին: Պա­տա­հել է` նույ­նիսկ պա­պիկն է ե­րե­խա­յի խնամ­քը ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես հանձ­նել «Ման­կան տա­նը»:
-ՈՒ­շադ­րու­թյան, պե­տա­կան և մաս­նա­վոր հատ­վա­ծի հո­գա­ծու­թյան ա­ռու­մով շա­հե­կա՞ն վի­ճա­կում է «Ման­կան տու­նը»:
-Միշտ է ե­ղել ու­շադ­րու­թյան կենտ­րո­նում: Խոր­հր­դա­յին Միու­թյան տա­րի­նե­րից ար­տա­հերթ ենք ֆի­նան­սա­վոր­վել, ոչ մի խն­դիր չենք ու­նե­ցել: Պար­զա­պես այն ժա­մա­նակ այլ խն­դիր է ե­ղել, բո­լոր ե­րե­խա­նե­րի մա­զե­րը` նույ­նու­թյամբ կտ­րած, հա­գուս­տը՝ նույ­նը, խա­ղա­լիք­նե­րը՝ նույ­նը: 90-ա­կան­նե­րին այլ պատ­կեր էր՝ վա­ռա­րան­ներ, ի­շոտ­նուկ­ներ: Հի­մա ու­րիշ է: Ես փոր­ձել եմ «Ման­կան տու­նը» մո­տեց­նել տան պայ­ման­նե­րին, ու երևի թե հա­ջող­վել է: Շատ մի­ջազ­գա­յին կա­ռույց­ներ նկա­տում են, որ մեր ման­կա­տու­նը լա­վա­գույնն է ոչ միայն Հա­յաս­տա­նում, այլև տա­րա­ծաշր­ջա­նում: Խոր­հր­դա­յին Միու­թյան ժա­մա­նակ էլ տի­պա­յին ման­կա­տուն է ե­ղել: Փոր­ձում ենք վար­կա­նի­շը չի­ջեց­նել:
Ինչ վե­րա­բե­րում է հո­գա­ծու­թյա­նը, գրե­թե բո­լոր բա­րի, աստ­վա­ծա­պաշտ մար­դիկ, ով­քեր ու­նեն հնա­րա­վո­րու­թուն, օգ­նում են ման­կատ­նե­րին ու ծե­րա­նոց­նե­րին: Մի շատ լավ մի­տում է նկատ­վում` վեր­ջին տա­րի­նե­րին շա­տա­ցել են տե­ղա­ցի բա­րե­գործ­նե­րը: Ճիշտ է, գու­մա­րա­յին ա­ռու­մով օ­տա­րեր­կյա բա­րե­գործ­նե­րի ցու­ցա­բե­րած օգ­նու­թյան հա­մե­մատ ա­վե­լի քիչ է, բայց ու­րա­խա­լի ի­րո­ղու­թյուն է:
-Մի պահ խո­սակ­ցու­թյուն կար ման­կատ­ներն ու ծե­րա­նոց­նե­րը միաց­նե­լու մա­սին: Թվում է՝ այդ կերպ կլ­րաց­նեն ե­րե­խա­նե­րի և ծնող­նե­րի բա­ցը: Այդ փոր­ձը կի­րառ­վել է դր­սում:
-Հաս­կա­նում եմ` ին­չի մա­սին է խոս­քը, բայց ի՞նչ լավ բան դուրս կգա դրա­նից, չեմ կա­րող ա­սել: Մի ան­գամ ե­րե­խա­նե­րի հա­մեր­գին (տա­րին չորս ան­գամ հան­դես ենք ու­նե­նում՝ ման­կա­պար­տե­զի ծրագ­րով) ներ­կա էին ծե­րա­նո­ցի տա­րեց­նե­րը: Կոնկ­րետ ինձ հա­մար դա մեծ սթ­րես էր, չկա­րո­ղա­ցա հուզ­մունքս պա­հել: Պատ­կե­րաց­րեք՝ տա­րեց մար­դիկ, ո­րոն­ցից հրա­ժար­վել են ե­րե­խա­նե­րը, ե­րե­խա­ներ, ո­րոն­ցից հրա­ժար­վել են ծնող­նե­րը: Շատ ծանր տե­սա­րան էր: Չեմ ըն­դու­նում նույ­նիսկ 0-16 տա­րե­կան­նե­րին մի տե­ղում պա­հե­լու ձևա­չա­փը:
Եվ ընդ­հան­րա­պես ինչ­քան պար­փակ է հաս­տա­տու­թյու­նը, լի­նի ման­կա­տուն, թե ծե­րա­նոց, այն­քան խնամքն ա­վե­լի ար­դյու­նա­վետ է, հս­կո­ղու­թու­նը՝ ու­ժեղ: Տե­սեք, մենք 70 ե­րե­խա ենք խնա­մում, ես նրանց բո­լո­րին ա­նուն­նե­րով գի­տեմ, տե­ղյակ եմ՝ ին­չով են հի­վան­դա­ցել, ինչ խն­դիր­ներ ու­նեն: 200 ե­րե­խա­յի դեպ­քում վս­տահ չեմ, որ կա­րող էի բո­լո­րին ճա­նա­չել-հի­շել:
-Մի վեր­ջին հարց. ման­կա­տու­նը միշտ այս­տե՞ղ է գոր­ծել, ինչ­պե՞ս է ըն­տր­վել այս վայ­րը (Նորք Մա­րաշ, Ար­մե­նակ Ար­մե­նա­կյան փող., 119 շենք):
-«Ման­կան տու­նը» մինչև 1986 թի­վը Կո­մի­տա­սի ան­վան պան­թեո­նի կող­քին է ե­ղել: Զբո­սաշր­ջիկ­ներն այս­տեղ հա­ճախ էին լի­նում, հե­տաք­րքր­վում էին նաև՝ ինչ է սա, իսկ խոր­հր­դա­յին կա­ցու­թաձևին հա­րիր չէր ման­կա­տուն, լք­ված ե­րե­խա­ներ ու­նե­նա­լը: Տե­ղա­փո­խե­ցին այս­տեղ՝ աչ­քից հե­ռու: Բայց Ֆրան­սիա­յի պես երկ­րում նույն­պես գոր­ծում է 0-6 տա­րե­կան ե­րե­խա­նե­րի ման­կա­տուն:
Զրույ­ցը՝ Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԻ
Լուսանկարները՝ Անի ԱՆՏՈՆՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

. .
Դիտվել է՝ 5525

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ