«Թե որ Ղարաբաղն էլ հանձնենք, սերունդներին հետ բերելիք շա՜տ ենք թողնում, ինչպես որ նախորդներն են թողել մեզ»

«Իրատեսի» հյուրն է գրող, ազատամարտիկ, ՀԳՄ Տավուշի մարզային բաժանմունքի ղեկավար ՍԱՄՎԵԼ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆԸ:

«ԹՈՒՐՔ-ԱԶԵՐԻՆ ԵՐԲԵՔ ԷԼ ՄԵԶ ԲԱՐԵԿԱՄ ՉԻ ԵՂԵԼ»

-Սամվել, որքան էլ մեծ լինի գրողի հետ գրականությունից խոսելու գայթակղությունը, մեր օրերի մթնոլորտն ինձ մղում է այլ տիրույթներ: Եվ այսպես. ասացեք, խնդրեմ, ի՞նչ ասել է սահմանամերձ գոտում բնակվողների համար «հետպատերազմյան և նախապատերազմյան ժամանակներ» ձևակերպումը: Կա՞ն այդպիսիք ձեզ համար, թե՞ դուք մշտապես գտնվում եք պատերազմական իրավիճակում, որն այլ կերպ կոչվում է «Պատրաստվածություն համար 1»:
-Որքան էլ որ ազգովին տեսել ու ապրել ենք Սովետմիության ազգամիջյան «եղբայրական» ժամանակները, մեր բնակավայրերին անմիջապես հարևան թուրք-ազերին երբեք էլ մեզ համար բարեկամ չի եղել, նախկին սպանությունների ու մեր գյուղերն այրելու ոխն է մնացել, մեր աղջիկներին են անպատվել, հանդից մեր անասուններն են գողացել, մեր տներն ու այգիներն են թալանել, սահմանամերձ արտերն են, իբր թե պատահաբար, հրկիզել ու էլի նման ավազակաբարո բաներ, ուստի նրանց նկատմամբ զգուշավորությունը, միշտ դավին ու ստորությանը պատրաստ լինելը նրանց հետ ճակատագրական հարևանությամբ ապրողներիս համար տարիների ընթացքում վիճակ ու պահվածք են դարձել: Հասկանալի է, որ 90-ականների զինված բախումներից հետո այս իրավիճակը պետք է է՛լ ավելի ցայտուն դառնար, և մեր «սահմանամերձ» լինելը պետք է դառնար «սահմանապահ» ու «սահմանապարտ»: Այնպես որ, եթե մինչ պատերազմը վիճակը մեզ համար «Պատրաստ լինել էր», հիմա մշտապես «Պատրաստվածություն համար 1 է»։ Ցավալին այն է, որ այս ընկալումը, պատրաստվածության այս վիճակը այնքան էլ հասու ու հասկանալի չէ սահմանից ընդամենը 20-30 կիլոմետր այն կողմ գտնվողներին, առավել ևս՝ քաղաքներում ու մայրաքաղաքում ապրողներին, մեր դարավոր ոսոխին «քիրվա, դոստում ու կարդաշ» կոչողներին, նրանց քծնաշուրթ «սալամին» հավատացողներին… մինչդեռ ամեն առավոտ մենք կրակոցներ ենք լսում:
-Այսպիսի տող ունեք. «…Ղարաբաղը մերն է, շա՜տ մերը, «ամպի չափ» մերը»: Մեր կորցրած պատմական հողերը՝ Արևմտյան Հայաստան, Նախիջևան, Գետաշեն, Շահումյան, վերջին 800 հա տարածություն և այլն, և այլն, «ամպի չափ» մերը չէի՞ն, որ չկարողացանք պահպանել:
-ՈՒղղակի կամ անուղակի ձևով ես շատ եմ խոսել այս մասին… 18 թվականին, երբ ռուսները լքեցին մեզ ու հեռացան, այստեղ 300 թնդանոթ թողեցին, 100 հազար կարաբին ու մոսին, 100 հազար զինվորի հանդերձանք ու երկու տարվա պաշար. ձիեր, հրակառքեր, միլիոններով արկեր, փամփուշտ ու այլ զինամթերք, սակայն ո՞վ օգտագործեց: Այդպես էլ չեմ հասկանում: Ինչո՞ւ ավարտին չհասցվեց Վանի հերոսամարտը, ինչո՞ւ Սարդարապատից առաջ չգնացինք: Այսօր Հայաստանի բնակչության 90 տոկոսն ասում է՝ մշեցի ենք, վանեցի ենք, Ալաշկերտից ենք, Սարիղամիշից, Սուրմալուից ու Բայազետից…. Հարսանիքների, քեֆ-ուրախությունների ժամանակ ռազմաշունչ պարեր են պարում, ֆիդայական երգեր են երգում ու «Էրգիր, Էրգիր» կանչում: Այո՛, ինչո՞ւ թողեցինք, ինչո՞ւ փախանք: Իմ ապրած տեղը պատմական Հայաստանի սահմանն է՝ Կուր գետից 8 կիլոմետր հեռու՝ Ցուրտավի մոտ, Խաղխաղի մոտ: Սա պետք է դաս լինի մեզ համար, ականջներիս օղ անենք ու Ղարաբաղը պինդ բռնենք, մեր դարպասն է, ամուր գոցենք: Հավատում եմ, որ մի օր պատմական Խաղխաղը (Ղազախը), Ցուրտավը (Ռուսթավը), Արևմտյան Հայաստանը նույնպես ոչ թե մոտ, այլ մերն են լինելու, ուստի թե որ Ղարաբաղն էլ հանձնենք, սերունդներին հետ բերելիք շա՜տ ենք թողնում, ինչպես որ նախորդներն են թողել մեզ: Այո՛, Ղարաբաղը մերն Է, ու եթե, լեզուս չորանա, Էրգրի նման ասացինք՝ էր, դա վերջն է, բոլորիս վերջը:

«ԱՅՍՕՐՎԱ ՄԵԾԱՀԱՐՈՒՍՏՆԵՐԸ ՆՈՒՅՆՊԵՍ ՍՐԻԿԱ ԱԶԳԱԴԱՎՆԵՐ ԵՆ, ՆՐԱՆՔ ԵՆ ԱՐՏԱԳԱՂԹԻ ԻՍԿԱԿԱՆ ՊԱՏՃԱՌԸ»

-Մի առիթով ճեպազրույց եմ ունեցել Ձեզ հետ, որի ընթացքում դատապարտող խոսքեր եք ասել մեծահարուստ այն հայերի մասին, ովքեր 1915-ին հոգ են տարել բացառապես սեփական անձի և ընտանիքների փրկության մասին՝ չմտահոգվելով ազգի ճակատագրով: Այսօրվա մեծահարուստների մասի՞ն ինչ կասեք:
-Այո՛, եթե 15 թվականին ազգիս մեծահարուստները, որոնց ձեռքին Թուրքիայի ողջ հարստության կեսից ավելին էր, մտածեին ու ջանային ոչ թե իրենց փողերը, այլ հողերը փրկելու մասին, ապա այսօր մենք ուրիշ Հայաստան կունենայինք: Եղեռնվածների մեջ գրեթե մեծահարուստներ չկային, նրանք ուրիշ երկրներում շատ փողեր ունեին, իրենց մոտ եղածն էլ տվեցին մարդակերներին ու փախան ապահով տեղեր: Մինչդեռ կարող էին զինել արդեն իսկ ապստամբող հայրենակիցներին, կարող էին համոզել, կաշառել ինչքասեր թուրքերին: Իսկ այսօրվա մեծահարուստներն ավելի ազգադավ են: Եթե նրանք իրենց ունեցածի մի չնչին-չնչին մասն էլ տան, ապա մենք անպարտելի բանակ կունենանք: Սակայն այսօր հայոց բանակի ուժը ոչ թե ժամանակակից, գերհզոր զինտեխնիկան է, այլ 18 տարեկան մեր առյուծասիրտ զավակների անսահման նվիրվածությունն ու աներևակայելի խիզախությունը: Նոր եմ եկել Ղարաբաղից. ժամկետային ծառայողների մեջ ուռճացածների փսլնքոտներից չկան, իրենք էլ չկան ու երբեք էլ չեն լինի կամավորականի ջոկատներում: Մինչդեռ 18 տարեկան տղերքը նրանց թալանած ու այդ պատճառով աղքատ, կոռումպացված, իր ժողովրդին քաղցած պահող հանրապետությունը չորս օրում դարձրին սրբազան հայրենիք: Հսկայական անջրպետ կա հասարակ ժողովրդի ու հարուստների, առավել ևս՝ նրանց ու զինվորի միջև: Այսօրվա մեծահարուստները նույնպես սրիկա ազգադավներ են, նրանք են արտագաղթի իսկական պատճառը: Աշխատատեղեր չեն ստեղծում: Ավելին՝ մարդիկ տեսնում են նրանց լափելը, գռփելն ու թալանը և դրանից ավելի զայրացած, հուսալքված ու հիասթափված են հեռանում հայրենիքից: Երկիրը թալանում, նույն երկիրն էլ դատարկում են: Այսուհետ ո՞ւմ են թալանելու, իրա՞ր:

«100 ՏԱՐԻ ԲՈՌԱՑԻՆՔ, ՈՐ ՄԵԶ ՄՈՐԹԵԼ ԵՆ, ՄԻ 100 ՏԱՐԻ ԷԼ ՊԻՏԻ ԱՂՈԹԵ՞ՆՔ, ՈՐ ԽՈՍՏՈՎԱՆԵՑԻՆ»

-Ինձ համար անսպասելի չէր, որ Ձեր մի գրառման մեջ միանշանակ չեք վերաբերվում Բունդեսթագի ընդունած օրինագծին՝ Հայոց ցեղասպանության առնչությամբ: ՈՒրեմն, ի՞նչ պիտի տա մեզ ԱՄՆ-ի նախագահի պաշտոնական ճանաչումը, եթե այն մի օր, այնուամենայնիվ, կայանա:
-Թուրքն ուժեղ էր, մեզ կոտորեց, անգլիացին ուժեղ էր, «հնդկացիներին» կոտորեց ու Ամերիկա չեղած երկիր ստեղծեց, Գերմանիան ուժեղ չլիներ, հոլոքոստ չէր անի: Հիմա դրանք էլի ուժեղ են, ու մենք ուրախանում-աշխարհով մեկ ենք լինում, որ էդ ուժեղներն ընդամենը փաստում են, որ մեզ կոտորել են: Այն համոզմունքն է ստեղծվում, որ եթե Ամերիկան էլ ընդունեց, Թուրքիան էլ ապաշխարեց, մենք էլ դարդ ու ցավ չենք ունենա: Մինչդեռ թեկուզ Ամերիկայի չգիտեմ որերորդ նախագահը, ի վերջո, արտաբերի այդքան «երանելի» «ցեղասպանություն» բառը, միևնույն է, Թուրքիան ասելու է՝ «յոխ»: Աշխարհում չի եղել մի դեպք, որ մեղքն ընդունելը, ներողություն խնդրելը, ապաշխարելը կամ փոխհատուցելը մոռանալ տան կորուստը, ցավը, տառապանքը, վիրավորանքը: Ի՞նչ է՝ 100 տարի բոռացինք, որ մեզ մորթել են, մի 100 տարի էլ պիտի աղոթե՞նք, որ խոստովանեցին: Վիրավորական է «մուրալ» մեզ եղեռնելու փաստը: Կգա օրը՝ կդատապարտենք: Բոլոր վերքերը փարատվում են, սպիանում, հիշողության վերքը երբեք չի բալասանվում, միշտ արնածոր է: Ես չեմ կարող իմ հայրենիք գնալ որպես զբոսաշրջիկ: Այնքան պիտի սպասեմ, մինչև ոտքով «էրթանք մըր Էրգիր»:

«ԿՌՎԵԼԸ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻՆ ԾԱՌԱՅԵԼՆ Է, ՈՉ ԹԵ ՇԱՀԱՐԿԵԼՈՒ ՄԻՋՈՑ»

-Հուլիսի 17-ի դեպքերը Ձեզ համար կանխատեսելի՞ էին, թե՞ ոչ:
-Ինչ-որ տեղ կանխատեսելի էին: Բայց, այդուհանդերձ, դեպքերի նման ընթացքին ես համամիտ չեմ: Այդ դեպքերի հետևում կանգնած են այնպիսի մարդիկ, ովքեր հետևողականորեն և համառորեն գործողությունների ընթացքը տանում էին դեպի այսպիսի վախճանը: Այսօր հայ ժողովրդի ճակատագրով մտահոգ մարդը, մարդ, որի համար կա հայրենիք, երբեք չի փորձի հարցեր լուծել նման ճանապարհով: Ես այն կարծիքին չեմ, թե երկրի նախագահից մինչև մանր իշխանավորներ իրենց տեղում են և ամեն ինչ անում են այնպես, ինչպես պետք է: Սակայն ես կողմ եմ, որ մեկի փոխարինումը մեկ ուրիշով կատարվի քաղաքակիրթ ձևով, առանց արյունահեղության: Ընդամենը օրեր առաջ Ադրբեջանը բազմահազարանոց զորքով, նորագույն տեխնիկայով սպառազինված, զորախաղեր էր անցկացնում Արցախի սահմանին: Չի կարելի այսպիսի իրավիճակում մեր երկրում գնալ նման քայլի: Մեր հանրապետությունը վտանգի շեմին է: Եթե չեն ուզում Սերժ Սարգսյանին, թող սպասեն ընտրություններին և նրան փոխարինեն մեկ ուրիշով: Թող չթվա, թե ես իշխանամետ եմ: Ո՛չ, ես օրինամետ եմ: Ժիրայր Սէֆիլյանն ունի վաստակ, կռվել է հայրենիքի համար: Բայց ո՞վ ասաց, թե ամեն մի կռված տղա այսօր պիտի կանգնի և ասի. «Ես այս նախագահին չեմ ուզում, ես կռված տղա եմ, բոլորդ ինձ պիտի լսեք»: Կռվելը հայրենիքին ծառայելն է, ոչ թե շահարկելու միջոց: Ժիրայր Սէֆիլյանը ՀՀ քաղաքացի չէ, և եթե ինչ-որ կտրուկ քայլերի գնա, իր հակառակորդները կօգտագործեն դա իր դեմ: Եթե նա ուզում է հասնել որևէ նպատակի, պիտի գնա օրինական ճանապարհով, հարցը լուծի առանց արյան:
-Դուք բարձր պարգևների եք արժանացել թե՛ իբրև գրող, թե՛ իբրև ազատամարտիկ (ՀԳՄ «Գրական վաստակի համար» մեդալ, ՀՀ վարչապետի մեդալ, «Թատերական Լոռի» փառատոնի մրցանակ, «Մարշալ Բաղրամյան» մեդալ, «Երկրապահ» մեդալ)։ Ո՞ր ասպարեզում ստացած պարգևներն են ավելի կարևոր Ձեզ համար:
-Ես գրող եմ, ռեժիսոր, լրագրող և բազմաթիվ պարգևներ եմ ստացել: Գրականություն, մշակույթ ստեղծելը ևս ազգին, հայրենիքին ծառայել է նշանակում, և բնականաբար, հաճելի է այդ ասպարեզում պետության կողմից գնահատվելը, սակայն այլ անմեկնելի, անբացատրելի զգացողություն է, երբ գնահատվում ես հայրենիքի պաշտպանության համար: Եթե գրականության կամ մշակույթի ասպարեզի գնահատականները մարդկայնորեն հաճելի են, ապա հայրենիքին նվիրվածության, նրա պաշտպանության համար ստացածները պարծանք են, ավելին՝ հպարտություն:

«ԳՐԱՄԱՖԻԱՆ ՈՒՄ ՈՒԶՈՒՄ Է՝ ԾԱՌԻ ԾԵՐՆ Է ՀԱՆՈՒՄ, ՈՒՄ ՉԻ ՈՒԶՈՒՄ՝ ԱՆՈՒՆՆ ԷԼ ՉԻ ՏԱԼԻՍ»

-Հայ գրականության այսօրվա ընթացքը Ձեզ բավարարո՞ւմ է իր ռիթմով և բովանդակությամբ, թե՞ կգերադասեիք այլ դրսևորումների մեջ տեսնել այն:
-Երբեք էլ նոր գրականություն չի ստեղծվում: Գրականությունը միշտ էլ կյանքի և մարդու մասին է եղել ու է: Այլ կերպ լինել չի կարող, ուստի գրականությունը շարունակ մարդու փոխհարաբերությունների, բնավորության նոր դրսևորումների, պահվածքի ու կեցվածքի, կենցաղի ու հագուստի մասին է գրում, կյանքում տեղի ունեցած լավ կամ վատ փոփոխությունների մասին: Հերոսներից մեկն ավելի ջերմ է սիրում, մյուսը՝ մի քիչ պակաս, մեկն ավելի դաժան է, մյուսը՝ ավելի բարի, մեկը ռեստորանում է «կայֆավատ» լինում, մյուսը՝ անտառում, մեկի անունը Ջոն է, մյուսինը՝ Իվան, Պողոս, Լաուրա կամ Ալվարդ: Հեղինակն ինչ էլ գրի, իր մասին է գրում, իր տեսածի ու լսածի: ՈՒրեմն գրականություն ասվածի եղած-չեղածը մի շատ կամ քիչ օժտված անհատի՝ գրողի կյանքից ստացած տպավորությունն է, նրա հորինած պատմությունը այլոց համար: Ինչ վերաբերում է «հայ գրականության այսօրվա ռիթմին և բովանդակությանը», ապա մի քանի «ռետրո» կամ «ֆանտաստ» ոճի գրողներից բացի, մնացածը, ինչպես ասացի, իրենց ապրած ժամանակի, իրենց շրջապատի լավ կամ վատ վավերագիրներն են: ՈՒ այդ եղածի մեջ շատ զզվելի է պատվիրված, անձնավորված «հերոսապատումը»՝ նվիրված Արցախյան գոյամարտին: Ձեր ասած ռիթմը, որակը ևս պատվիրված են. գրամաֆիան ում ուզում է՝ ծառի ծերն է հանում, ում չի ուզում՝ անունն էլ չի տալիս:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ