Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Պատվի համար»

«Պատվի համար»
26.07.2016 | 08:49

Խորհրդային տարիներին ամռանը, երբ ավարտվում էր կրկեսի խաղաշրջանը, կրկեսի դահլիճում ցուցադրում էին կինոնկարներ:
1956 թվականն էր: Մոսկվայում նոր էր ավարտվել հայ գրականության և արվեստի երկրորդ տասնօրյակը, որտեղ հայ կինոգործիչները ներկայացրել էին «Պատվի համար» գեղարվեստական կինոնկարը, որը մեծ հաջողություն ունեցավ երկրի մայրաքաղաքում:
Հենց նույն թվականին կրկեսի կինոթատրոնում ես առաջին անգամ դիտեցի «Պատվի համարը»:


Հանդիսատեսը հետաքրքրությամբ էր դիտում ֆիլմը, իսկ ֆինալային տեսարանում, երբ Օթարյան-Խաչիկ Նազարեթյանը արցունքն աչքերին գրկում է ինքնասպան Մարգարիտ-Վարդուհի Վարդերեսյանին, շատերը լաց եղան: Ցնցող էր: «Պատվի համարը» նկարահանել էր հայ կինոյի լավագույն վարպետներից մեկը՝ ժողովրդական արտիստ ԱՐՏԱՇԵՍ ՀԱՅ-ԱՐՏՅԱՆԸ:
-Այդ տարիներին կինոարվեստ նովացիաներ էին մտնում, հիմք էր դրվում փորձարարական կինոյի, ասպարեզ էր գալիս ռեժիսորական նոր սերունդ,- պատմում է կինոգետ Սուրեն Հասմիկյանը:- Իսկ Հայ-Արտյանը ստեղծեց դասական ֆիլմ, հագեցած բարձր պրոֆեսիոնալիզմով: Մնայուն արժեք ստեղծեց ռեժիսորը: Եվ դա արեց ճիշտ ժամանակին: Նկարահանումից հինգ տարի հետո կյանքից հեռացավ Հրաչյա Ներսիսյանը, իսկ յոթ տարի անց՝ Ավետ Ավետիսյանը: Հայ-Արտյանը դիմեց Արամ Խաչատրյանին, որպեսզի մեծ կոմպոզիտորը երաժշտություն գրի ֆիլմի համար: Խաչատրյանը շատ զբաղված լինելով, առաջարկում է երիտասարդ ասպիրանտ, իր աշակերտ Էդգար Հովհաննիսյանին: Հզոր երաժշտություն գրեց կոմպոզիտորը: (Ի դեպ, հետագայում Հայ-Արտյանի որդին` Գուրգենը, ամուսնացավ Էդգար Հովհաննիսյանի դստեր՝ տաղանդավոր նկարիչ Ռուբինեի հետ):
Հայ-Արտյանը միակ պատմական արժեք ունեցող ֆիլմի հեղինակն է: Մենք ունենք հարուստ պատմություն, բայց պատմական ֆիլմեր չունենք: Միակ պատմական ֆիլմը «Հյուսիսային ծիածանն» է: Ֆիլմի հերոսը ժողովուրդն է, հզոր էին արված զանգվածային տեսարանները: Ավելին, «Հյուսիսային ծիածանը» միակ ֆիլմն է, ուր կա Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի կերպարը: Նույնիսկ ռուսական ֆիլմերում Գրիբոյեդով չկա:


Ասեմ նաև, որ Հայ-Արտյանը միակ հայկական ռոմանտիկ պատանեկան ֆիլմի ռեժիսորն է՝ «Կարո», որը նկարահանվել է 1936 թվականին: Եվ այդ ֆիլմի գլխավոր դերակատարն էր Մոկո Հակոբյանը, հետագայում՝ շնորհալի ռեժիսոր: Ցավոք, նա վաղ հեռացավ կյանքից: Եզակի գործեր է ստեղծել Հայ-Արտյանը, որոնք մնացել են որպես նմուշ: Իսկ ռեժիսորը մնաց արվեստի պատմության մեջ: Գեղեցիկ ճակատագիր:
-Գեղեցիկ մարդ էր: Ստուդիայում նրան հայրիկ էին ասում,- հիշում է օպերատոր Ալբերտ Յավուրյանը:- Ոչ ոք չգիտեր՝ ինչո՞ւ էին նրան այդպես դիմում: Գուցե՞ տարիքի համար: Կամ այն բանի համար, որ շատ ուշադիր էր երիտասարդների նկատմամբ:
Ես նրա հետ ֆիլմ չեմ նկարել, բայց միշտ զարմացել եմ նրա աշխատասիրությամբ: Արդեն բավականին տարիքով էր, բայց աշխատում էր ապագա «Թոնդրակեցիներ» ֆիլմի սցենարի վրա: Հզոր մտահղացում էր: Էպիկական ֆիլմերի վարպետ էր: Նրա ֆիլմերը հիմք դարձան հայ կինոյի հետագա զարգացմանը:


-Հայրիկի հետ ես աշխատել եմ «Հյուսիսային ծիածան» և «Լալվարի որսկանը» ֆիլմերում,- պատմում է նկարիչ Ստեփան Անդրանիկյանը:- Հայրիկի հետ աշխատելը դժվար էր, շատ լուրջ էր մոտենում գործին, չափից ավելի պահանջկոտ էր: «Հյուսիսային ծիածանը» բարդ ֆիլմ էր: Դեկորացիաները շատ էին, նատուրան էլ: Լարված էինք աշխատում: Ջրվեժում կառուցել էինք Երևանի բերդը: Հայ-Արտյանը եկավ, տեսավ, բարկացավ: Ասաց. «Փոքր է, մեծը կառուցեք: Երկու շաբաթից պատրաստ լինի»:
Ոչ մի սխալ չէր հանդուրժում: Իմացել էր, որ տիտրերում սխալ էր եղել: Մտել էր տնօրենի առանձնասենյակ: Այդ ժամանակ Հայրիկը փայտի օգնությամբ էր քայլում: Տնօրենի հետ վեճի է բռնվել, նույնիսկ փայտով փորձ է արել հարձակվել նրա վրա: Իսկ տնօրենն իր ընկերն էր: Անարդարություն չէր տանում: Նրա տան իրերից շատերը «նկարահանվում էին» ռեժիսորի ֆիլմերում: Հիշենք Մարգարիտի սենյակի կահավորանքը թղթերը գողանալու տեսարանում, նարդին, որ խաղում են Էլիզբարովը և Սաղաթելը, Սուրեն-Կարպ Խաչվանքյանի ձեռքում կոնյակի շիշը և այլն:


-Հայ-Արտյանի մոտիկ ընկերներից մեկը աքսորվում է որպես ժողովրդի թշնամի,- շարունակում է Սուրեն Հասմիկյանը:- Վտանգ է սպառնում և ընկերոջ կնոջը՝ Դորային: Եվ ի՞նչ է անում Հայ-Արտյանը: Նա ասում է. «Դորան իմ կինն է»: Դա արիություն էր: Հիշեք այդ ժամանակը: Երեխաները հրաժարվում էին ծնողներից և հակառակը, բարեկամները՝ միմյանցից... Նա փրկեց Դորային և ստեղծեց ամուր ընտանիք, ունեցավ երկու զավակ՝ Մայային և Գուրգենին: Ի դեպ, Դորան նկարահանվել էր «Կարո» կինոնկարում և ժպիտով միշտ հիշում էր. «Պուլեմյոտը ձեռքիցս թռչում է»: Եթե որևէ անարդարություն էր տեսնում, կարող էր և Ստալինին հեռագրել, արդարություն պահանջել: Արել է այդպես, երբեք չմտածելով հետևանքների մասին:


-Գյումրու թատրոնում էի աշխատում, նոր էի սկսել բեմական գործունեությունս, հեռագիր ստացա «Հայֆիլմից», հրավիրում էին փորձի «Պատվի համար» ֆիլմում,- պատմում է Վարդուհի Վարդերեսյանը:- Եկա Երևան, հանդիպեցի Հայ-Արտյանին: Սեղանին գեղեցիկ աղջիկների շատ նկարներ կային: Զարմացա. «Այսքան գեղեցիկ աղջիկներ կան, ինչո՞ւ եք ինձ կանչել»: «Քո աչքերը ինձ շատ դուր եկան»,- պատասխանեց ռեժիսորը:
Երկու փորձ արեց՝ և՛ Մարգարիտ, և՛ Ռոզալիա: Սակայն հանձնարարեց Մարգարիտի դերը: Երջանիկ էի՝ խաղընկերներս էին մեծ դերասաններ Հրաչյա Ներսիսյանը, Ավետ Ավետիսյանը, Ամալյա Արազյանը...
ՈՒժեղ մարդ էր Հայ-Արտյանը: Կենտկոմից նրան առաջարկել էին այլ դերասանուհի Մարգարիտի դերի համար: Մերժել էր: Պատկերացնո՞ւմ եք, մերժել Կենտկոմին: Սկզբունքային մարդ էր: Ոչ մեծ դերով նկարահանվեցի և «Հյուսիսային ծիածանում»:
Փափազյանը մի խոսք ուներ. «Սրտիս սրտի մեջ»: Ես կարող եմ ասել, որ Հայ-Արտյանը իմ սրտի սրտի մեջ է:
Հայ-Արտյանի որդին՝ Գուրգենը, հիշում է, որ հայրը տանը քիչ էր լինում, անընդհատ ստուդիայում էր: Իսկ երբ տանն էր, շատ աննկատ էր: Իր աշխատասենյակում էր, իր գրքերի հետ: Շատ էր սիրում Լև Տոլստոյի «Պատերազմ և խաղաղությունը», Ստենդալի «Կարմիրն ու սևը»: Արտաշես Հայ-Արտյանը կյանքից հեռացավ 1978 թվականին: Ցավոք, նրան հաճախ չեն հիշում, նույնիսկ չնշվեցին նրա հոբելյանները: Բայց նրա ֆիլմերը մինչ այսօր ցուցադրվում են, հիշեցնելով տաղանդավոր ռեժիսորի մասին:


Գարիկ ՂԱԶԱՐՅԱՆ

Դիտվել է՝ 3252

Մեկնաբանություններ