Աշխարհը երեկ, այսօր, իսկ վա՞ղը

Աշխարհի անվտանգության հարցերը 2 օր` փետրվարի 16-18-ին, քննարկվում էին Մյունխենում: 54-րդ անգամ: Մյունխենի առաջին համաժողովը հրավիրվել է 1963-ին` իբրև ՆԱՏՕ-ի պաշտպանական գերատեսչությունների նիստ: Բավարիայի մայրաքաղաքը քաղաքական գործիչներին, դիվանագետներին, զինվորականներին, բիզնեսմեններին, գիտնականներին միջազգային հրատապ հարցերի քննարկման հարթակ է տրամադրում` իբրև քաղաքական Դավոս: Թեպետ Մյունխենում կոմյունիկեներ ու համաձայնագրեր չեն ստորագրվում, աշխարհի անվտանգության ապահովման համար Մյունխենը չեզոք դաշտ է, որտեղ միմյանց են հանդիպում համաշխարհային քաղաքականության առաջին դեմքերը: 54-րդ համաժողովը բացեց գերմանացի դիվանագետ Վոլֆգանգ Իշինգերը:

Այս տարի Մյունխենում էին պետությունների 20 ղեկավարներ. ԱԳ ու պաշտպանության 80 նախարարներ: Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի բացակայությամբ` նա չընդհատեց նոր կառավարության կազմավորման բանակցությունները, Մյունխենում էին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիու Գուտերեշը, Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժան-Կլոդ Յունկերը, ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Ֆեդերիկա Մոգերինին, ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Ստոլտենբերգը, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյը, Ավստրիայի կանցլեր Սեբաստիան Կուրցը, Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն և այլք: ՌԴ-ն ներկայացնում էր ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը, ԱՄՆ-ը` պաշտպանության նախարար Ջեյմս Մետիսը, ազգային անվտանգության հարցերով նախագահի օգնական Հերբերտ Մակմաստերը, Գերմանիան` ԱԳ նախարար Զիգմար Գաբրիելը, պաշտպանության նախարար ՈՒրսուլա ֆոն դեր Լայենը, Ադրբեջանը` ԱԳ նախարար Էլմար Մամեդյարովը: Նախօրեին հրապարակվեց անվտանգության հարցերով զեկույցը, որն արձանագրում էր` միջազգային կարգը խախտված է, զինված կոնֆլիկտների վտանգն աճում է: Վերնագիրն արդեն խոսուն էր` «Մինչ անդունդի եզր և հե՞տ»: Զեկույցի հեղինակները նշում էին, որ 2017-ին մարդկությունը չափազանց է մոտեցել խաղաղությունը պատերազմից անջատող եզրագծին` կոնֆլիկտների վտանգավոր էսկալացիան ԱՄՆ-ի և Հյուսիսային Կորեայի միջև, Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի սրվող մրցակցությունը, Եվրոպայում անփոփոխ լարումը ՆԱՏՕ-ի և ՌԴ-ի միջև։

Անցած տարի զեկույցի հեղինակները զգուշացրել էին, որ Դոնալդ Թրամփի ԱՄՆ-ը կարող է հրաժարվել միջազգային անվտանգության երաշխավորի դերից, այս տարի հաստատում են, որ Վաշինգտոնը չի հետաքրքրվում գլոբալ ու տարածաշրջանային ինստիտուտների զարգացմամբ: Եվրոպացիները պիտի մտածեն իրենց անվտանգության մասին։ Զեկույցը հիշեցնում է Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի խոսքը 2017-ի մայիսին՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփին հանդիպելուց հետո: «Ժամանակները, երբ կարող էինք հույս դնել այլոց վրա, անցել են»` ասել էր Մերկելը` հավելելով, որ եվրոպացիները պետք է սեփական ճակատագիրն իրենց ձեռքը վերցնեն։ Զեկույցում անդրադարձ կա կլիմայի փոփոխություններին, միգրացիային ու կոնֆլիկտներին:
Այս շրջանակներին ու խնդիրների այս ըմբռումներն ունեցող հանրությանը ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը ներկայացրեց իր ելույթը` «Նե՞րս, թե՞ դուրս. Ռուսաստանի և Եվրոպայի միջև ընկած երկրները» քննարկման ժամանակ: «Աշխարհագրությունը ճակատագիր է, բայց, կարծում եմ, նաև կենսագրություն է»` ասաց նա ու արձանագրեց, որ Հայաստանի և շատ այլ երկրների համար աշխարհաքաղաքական խոշոր կենտրոնների շահերի խաչմերուկում հայտնվելը և մարտահրավեր է, և հնարավորություն. «Երբ այդ կենտրոնները գտնվում են հակադրության մեջ, փոքր պետությունների շահերը երբեմն անտեսվում են»։

Սերժ Սարգսյանն անդրադարձավ 20-րդ դարի 70-ականների Հելսինկյան գործընթացին, «Հելսինկիի եզրափակիչ փաստաթղթի 10 սկզբունքները մեկ միասնական ընդհանրություն են: Դրանցից որևէ մեկը չպետք է տարանջատվի կամ հակադրվի մյուսներին»` ասաց ՀՀ նախագահը և նշեց, որ «Հելսինկիի ոգու աղաղակող ոտնահարում է Ադրբեջանի դիրքորոշումը Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի շուրջ: Դա հատկապես ակնառու է հարևան երկրում նախընտրական շրջանում: Նախագահ Ալիևը ոչ ավելի, ոչ պակաս տարածքային նկրտումներ է հայտարարում Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի հանդեպ` անվանելով պատմական ադրբեջանական տարածք: Զառանցանք է, իհարկե, բայց Եվրոպայի լռության պայմաններում այդպիսի անհեթեթությունները կարող են ունենալ շատ լուրջ հետևանքներ»: Լեռնային Ղարաբաղի մասին` «Խնդիրը պետք է լուծվի որքան հնարավոր է շուտ՝ խաղաղ ճանապարհով: Այդ հարցում մեզ աջակցում են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրները` ՌԴ-ն, Ֆրանսիան և ԱՄՆ-ը: Նրանց առաջնորդությամբ խաղաղ գործընթացի հիմքում դրվել են միջազգային իրավունքի 3 սկզբունքներ` ուժի և ուժի սպառնալիքի չկիրառումը, ժողովուրդների իրավահավասարության ու ինքնորոշման իրավունքը և տարածքային ամբողջականությունը։ ԵՄ-ն բազմիցս վերահաստատել է, որ աջակցում է համանախագահների ջանքերին ու առաջարկություններին»։ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների մասին` «2009-ին Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև կնքված արձանագրություններն այդպես էլ մնացին թղթի վրա: Թուրքիան ոչ միայն չվավերացրեց, այլև առաջադրեց արձանագրությունների հետ որևէ կապ չունեցող նախապայմաններ: Դա ոչ այլ ինչ էր, եթե ոչ պատմական հնարավորության տապալում։ Արդյո՞ք Ադրբեջանն է խոչընդոտում Թուրքիային Հայաստանի հետ հարաբերություններ հաստատելու հարցում, ինչպես մեզ շատերը փորձում են համոզել։ Ոչ, հիմնական խոչընդոտը Թուրքիայի առաջնորդների քաղաքական կամքի բացակայությունն է: …Մենք չենք կարող առհավետ սպասել Թուրքիայի պատասխան քայլերին: Արձանագրությունները բանակցվել էին՝ ելնելով եղած պայմաններից: Եթե Թուրքիան ցանկանում է սպասել այլ պայմանների, ապա վավերացնել արձանագրությունները, նա չարաչար սխալվում է: Նոր պայմաններում պետք է բանակցվի նոր փաստաթուղթ: Հայաստանը նախապայմանների լեզվով չի խոսում, բայց չի էլ ընդունի որևէ մեկի կողմից նախապայմանների առաջադրումը»։ Մյունխենից առաջ` փետրվարի 13-ին, Վաշինգտոնում ԱՄՆ Ազգային հետախուզության տնօրեն Դենիել Քոութսը հրապարակեց ամենամյա «Սպառնալիքների համաշխարհային գնահատականը», որտեղ կա և Ղարաբաղը. «Կողմերի փոխզիջման գնալու ցանկության բացակայությունը, կողմնակի ճնշման ավելացումը, Ադրբեջանի կայուն ռազմական արդիականացումը և Հայաստանի կողմից նոր ռուսական զենքի գնումը 2018-ին կարող են լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների հանգեցնել»:

Նրա զեկույցում ասվում է, որ պատերազմը կամ լայնամասշտաբ ռազմական հակամարտությունը Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև «իր հերթին կարող է դրդել Ռուսաստանին աջակցություն ցուցաբերել իր տարածաշրջանային դաշնակցին»: Հաջորդ լուրը` ՌԴ ռազմարդյունաբերական համալիրի հետ «նշանակալի գործարքներ» անող ընկերությունների ու կառավարությունների դեմ պատժամիջոցների ԱՄՆ օրենքի առնչությամբ` նաև Հայաստանի կառավարությունն է զգուշացվել հնարավոր պատժամիջոցների մասին: Եվս մեկ լուր` Ադրբեջանում քննարկում են ԼՂ հարցի կարգավորման պլան, որ, իբր, համանախագահներն են առաջարկել Կրակովում և քննարկվելու է ընտրություններից հետո: Ադրբեջանի խորհրդարանի խոսնակ Ռասիմ Մուսաբեկովն ասել է, որ ըստ այդ պլանի՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ճանապարհային քարտեզ են ստորագրելու: Հայաստանը հանձնում է 7 շրջան Ադրբեջանի «զիջումների» դիմաց: 1-2 շրջան Թուրքիայով ու Նախիջևանով հաղորդակցությունը բացելու համար, ևս մի քանի շրջան` և Բաքուն Ղարաբաղին թույլ է տալիս օգտվել օդային տրանսպորտից ու «ինքնավար» հարկային համակարգ ստեղծել: Բոլոր շրջանների հանձնումից հետո Ադրբեջանը կարող է քննարկել Ղարաբաղի «անջատման» հարցը: Սա` Մյունխենից առաջ էր: Մյունխենում ՀՀ նախագահին նաև հարցեր էին տալիս` եվրոպացիներն ու ադրբեջանցիները: Սադի Ջաֆարովը` Գերմանիայում Ադրբեջանի դեսպանության առաջին քարտուղարը, ելույթ-հարցը եզրափակեց հռետորական` «Ե՞րբ ես կվերադառնամ իմ տուն» և ստացավ պատասխան. «Ղարաբաղի խնդիրը կարող է լուծվել, և Դուք, թեև ես դրանում մի քիչ կասկածում եմ, կարող եք վերադառնալ Ղարաբաղ կամ հարակից շրջաններ միայն ու միայն այն պարագայում, եթե ձեր երկրի ղեկավարությունը սթափվի և հրաժարվի իր անիրատեսական սպասելիքներից, բանակցությունների արդյունքի վերաբերյալ ակնկալիքներից»: Սերժ Սարգսյանը հիշեցրեց, որ ղարաբաղցիների քաղաքակիրթ հանրաքվեից հետո Բաքուն որոշեց զենքով խեղդել օրինական պահանջը, իսկ եվրոպական բոլոր կառույցները դրական վերաբերվեցին և ընդունեցին, որ Լեռնային Ղարաբաղը պետք է ինքնորոշվի:

«Երևանը ունի 2800 տարվա պատմություն, հայ ժողովուրդը առնվազն 5000 տարի ապրում է իր պատմական տարածքներում, Ադրբեջանը կամ այլ ժողովուրդներ, որ, Աստված գիտի, երբ են սկսել իրենք իրենց ինքնաճանաչել, չեն կարող կոտրել հայ ժողովրդի կամքը»` ասաց Սերժ Սարգսյանը: «Եվրասիա» խմբի նախագահ Յան Բրեմերի հարցին ի պատասխան ՀՀ նախագահը հիշեցրեց. «Ադրբեջանի ինքնահանգստացումները, որ Հայաստանը մեկուսացված է, միֆ է: Եթե Հայաստանը մեկուսացած լիներ, չէր ունենա ավելի մեծ միջին աշխատավարձ, քան Ադրբեջանը՝ ունենալով այդքան նավթ, գազ»: Սա ավելի շատ պատասխան էր Ալիևին:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ.Գ. Ինչո՞վ էր Մյունխենի անվտանգության համաժողովը կարևոր Հայաստանի համար:
Սերժ Սարգսյանը հանրայնացրեց Ալիևի սպառնալիքները և հիշեցրեց միջազգային լռության վտանգավորությունը, ներկայացրեց ԼՂ հարցում Հայաստանի տեսակետը, հայ-թուրքական հարաբերությունների չկայացման պատճառները: Փաստացի` նա Մյունխենում կրկնեց ՀՀ արտաքին քաղաքականության անցած 10-ամյակի ուղենիշները և արձանագրեց, որ փոփոխություններ չեն լինելու: Իսկ աշխարհը սրընթաց փոխվում է` հավատարմությունը հին սկզբունքներին կայունության ու անվտանգության երաշխիք չէ: Հայաստանը գերտերությունների շահերի բախման կենտրոնում է ու առաջինն է զգում մրցակցության հետևանքները: Եթե չկա միջազգային նորմերի պաշտպանության գլոբալ երաշխավոր, Բաքուն կարող է սահմաններն ընդարձակել՝ առանց պատժից վախենալու: Երբ միջազգային համակարգերը չեն գործում, Մադրիդյան սկզբունքները դառնում են հին աշխարհակարգի ժամանակավրեպ արտադրանք: 2016-ի ապրիլյան պատերազմից հետո Հայաստանը պարտավոր է ռեալ գնահատել ռիսկերն ու օգտագործել նոր հնարավորությունները: Այն, ինչ ասաց Սերժ Սարգսյանը, գիտեն բոլորը: Այլ հարց է` ընդունում են, թե ոչ: Մյունխենում պետք է բարձրաձայնվեր` Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ֆիզիկական գոյության վտանգվածությունը և կյանքի իրավունքի պաշտպանության խնդիրը, որը փոխում է կոնֆլիկտի կարգավորման սկզբունքները:

Ի վերջո, եթե ԱՄՆ-ը սպառնում է պատժամիջոցներ կիրառել ՌԴ-ից զենք գնելու համար, պետք է առաջարկի հարցի լուծման իր տարբերակը, և դա ևս պետք է բարձրաձայնվի: Հայաստանը գերտերությունների հակասությունների պատանդը չէ և պարտավոր չէ անվտանգությամբ հատուցել: ՈՒ դա ևս` դիվանագիտական փաթեթավորմամբ, պետք է Մյունխենում հնչեր: Մերձավոր Արևելքի գլխապտույտ իրադարձությունները չեն կարող հետևանքներ չունենալ մեր տարածաշրջանի համար: Սիրիայի հնարավոր մասնատման քաղաքականության ալիքը սահմաններ կարող է փոխել, այդ թվում` մեր հարևանների: Պատրա՞ստ ենք մենք մեր սահմանների պաշտպանությանը: Մյունխենը բոլոր հարցերի լուծման հարթակը չէ, հարկավ: Բայց այսօր հարցեր բարձրացնելը նպաստում է վաղվա լուծումներին: Պետք չէ Հայաստանի առաջին Հանրապետության 100-ամյակի տարում միջազգային հանրությանը ներկայանալ վիճակն արձանագրողի հայեցողական դերով, խաղացող է պետք դառնալ: Փոքր, բայց անկախ ու վճռական, որ քեզ հետ հաշվի նստեն ու քո շահը չոտնահարեն: 100 տարի և ավելի անիմաստ է արդարություն որոնել աշխարհում, աշխարհը գնահատում է ուժը, կամքը, խելքը: Մնացածն ընթացիկ քաղաքականություն է` ընթացիկ արդյունքներով ու հետևանքներով` Մյունխենում ու ամենուր:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ