«Զարմանում էին` ո՞վ է 10-րդ դարի այս հայ բանաստեղծը, միստիկը, աստվածաբանը»

«Իրատեսի» հյուրը բանասեր, հայագետ, աստվածաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր ԱԲՐԱՀԱՄ ՏԵՐՅԱՆՆ է: Ամերիկաբնակ գիտնականի առավել կարևոր հրատարակություններից են մ. թ. առաջին հարյուրամյակի հրեա փիլիսոփա Փիլոն Ալեքսանդրացուն նվիրված երեք գրքերը: Հին հրեական այս մտածողի աշխատությունները մինչև մեր օրերն են հասել հիմնականում հին հայերեն՝ գրաբար թարգմանությունների շնորհիվ: 2017-ին Մատենադարանում անցկացվող «Նարեկացիական ընթերցումներ» 3-րդ միջազգային գիտաժողովի շրջանակում ներկայացվել է Նարեկացու տոնական ստեղծագործություններին նվիրված նրա աշխատությունը:

-Պարոն Տերյան, որքա՞ն ժամանակ է` Հայաստանում եք և գիտական ի՞նչ ուսումնասիրությունների վրա եք աշխատում ներկայում:
-Եկել եմ երեք ամսով` երեք ձեռնարկներ վերջացնելու, հուսանք, քանի դեռ այստեղ եմ, գոնե երկուսը կավարտեմ: Մեկը Կորյունի «Վարք Մաշտոցի»-ի անգլերեն նոր թարգմանությունն է: Նոր ասելով` երեսուն տարի առաջ եմ թարգմանել, բայց գրեթե ամեն տողը մեկնության կարիք ունի: Ընդարձակ ծանոթագրություններ ունեմ, որոնք ջանում եմ մեկնության վերածել և գրեթե ավարտել եմ: Իսկ երկրորդ ուսումնասիրությունը վաղ միջնադարում զարգացած Հայոց վանականության պատմությունն է, որ երբեք քննականորեն չի ուսումնասիրվել: Նպատակ ունեմ հայոց վաղ վանականության աղբյուրները ներկայացնել ժամանակագրականորեն ՝ փոքր մեկնություններով: Թող բնագրերն իրենք խոսեն իրենց մասին: Այդ բնագրերի ամենավերջին գիրքը «Հաճախապատումը» պետք է լինի՝ որպես հայոց վաղ վանականության ամենաընդարձակ աղբյուր: «Հաճախապատում» կոչված խրատական ճառերի հավաքածուն վերագրում են Գրիգոր Լուսավորչին, երբեմն էլ՝ Մաշտոցին, բայց ես համոզված եմ, որ 6-րդ դարի գրություն է, հեղինակել է անանուն աբբահայրն իր վանականների միաբանության համար:
-Նարեկացուն նվիրված Ձեր թարգմանական և մեկնողական աշխատությունն ի՞նչ արձագանք է գտել անգլալեզու ընթերցողի շրջանում և արդյո՞ք շարունակություն է ենթադրում:
-Նարեկացու մասին մի քանի հոդված հրատարակելուց, մանավանդ իր մեկնողական մեթոդը, միստիկական հայացքները, սուրբգրային մեկնություններն ուսումնասիրելուց հետո, շատ ուզեցի անգլերեն թարգմանել Նարեկացու տաղերը, գանձերը և ներբողները: Եվ ոչ միայն թարգմանել, այլև մեկնել, որովհետև դրանք դժվարիմաց են, հատկապես նրանց համար, ովքեր ծանոթ չեն ժամանակի մտայնության մեկնողական մեթոդներին կամ չգիտեն, թե Նարեկացին ինչ ճանապարհներով, միստիկական ինչ վերելքով է հասել այդ հասկացություններին: Ես այդ ամենն ուսումնասիրել եմ, տեղյակ եմ, մանավանդ որ զբաղվել եմ նաև հայրաբանությամբ: Վաղ եկեղեցու հայրաբանությունն ավանդույթ էր դարձել Նարեկացու ժամանակ: Հայրերից առաջ կար Փիլոն Ալեքսանդրացի անունով, Քրիստոսի ժամանակակից փիլիսոփա, որ մոտ 50 գրքերի հեղինակ է, 30-ը պահպանվել են, 10-ը լրիվ կորած են, 10-ն էլ մեզ են հասել միայն հայերեն (գրաբար) թարգմանությամբ, հունարեն բնագրերը չեն պահպանվել։ Փիլոնի սուրբգրային այլաբանական մեկնություններին, համոզված եմ, ծանոթ էին հայ, հույն, ասորի բոլոր հայրերը, բայց Նարեկացին ավելի մոտիկից էր հետևում այդ այլաբանությանը: Եվ ուրեմն, անգլերեն թարգմանեցի Գրիգոր Նարեկացու գանձեր-տաղեր-ներբողները՝ առաջաբանով, ներածականներով և ծանոթագրություններով: Դրանք տոնական առիթների համար գրված երգեր են՝ Սուրբ ծննդից մինչև Խաչվերացը: Գիրքը կաթոլիկ ընթերցողների (ոչ հայ) շրջանում մեծ արձագանք է ունեցել: Հրատարակիչը խնդրել է, որ թարգմանեմ նաև «Մատյան ողբերգության» պոեմը՝ նման նախորդ գրքին՝ քննական մեկնությունով, ներածականներով:
-Նարեկացի պետք է կարդալ մտքո՞վ, թե՞ սրտով:
-Մտքով և սրտով: Հավելեմ, որ Նարեկացի թարգմանողը բոլոր վերը նշածներիս պետք է ծանոթ լինի: Նարեկացին այնքան հիանալի շարահյուսություն ունի՝ ալիտերացիայով, բանաստեղծական արձակ ոճով, ինչը, անտարակույս, կորչում է թարգմանության մեջ, բայց համոզված եմ, որ կարելի է այդ հոգին վերագրավել, վերանորոգել, բառացի և միաժամանակ սահուն ու բանաստեղծականորեն հաճելի թարգմանություն կատարել:
-2015-ին Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոսը Նարեկացուն հռչակեց Տիեզերական վարդապետ, ի՞նչ փոխվեց դրանից հետո:
-ՈՒրախ եմ, որ տվեցիք այդ հարցը: Անշուշտ, կաթոլիկների համար պապի հայտարարությունը անակնկալ էր, նույնիսկ աստվածաբանները, միջնադարյան մասնագետները զարմանում էին, հետաքրքրվում, թե ո՞վ է 10-րդ դարի այս հայ բանաստեղծը, միստիկը, աստվածաբանը: Իր արարքով պապը, ասես, ուզում էր ասել, որ դուք՝ հայերդ, սրբացնում եք հարյուր տարի առաջ Եղեռնի զոհ դարձած ձեր նահատակներին, բայց մի մոռացեք 1000 տարի առաջ ապրող ձեր մեծ սրբին: Պապից սովորելու դաս ունենք: Մեզ համար Նարեկացին գեղեցիկ անուն է, երաժշտական իր շարահյուսությունը շատ ախորժելի է մեր ականջներին, բայց չգիտենք ինչպես գնահատել մեր գրական մեծերին, սրբերին: Ես պետք է ասեմ՝ ամաչում ենք օտարներից, որոնք երբեմն մեզնից ավելի են հետաքրքրվում Նարեկացիով: Ցավալի է, բայց այդպես է:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ