Տանտերերը կցել-կցմցել են պատերն ու ապրում են Աստծո հույսով

«ԳՅՈՒՂԸ ՈՌՈԳՄԱՆ ՋՈՒՐ ՉՈՒՆԻ, ԻՍԿ ԽՄԵԼՈՒ ՋՐՈՎ ՏՆԱՄԵՐՁԻ ՄՇԱԿՈՒՄԸ ՁԵՌՆՏՈՒ ՉԷ»

Մաքրավան համայնքը, որն այսօր համարվում է Կոտայքի մարզի Հրազդան քաղաքի թաղամաս, ապրում է իր զուսպ ու համեստ կյանքով: Համայնքի երիտասարդ բնակիչները հպարտությամբ նշում են, որ Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանում տեսել են Վարպետի վրձնին պատկանող Մաքրավանի համայնապատկերը:

Մաքրավանի բնակչի համոզմամբ՝ համայնքում կյանքը ոչ առաջ էր մի բան, ոչ թաղամաս դառնալուց հետո: «Գյուղի ձախակողմյան հատվածի հարուստ դաչաներին չխաբվեք: Հարուստների թաղամաս է, ամռան սեզոնին ապրում են իրենց համար, ոչ վարուցանքի հոգս ունեն, ոչ ձմռան վառելիքի: Գալիս երկու-երեք ամիս հանգստանում, դռները փակում գնում են: Հոգսը մնացող-ապրողինն ա»:
Մաքրավանի թեք ու անբարեկարգ փողոցների վիճակը մշտապես արդարացվում է համայնքի աշխարհագրական դիրքով: Տարիներ առաջ գյուղամիջի գլխավոր գրունտային փողոցը ծածկվեց բետոնե մեծ սալիկներով ու հորդառատ անձրևների ժամանակ գյուղի վերևից հոսող սելավն այլևս նախկինի պես վնաս չի պատճառում:

«Գյուղապետ Արայիկ Առաքելյանը լավ տղա է, գյուղը յոլա է տանում, գյուղից մինչև մեր խոտհարքները գրունտային ճանապարհ սարքեց, քանի տարի օգտագործում էինք էդ ճանապարհը: Նա ապահովում էր մեքենայով, վառելիքով, որ մարդիկ գնան վարելահողերը մշակեն, էդ տարիներին կարգին բերք ստացանք: Բայց ժողովուրդն էլ մեղավոր է, շատերն աշխատել չեն ցանկանում, ոմանք թողել գնացել են, տարեցներն էլ սարեր գնալու ուժ չունեն,- ասում է Մաքրավանի զրուցասեր բնակիչ Խորեն Սիմոնյանն ու շարունակում,- այստեղ առաջ արջանոց ա եղել, 225 տարի շարունակ: Երբ 1604-ին Շահ Աբասը ժողովրդին տեղահան է անում, ժողովրդի մի մասը բարձրանում է Ալիբեկ սարի փեշերը, ով էլ չի հասցնում փախչել, շահի հրամանով գաղթում է: Իմ պապերը Տաճկաստանից են, Գռզոները որ կան, Բաղդասարի ծոռներն են, ես էլ եմ էդ տոհմից: 1829-ին Բաղդասարը նախ եկել է Ելենովկա գյուղ, հետո գնացել Խաղաղ Դոն, այնտեղից միացել է մալականների քարավանին, եկել Ծաղկաձոր, չի հավանել տեղանքը, նոր ընդեղից իջել է էս տարածքը:

Գյուղը ոռոգման ջուր չունի, իսկ խմելու ջրով տնամերձի մշակումը ձեռնտու չէ, թեև ուրիշ ելք չունեն: Խորենի փոխանցմամբ բանջարանոցային կուլտուրաներից աճեցնում են հիմնականում սխտոր, որի 1 կիլոգրամը փոխանակում են 10 կգ կարտոֆիլի հետ: Կաղամբ մշակողները հատուկենտ են, ջրասեր կաղամբի մշակումը նույնպես թանկ արժե: Թեև գյուղն ունի բնական աղբյուրներ, որոնցից ամենահայտնին Խշոյի ու Քրքոյի սառնորակ ու քաղցրահամ աղբյուրներն են, սակայն դրանք էլ ժամանակի ընթացքում նոսրացել են ու այսօր ծառայում են որպես կարճատև հանգստավայր:

Համայնքի աջակողմյան հատվածի մի քանի տներ սողանքների վրա են ու ամեն պահ կարող են փլվել: Տեղափոխման, նոր հողահատկացման համար տարածքներ չկան, ֆինանսական չնչին աջակցությամբ տանտերերը կցել-կցմցել են պատերն ու ապրում են Աստծո հույսով:
Բնությունը Մաքրավանի հանդեպ բարեհոգի է ամռան սեզոնին: Ծառաշատ տնամերձներում աշխատող ձեռքի արդյունքը աչք է շոյում: Սակայն քիչ չեն բարձիթողի ու ամայի տնամերձները, որոնց տերերը դռները փակել-հեռացել են ժամանակավոր կամ ընդմիշտ:

ԳՅՈՒՂԻ ՀՊԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

Մաքրավանի «բրենդը» երկաթգծի «Հրազդան» կայարանից արդեն իսկ աչքի զարնող, գյուղամիջյան թեքության վրա հպարտորեն կանգնած 9-րդ դարի կոթող Մաքրավանքն է: Վանքի գլխավոր կառույցը՝ XIII դարում կառուցված Սբ Աստվածածին եկեղեցին, մեկ զույգ որմնամույթերով, արևմտյան կողմում երկհարկանի ավանդատներով գմբեթավոր դահլիճի տիպի կառույց է։ Եկեղեցին շրջապատված է բազմաթիվ խաչքարերով։ Հարավային կողմում գտնվում է միանավ եկեղեցի։ Սբ Աստվածածին եկեղեցուն արևմուտքից կից է եղել գրեթե քառակուսի հատակագծով գավիթը, որի պատերի հիմքերն են մնացել։ Վանքի արևելքում զարդաքանդակ խաչքարերով փոքրիկ գերեզմանոցն է։

Ի դեպ, մաքրավանցիները լավ գիտակցում են, որ պատմամշակութային ժառանգության պահպանման խնդիրն ամենահրատապներից է, որովհետև կորցնելով այդ արժեքները, մենք կորցնում ենք մեր պատմությունն ու մշակույթը: ՈՒստի զարմանալի չէ, որ այս հրաշագեղ վանքի տարածքում գտնվող բազմաթիվ խաչքարերից երկուսի գողությանը ցավով արձագանքեցին ու գյուղի մեծ ու փոքրով ոտքի կանգնեցին պահպանելու եղածը:
Մաքրավանի խաչքարերից մեկն անգամ ճամփորդել է Ֆրանսիա` 2006 թվականի սեպտեմբերի վերջին մեկնարկած «Հայաստան, իմ բարեկամ» Հայաստանի տարին Ֆրանսիայում ծրագրի շրջանակում և Լուվրում մասնակցել «Սուրբ Հայաստան» խորագիրը կրող խաչքարերի ցուցահանդեսին։

Եկեղեցու մասին պատմող փաստերը վկայում են, որ պարսիկներն այն դարձրել էին գոմ: Հետագայում, երբ գյուղն ազատվել է պարսիկների տիրապետությունից, գյուղի բնակիչները ձեռնամուխ են եղել մաքրելու եկեղեցու ներսն ու տարածքը: Ժամանակի ընթացքում եկեղեցին գործել է ընդմիջումներով: Խորհրդային տարիներին թեև Սբ Աստվածածին եկեղեցին մոռացության էր մատնվել, այնուհանդերձ բնակիչների հոգու խորքում շարունակել է ապրել հավատը: Տարեց մարդիկ այսօր էլ հիշում են, թե համագյուղացի Անդրանիկ Գալոյանի դեմքն ինչպես էր ծռվել, երբ նա կոմկուսի ցուցումով եկեղեցու գմբեթից փորձել էր հանել խաչը: Եվ միայն կատարվածի հանդեպ վախը կանխեց այդ սրբապղծությունը և (ինչպե՜ս չհավատաս հրաշքին) նրա դեմքի մկաններն ուղղվեցին:

Այսօր եկեղեցու ճռռացող փայտե դռները այցելուների խնդրանքով հազվադեպ են բացվում: «Տարիներ առաջ եկան ու տանիքն իբր վերանորոգեցին, բայց էլի կաթում է,- նեղսրտած պատմում է պահակը՝ մի ծեր կին,- բա ի՞նչ անեմ, որ չփակեմ: Մի երկու սրբապատկեր կա, գան դա է՞լ գողանան»:
Վանքային համալիրներին կից եկեղեցական խորհուրդը լիազորված է լուծելու առկա խնդիրները: Սակայն, ինչպես երևում է, նա անտեղյակ է գյուղամիջյան մշակութային կռիվներին: Հոգատարության բացակայությունը եկեղեցու շրջակայքը տարիներ շարունակ վերածել էր հնձած խոտ, ինչու չէ, նաև բուրդ չորացնելու տարածքի: Մինչ հուշարձանների պահպանությունն իրականացնող մարդիկ զբաղված են դրսում (Վրաստան, Թուրքիա) մեր հոգևոր մշակույթի դեմ իրականացվող վանդալիզմը կանխելու հարցով, ներսում անտերության մատնված որքան կոթողներ են մաշվում ու քայքայվում:

ՍԱՌՈՒՅՑԸ ՇԱՐԺՎԵՑ

Սբ Աստվածածին եկեղեցու բակում հռնդացող տրակտորի ձայնը զարմացրել էր ինչպես ինձ, այնպես էլ մի քանի այցելուների: Եկեղեցու մշտապես փակ դուռն այս անգամ բաց էր, ու մոմը վառելուց հետո որոշեցի զրուցել արդեն ինձ ծանոթ Խորենի հետ:
Պարզվեց, Կոտայքի մարզի թեմի առաջնորդ Առաքել արքեպիսկոպոս սրբազանը բազմաթիվ բարեգործների է դիմել վանքի վերանորոգման խնդրանքով, սակայն ապարդյուն: Ի վերջո, Սրբազանը մաքրավանցիների հետ դիմեց Գագիկ Ծառուկյանին և օգնությունը չուշացավ: Վերջինս խոստացավ, որ մինչ տարեվերջ եկեղեցին կգործի ամբողջովին:
-Արդեն մի քանի օր է, որ Գագիկ Ծառուկյանի աջակցությամբ սկսվել են վերանորոգման աշխատանքները: Բնապահպանների միջնորդությունն էլ կա: Նրանք հայտարարել են, որ եկեղեցու քարերը որպես հնություն թանկ արժեն, ամեն մի քարը քանի տոննա ոսկու հետ չեն փոխի: Մեր եկեղեցում եղել է նաև Դավիթ Անհաղթի նկարը՝ թուրը ձեռքին, դա էլ չկա, թե ո՞վ ու ե՞րբ է գողացել, տեղյակ չենք: Գագիկ Ծառուկյանը խոստացել է, որ բակում ժողովրդի համար ծածկով նստատեղ կսարքի, եկեղեցու ներսը կվերանորոգի, վարագույրի հարցն էլ կլուծի: Վերջապես գյուղի հարսանիքների ու կնունքների համար Ծաղկաձոր կամ էս ու էն գյուղերը չենք գնա: Հիմա էլ թող մեր եկեղեցին գան,- պատմեց ամեն ինչի գիտակ Խորենը:

Անուշ ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• ՈՍԿԵՊԱՐ. այդ քաղցր բառը՝ խաղաղություն
• «Արվեստագետն ու գիտնականը պիտի համոզվեն, որ թիկունքում պետություն կա»
• «Արհ­միու­թ­յուն-գոր­ծա­տու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թ­յու­նից կշա­հեն թե՛ աշ­խա­տո­ղը, թե՛ գոր­ծա­տուն ու իր բիզ­նե­սը»
• «Ներ­կա­յիս կա­ռա­վար­ման հա­մա­կար­գը ոչն­չով չի տար­բեր­վում նախ­կին իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի վա­րած տն­տե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նից»
• Երա­նի թե հայ գյու­ղա­ցու բո­լոր օ­րե­րի լու­սա­բացն ու մայ­րա­մուտն ա­վարտ­վեն խին­դով և ու­րա­խու­թ­յամբ
• Գոր­ծա­տուն պար­տա­վոր է հար­գել աշ­խա­տո­ղի աշ­խա­տան­քա­յին ի­րա­վուն­քը` ա­ռանց գոր­ծա­դու­լա­վո­րի պար­տադր­ման
• «Անհ­րա­ժեշտ է կան­խել գյուղն­շա­նա­կութ­յան հո­ղե­րի դեգ­րա­դա­ցու­մը»
• Ահագ­նա­ցող աշ­խա­տան­քա­յին միգ­րա­ցիան եր­կի­րը «դա­տար­կեց» ո­րա­կ­յալ մաս­նա­գետ­նե­րից
• Ոչ միայն ե­րա­զանք, այլև ի­րա­կա­նու­թ­յուն
• Տու­րիզ­մով զբաղ­վե­լու հա­մար նախ պետք է սի­րել հայ­րե­նի­քը
• Գառ­նա­ռիճ՝ ե­րեք պե­տու­թ­յուն­նե­րի խաչ­մե­րու­կում ապ­րող գյու­ղը
• «Վա­յել չէ թա­գա­վո­րի և իշ­խա­նի հա­մար գո­ղեր և ա­վա­զակ­ներ ու­նե­նալ, այլ միայն լր­տես­ներ, որ հե­տա­խույզ­ներ են»
• «Արհ­միու­թ­յուն­նե­րի հան­դեպ վս­տա­հու­թ­յան վե­րա­կանգ­նու­մը պետք է սկ­սել զրո­յից»
• Աշխա­տո­ղը պետք է ստա­նա այն­քան աշ­խա­տա­վարձ, որ այն բա­վա­րա­րի ոչ թե գո­յատևե­լու, այլ ապ­րե­լու հա­մար
• «ԵՊՀ ռեկտորի պաշտոնակատարը չկարողացավ լուծել ԵՊՀ արհմիության հետ կոլեկտիվ պայմանագիրը»
• Գա­զա­տար խո­ղո­վակ­նե­րը կան, բայց բնա­կի­չը գե­րա­դա­սում է փայ­տը
• Դի­լի­ջանն իր ռե­սուրս­նե­րով կա­րող է ապ­րել
• Մեղ­րի ե­կո­ղը, դեռ չմեկ­նած, մտա­ծում է հա­ջորդ այ­ցի մա­սին
• Տաշ­տու­նը 160 ծուխ ու­ներ, այ­սօր մնա­ցել է 22-ը՝ 60 բնակ­չով
• Անտառ­նե­րով շր­ջա­պատ­ված բնա­կա­վայրն իր ջե­ռուց­ման հար­ցը լու­ծել չի կա­րո­ղա­նում, օ­րեն­քը թույլ չի տա­լիս

Մեկնաբանություններ