«Գրեթե ամեն օր ստանում ենք բոթ, որ հերթական գրադարանն է փակվել»

Գրադարանային ոլորտում առկա խնդիրների մասին «Իրատեսը» զրուցել է մշակույթի նախարարի տեղակալի պաշտոնակատար ՎԱՀԵ ԲՈՒԴՈՒՄՅԱՆԻ հետ:

-Գրադարանները կարծես ուշադրության կենտրոնում են հայտնվել: Թեև թվում է՝ միշտ կար որոշակի ուշադրություն, պարբերաբար ասվում էր, որ գրադարանները համալրվում են նոր գրքերով: Բայց երբ խոսում էինք գրադարանավարների, գրադարանների տնօրենների հետ, հատկապես մարզային, պարզվում էր՝ գոնե լավ գրքերի պակասը մշտառկա խնդիր է: ՈՒրեմն, քի՞չ է համալրվում, թե՞ անհրաժեշտ գրքերով չի համալրվում գրաֆոնդը:
-Նախ՝ անհամաձայնությունս եմ ուզում հայտնել. ես կարծում եմ, որ գրադարանների մասին քիչ է խոսվում, նախկինում էլ քիչ է խոսվել: Չէի ուզի ասածս որևէ մեկին վիրավորեր, որովհետև սա միտումնավոր չի արվել, հանգամանքների բերումով գրադարանը միշտ համարվել է նվազ կարևորություն ունեցող տիրույթ: Բացի այդ, բացասական գնահատական տալը, գրադարանային ոլորտի խնդիրները բարձրաձայնելը նախկինում ընդունված չեն եղել, և հիմա տպավորություն է ստեղծվում, թե մշակույթի նախարարությունն է դժգոհում գրադարանների վիճակից: Իսկ դժգոհելու պատճառներ իսկապես կան, որովհետև մենք մտել ենք մի պայքարի մեջ, որտեղ կան բազմաթիվ գործոններ, սուբյեկտներ, և աշխատանք չի արվում:
Մշակույթի նախարարությունն իր ենթակայության տակ ունի 12 գրադարան (10 մարզային, 2 ազգային` Հայաստանի ազգային և Խնկո Ապոր անվան ազգային մանկական գրադարանները), համայնքապատկան գրադարանների ցանցը, վերջին տվյալներով, 700-ից ավելի է (իհարկե, կարելի է վիճարկել, ասել, որ գոնե գործող գրադարանները շատ ավելի քիչ են): Վերջիններիս պարագայում ներգրավված են համայնքների ղեկավար մարմինները և կան միջնորդող օղակներ՝ մարզպետարաններ, որոնց հետ աշխատում է տարածքային զարգացման և կառավարման նախարարությունը: ՈՒրեմն, հարցը բազմաճյուղ է, և նշված մարմիններից բոլորը պետք է ներգրավված լինեն գրադարանների հարցի կարգավորման գործընթացներում: Օրինակ, ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ համայնքային գրադարանները բավականին խոցելի վիճակում են, մենք գրեթե ամեն օր ստանում ենք բոթ, որ հերթական գրադարանն է փակվել: Ցավալի է, բայց դա մեր իրականությունն է: Օրերս լուր ստացանք, որ մի գրադարանի գրքերի զգալի մասը այրվել է, մի մասն էլ բաժանել են: Կարելի է ենթադրել, որ որոշել են կոծկել գրադարանի փակման հարցը կամ հեշտությամբ ազատվել գրքերից: Ոչ ոք հստակ չի կարող ասել: Մեկ ուրիշ համայնքապատկան գրադարան ավագանու որոշմամբ փակելու են, տեղում ունենալու են սգո սրահ: Եվ նման դեպքերը օրինաչափ են դարձել:
-Ի՞նչ պատճառաբանությամբ են փակում գրադարանները:
-Հաճախ ասում են՝ մեր միջոցները սուղ են, կամ գրադարանում ընթերցող չկա, այսինքն, որպես կանոն, երբ խնայողությունների կարիք է լինում, առաջին տեղը, որտեղից կարելի է միջոցներ խնայել, գրադարաններն են: Չէի ուզի բացասական հունի մեջ ընկներ խոսակցությունը, սա ինձ համար ցավոտ խնդիր է, ու կարող եմ երկար խոսել:
-Կա՞ն համայնքային գրադարաններ, որ աչքի են ընկնում ժամանակակից մոտեցումներով, ակտիվ գործունեությամբ:
-Իհարկե՝ կան: Բայց կուզեի հստակեցնել. համայնքային գրադարան ասելով՝ մենք հասկանում ենք հանրային գրադարանները, հանրային գրադարան ասելով՝ նկատի չունենք մասնավոր, դպրոցական կամ համալսարանական գրադարանները, որովհետև դրանք նախատեսված են դպրոցի կամ համալսարանի, մասնավորի դեպքում ՝ մասնավոր ընկերության համար: Դիլիջանում Կենտրոնական բանկի ստեղծած գրադարանը բավական լավ աշխատանք է անում համայնքի ու, երևի թե, ողջ մարզի համար, աշխատում է որպես բաց գրադարան, սակայն բնույթով, իրավական տեսանկյունից մասնավոր է: Առանձնանում է նաև Դիլիջանի միջազգային դպրոցի գրադարանը, որը նույնպես հանրային չէ: Պարզապես այս երկու օրինակները չնշել չէի կարող:
-Այսինքն՝ լավ գրադարան ունենալու համար ֆինա՞նս է պետք:
-Ես չէի ցանկանա հարցին այդ կերպ մոտենալ, որովհետև ստացվում է, որ եթե ես չունեմ ֆինանս, կարող եմ չունենալ գրադարան: Երբևէ որևէ մեկի մտքով չի անցնում, որ եթե դու դպրոցում ունես մեկ աշակերտ կամ դպրոցի շենքային պայմանները վատն են, կամ դրա տեղը կարող ես ավելի շահութաբեր հիմնարկ ունենալ, պետք է այդ դպրոցը փակել: Բայց գրադարան փակելը օրինաչափ է թվում: Մինչդեռ եթե դու դպրոցը փակում ես, համայնքի տարբեր տարիքի դպրոցական երեխաներին զրկում ես կրթության իրավունքից, գրադարանի պարագայում նույնն ես անում բոլոր բնակիչների համար՝ զրկելով նրանց մշակութային կյանքով ապրելու իրավունքից: Իսկ մարդու մշակութային կյանքով ապրելու, այդ թվում՝ գրքային հավաքածուներից օգտվելու իրավունքը սահմանված է օրենքով:
Հետևաբար, տեղական ինքնակառավարման մարմինները պարտավոր են կազմակերպել գրադարանային գործունեություն: Եվ հակառակը, եթե համայնքը գրադարանը փակում է, զրկում է բնակիչներին գրադարանից օգտվելու հնարավորությունից, դա ոչ միայն օրենքի, այլև իրավունքի խախտում է: Այս մտածողությունը պետք է արմատավորել մարդկանց գիտակցության մեջ, տարածել-հասցնել ամենահեռավոր համայնքների բնակիչներին, որ ճանաչեն իրենց իրավունքներն ու պահանջատեր լինեն:
-Ենթադրում եմ, որ հնամաշ են պահանջված, շատ թերթված, գրքերը: Ինչպե՞ս պետք է դրանք փոխարինել նորերով: Վերահրատարակվու՞մ են այդ գրքերը, հրատարակչությունների ու գրադարանների միջև կա՞ փոխադարձ համագործակցություն՝ լրացնելու համար գրքերի բացը: Եվ ի՞նչ դեր պետք է ունենա պետությունն այս դեպքում:
-Մաշված կամ հնացած են ոչ թե պահանջարկ ունեցող, այլ հին գրքերը, որոնք 50-60 տարի շարունակ օգտագործվում են: Կան գրքեր, որ շատ պահանջված են, բայց, ենթադրենք, 2-3 տարի առաջ են լույս տեսել՝ բազմաթիվ օրինակներով:
Գրադարանները և հրատարակչությունները միասին շատ լավ աշխատում են, նախ, այդ հարցումների իմաստով. գրադարանները երբեմն հուշում են հրատարակիչներին, թե որ գրքերն են պահանջված, հնամաշ: Եվ հակառակը՝ հրատարակիչները գրադարաններին առաջարկում են իրենց գրքերը, հաճախ, զեղչերով: Իհարկե, խոսքն այն գրադարանների մասին է, որ ունեն համալրման բյուջե և կարող են իրենց գիրք գնելու «ճոխությունը» թույլ տալ: Կարծում եմ՝ այո՛, այստեղ պետությունը նույնպես պետք է դեր ունենա: Մենք ունենք նման գաղափար՝ առաջիկայում պետական պատվերի ծրագրում ներառել նաև վերահրատարակվող գրականություն:
-«Պարտադիր օրինակի մասին» օրենքը ինչպես հարկն է չի կիրառվում և տարակարծությունների առիթ է տալիս: Մեծ հաշվով՝ մեկական օրինակ գիրք հրատարակիչնե՞րը պիտի տրամադրեն, թե՞ պետք է գնի գրադարանը ¥գրադարանները¤՝ պետական միջոցներով:
-Սա շատ կարևոր հարց է և առանձին մեծ զրույցի թեմա: Եթե փորձենք մակերեսային ձևակերպում տալ, ըստ էության, խոսքը երկու արժեքների հակադրության մասին է: Մի կողմից, կա մասնավոր սեփականության իրավունքը, ինչը նշանակում է, որ դու որպես պետություն իրավունք չունես քո քմահաճույքից ելնելով մարդուց խլելու սեփականության իրավունքը, իսկ գիրքը հրատարակչի համար իր սեփականությունն է: Մյուս կողմից, կա հանրային շահ, ինչը արտահայտվում է նրանում, որ ցանկացած մշակութային փաստաթղթային ժառանգություն պետք է պահպանվի եկող սերունդների համար, իսկ գիրքն այս ժառանգության ձևերից մեկն է: Կրկնում եմ, որ սա խնդրի մակերեսային ձևակերպումն է, շատ ավելի մանր ու նուրբ հարցեր կան:
-Ինչպե՞ս են համալրվում գրադարանները:
-Սա նույնպես երկար զրույց է ենթադրում: Նախարարության ենթակայությամբ գործող գրադարանները ստանում են հատկացումներ՝ իրենց գրքային ֆոնդը համալրելու համար: Համայնքային գրադարանները ենթադրաբար պետք է գումար ստանան համայնքապետարանից՝ համալրման համար, սակայն, երբ զրուցում ես գրադարանների տնօրենների հետ, ասում են, որ չեն ստանում հատկացումներ: Մշակույթի նախարարությունը կարող է 12 գրադարանները վերցնել իր թևի տակ, ասել, որ սրանք իմն են, համալրվում են, ու խնդիրը լուծված համարել: Բայց այդպես չէ: Եթե մեզ համար իսկապես կարևոր է ունենալ նոր գրականությամբ համալրված արդի գրադարաններ, ուր մարդիկ հաճույքով կայցելեն, վստահ, որ կգտնեն իրենց փնտրած կամ խանութում տեսած գիրքը, ուրեմն, ավելի համակարգային լուծում է անհրաժեշտ:
Համալրման մի քանի ճանապարհ կա. նախարարությունը գումարներ է տրամադրում գրադարաններին՝ գրքեր գնելու: Երկրորդ ճանապարհը գրքերի գնման ճանապարհն է. մշակույթի նախարարությունը գրքեր է գնելու հրատարակիչներից ու բաշխելու է գրադարաններին: Այդ գրքերը հասնելու են նաև համայնքային գրադարաններ: Դա 2019 թվականի առաջին ծրագրերից է: Երրորդ ճանապարհը նվիրատվությունն է, որ կազմակերպում են անհատները և կազմակերպությունները: Եվ մի կարևոր խնդիր. ազգային գրադարանի պահեստում կա գրքային ֆոնդի ահռելի կուտակում:
-Խոսքը պետական պատվերով և աջակցությամբ տպագրվող գրքերի մասի՞ն է:
-Այո: Համեմատության համար ասեմ, որ Շենգավիթի գրադարաններից մեկը 21 հազար գրքային ֆոնդ ունի: Ազգային գրադարանի պահեստներում 80 հազարից ավելի գիրք կա, այսինքն՝ մի քանի գրադարանի բավականացնող գիրք: Սա նշանակում, որ մենք տարիներ շարունակ հրատարակել ենք գրքեր, պահել ենք պահեստներում, ու այդ գրքերը ոչ ոքի չեն հասել: Չեմ ուզում կտրուկ գնահատականներ տալ, բայց ամենաակնառու խնդիրը, որին հանդիպել եմ նախարարություն գալով, սա է: Փաստորեն ընթերցվելուց «զրկված է» շուրջ 80 հազար գիրք: Առաջիկայում այդ գրքային ֆոնդը պետք է ամբողջությամբ բաշխվի: Տարբեր եղանակներ ենք մտածում, համագործակցում ենք սփյուռքի նախարարության հետ, մտադիր ենք հանրագիտարանային գրականությունը ավագ դպրոցներին բաշխելու, մտածում ենք նաև սահմանամերձ գյուղերի, քրեակատարողական հիմնարկների, զորամասերի գրադարանների հետ կապված տարբերակներ:
-Նախարարությունը ամիսներ առաջ հայտարարություն տարածեց այն մասին, որ գրադարանների հավաքածուների համալրման բյուջեն կրկնապատկել է: Ի՞նչ կասեք սրա մասին:
-Բանն այն է, որ մարզային գրադարանների համալրման բյուջեն պարբերաբար կրճատվել է: Մեր խնդիրը ոչ միայն այդ գումարը վերականգնելն է, այլև կարճ ժամանակում այն ավելացնելը: Նորից հստակեցնեմ, որ խոսքը մշակույթի նախարարության ենթակայության տակ գտնվող գրադարանների մասին է, որոնք բավականին լավ վիճակում են գտնվում, որովհետև պարբերաբար տարբեր ծախսերի համար պետական հատկացումներ են ստանում: Այդ գրադարաններից յուրաքանչյուրը կարող է տարվա ընթացքում մի քանի տասնյակ գիրք ձեռք բերել, երբ երկրում 300-ից ավելի անուն գիրք է հրատարակվում: Այսինքն` չնչին տոկոսը հրատարակվող ամբողջ գրականության: Խնդիրն ավելի հստակ պատկերացնելու համար ասեմ, որ համալրման բյուջեի կրկնապատկումը կարևոր քայլ էր, բայց դրանով մենք դեռ քիչ ենք մոտենում գրադարանների ընթերցողական պահանջարկը բավարարելու նշաձողին:
-Գրադարանային պայմանների մասին ի՞նչ կասեք:
-Բավական տարբերություն կա մարզային և համայնքային գրադարանների պարագայում: Որոշ գրադարանների դեպքում բավական անհուսադրող են ընդհանուր շենքային պայմանները։ Այս խնդիրները հատկապես սրվում են ձմռան ամիսներին: Բայց կան գրադարաններ, որ բավականին լավ վիճակում են, վերանորոգված են (ոչ միայն մարզային, նաև համայնքային): Քաղաքապետարանի նախաձեռնությամբ տարիներ առաջ վերանորոգվեցին Ավետիք Իսահակյանի անվան կենտրոնական գրադարանը, նաև մասնաճյուղերը, Շենգավիթի գրադարանը հիմնովին վերակառուցվեց, և մարզային շատ գրադարաններ են վերանորոգվել:
(շարունակելի)

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարը՝ Ալեք ԼԵՎԱՍԳԱՆԻԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ