Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Իրական գրականությունը միշտ տեսնում է ավելին, քան իր ժամանակն է, բայց չի կարող չտեսնել իր ժամանակը ևս»

«Իրական գրականությունը միշտ տեսնում է ավելին, քան իր ժամանակն է, բայց չի կարող չտեսնել իր ժամանակը ևս»
15.01.2019 | 04:10

«Իմը եղավ վերադարձի գրականությունը, ու բառերը գրվեցին ինձ օգնելու համար»,- այս տողերով է սկսվում ՆՈՐԱՅՐ ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ «Չինական պատ» գիրքը: Երիտասարդ արձակագրի պատմվածքների ժողովածուն հրատարակվել է 2018-ին՝ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ:

-«Պատմվածքն այն մասին, թե ոնց ես պատմվածք գրում». սա կարծես չի ավարտվում այս գրքով: Մի օր կտեսնե՞նք դադար, վերջակետ, որից այն կողմ սկսվելու է նոր պատմություն, թե՞ գրելը բնականոն ընթացք է` նույնացված կյանքի հետ ու դադար չի ենթադրում:
-Ինձ համար, հուսամ, չի ավարտվի երբեք։ Դա շատ կարևոր ու խոր փնտրտուք է, որն իմ ոճի գրողների մոտ երբեք պիտի չավարտվի։ Իհարկե, կան գրողներ, որոնք շատ շուտ գտնում են իրենց հարմար պատմվածքի ձևը և շատ քիչ են փոխում այն կյանքի ընթացքում։ Բայց ինձ թվում է՝ իմ բնավորությունը այնպիսին է, որ երբ ավարտվի այդ փնտրտուքը, կավարտվեմ նաև ես՝ որպես գրող։ Շատ հնարավոր է, որ այդպիսի պատմվածքներ ավելի քիչ տպագրվեն և գրվեն առավելապես ինքս ինձ համար։
-Դու խոսում ես անցյալի մասին, հիշողությունների, բայց ամեն ընթերցող այնտեղ կարող է գտնել իր պատմությունը, իր հիշողությունները: Սա նշանակում է, որ նույն քաղաքում նույն ժամանակի մեջ ապրող մարդիկ կապվա՞ծ են իրար ինչ-ինչ թելերով:
-Իհարկե, գրքի գլխավոր առաքելություններից մեկը ընթերցողին տարեկից և ժամանակակից ընկեր դառնալն է, որը նրան կհիշեցնի ու կստիպի վերապրել այն պահերը, որոնք եղել են հենց իր հետ։ Զգացողությունները չեն կարող նման չլինել, ուղղակի մեզնից ոմանք չեն վախենում և չեն զլանում դրանց մասին գրավոր հաշվետվություն տալուց և բացելուց որոշ կնճռոտ փակագծեր մարդու ներսում։ Ժամանակը չի կարող չերևալ գրքում, բայց կան բաներ, որոնք բոլոր ժամանակներում հուզելու են մարդուն, և հենց դրանց վրա պիտի հիմնականում կառուցված լինի գիրքը։
-Դու գրելիս ինքդ քո նե՞րսն ես պրպտում, քո միջով նայում ես աշխարհի՞ն, կամ գուցե քեզնից դուրս նայում ես ինքդ քե՞զ: ՈՒ՞ր է ուղղված հայացքդ:
-Գրքում հավաքված պատմվածքների ճնշող մեծամասնությունը դեպի ներս հայացք է, և հաճախ գործողությունները, որոնք կատարվում են դրսի աշխարհում, գալիս են բացելու ներսում գտնվող մարդուն։ Բայց սա կտրուկ փոխվում է վերջին պատմվածքում, որը կարծես վիպակի շնչառություն ունի. նոր գործերում հայացքը կարող է դեպի դուրս լինել, եթե, իհարկե, պարզվի, որ «չինական պատը», ամեն դեպքում, հաղթահարված է։ Սա նաև տարիքային պատում է, համոզված եմ, որ ավելի լավը չէ կամ ավելի վատը չի լինելու նոր գործերից, ուղղակի ուրիշ է լինելու։
-Անի Հովնանը գրքիդ մասին գրախոսականում նշում է, որ գործ ունենք ոչ այնքան պատումի, որքան հոգեվերլուծության փորձի հետ: Ես հիշեցի մի հոգեբանի, որն ասում էր, թե հոգեբան դարձավ, որ գրել կարողանա: Որքան գիտեմ՝ նա այդպես էլ գրող չդարձավ: Գուցե հակառա՞կն է, գրողը լավագույն հոգեվերլուծաբա՞նն է:
-Իմ խորին համոզմամբ` սա ուղղակի պատումի ձև է, այսինքն Դոստոևսկին ավելի քիչ չէր խոսում իր ներսի մասին՝ պատմելով ուրիշների պատմությունները, քան ես կամ մեկ ուրիշը, որը պատմում է այլմոլորակայինների մասին։ Ի վերջո, մենք չենք կարող մեր հոգին չվերլուծել գրականության մեջ, դա ուղղակի ոճային առանձնահատկություն է և կապ ունի տվյալ ժամանակի գրականության միտումների հետ։
-Հասարակական-քաղաքական շեշտադրումները քիչ են գրքում, բայց միայն՝ առերես: Մեկ օրինակ նշեմ։ Դու գրում ես. «Ես հասկանում եմ, որ խնդիրներն իրականում ավելի խորքային են, քան Սերժին մերժելը», ու ես տեսնում եմ մեր ժամանակի պատմությունը: Ավելին՝ ես տեսնում եմ նաև 2795 տարեկան Երևանը: Ի՞նչ ես կարծում՝ գրականությունը պետք է պատկերի իր ժամանա՞կը, թե՞ շատ ավելին, քան իր ժամանակն է:
-Իրական գրականությունը միշտ տեսնում է ավելին, քան իր ժամանակն է, բայց չի կարող չտեսնել իր ժամանակը ևս։ Այսինքն, ժամանակը տեսնելն իրական գրականության համար պարտադիր, բայց ոչ բավարար պայման է։ Ես չեմ կարող դատել՝ հաջողվե՞լ է ինձ ստեղծել լավ գրականություն, բայց իմ սիրած գրականությունը այն կապերն ունի ժամանակի հետ, որոնք նկարագրեցի նախորդ նախադասության մեջ։
-«Իմը եղավ վերադարձի գրականությունը, ու բառերը գրվեցին ինձ օգնելու համար». իսկ աշխարհի աղմուկի, ավելորդ, վատնված բառերի դեմ ո՞նց ես պայքարում:
-Այստեղ իմ թերությունը՝ ալարկոտությունը, դառնում է կարևոր առավելություն։ Եթե բանը հասել է նրան, որ ես գրել եմ ինչ-որ բառեր, ուրեմն այդ բառերը գոնե ինձ համար պարտադիր պիտի գրվեին։ Գրել-ավարտելուց հետո քիչ եմ ջնջում, բայց գրելու ընթացքում շատ խիստ եմ իմ նկատմամբ, և ավելորդ բառերն ու անկարևոր պատկերները հենց տեղում վերացվում են։
-«Ձեռքին՝ թթի օղի, բերանում՝ սիգարետ, մեջը՝ պատ, դրսում՝ պատ, իսկ ներսում՝ ավելի սոսկալի մի բան՝ վախ»: Այս կերպարն ու «չինական պատը» տեսանելի են գրքիդ բոլոր էջերում, բայց մի տեսակ առկախ է մնում պատասխանը՝ պատը միացնելու՞ համար է, թե՞ բաժանելու, կառուցելու՞, թե՞ քանդելու, պաշտպանելու՞, թե՞ բանտելու: Մանավանդ որ Չինական պատի առաջին հատվածը կառուցողն իր կյանքն ավարտել է ինքնասպանությամբ:
-Ես, մեր պետության նման, ստիպված եմ «կամ-կամ»-ի փոխարեն ընտրել «և-և»-ը։ «Չինական պատի» մետաֆորի հետ ես քիչ եմ խաղացել գրքի մեջ, որպեսզի այն ունենա ինչքան հնարավոր է լայն ընդգրկում։ Պատը, ինչպես ցանկացած մեծ ու կարևոր բան, միանշանակ չի կարող լինել վերլուծական մտածելակերպ ունեցող մարդու համար, բայց, ամեն դեպքում, պատից ավելի կարևոր է մարդը, որը մտածում է պատի մասին։ Իմ նպատակը եղել է բացել խոսակցություն պատի մասին, և ինքս չեմ կարող ասել, թե ում համար ինչ նշանակություն կունենա այդ պատը։
-Ասում ես. «Ես ոչ սիրում եմ, ոչ սիրվում, մի տեսակ բարձր եմ դրանից, ու դա սպանում է ինձ»: Դա անտարբերությու՞ն է։
-Դրանք բավականին փոքր տարիքում գրված տողեր են, որոնք, ճիշտ նկատեցիք անտարբերության մասին պատմելու միտում, շատ բաների հանդեպ անտարբերությունը, իհարկե, դեռ կա իմ մեջ, բայց հիմա ես թե՛ սիրում եմ, թե՛ սիրվում։
-«Մենակ գրողներն են կարդում գրողներին»... Կարծում ես՝ չունե՞նք լավ ընթերցող: Ի դեպ, ես խիստ կասկածում եմ, որ գրողները կարդում են գրողներին։
-Սա այն շրջանի գործ է, երբ գրողական համայնքը բավականին ներամփոփ էր։ Ընդամենը 5-8 տարի առաջ ժամանակակից հայ գրականություն եթե կարդում էլ էին, ուրեմն կամ գրում էին, կամ երազում էին գրելու մասին։ Հիմա, իհարկե, իրավիճակը մի փոքր այլ է, եթե քանակապես` ոչ, որակական իմաստով ինձ բավարարում են իմ ընթերցողները։ Քանակականն էլ ժամանակի հարց է, և եթե չստացվի էլ, այնքան ցավոտ չի լինի, ինչքան որակականի ձախողումը կլիներ, որը հենց այս հարցազրույցից կարելի է ենթադրել, որ չի եղել։ Ես շատ ուրախ եմ դրա համար
-«Կարոտով մի՛ նայիր մանկությանդ ու մի՛ վշտացիր ապագայից: Մի՛ եղիր հեռու այսօրվանից, մի՛ թող, որ կյանքդ լճանա»: Այս տողերդ կարդալով (և ոչ միայն ) ես մտածեցի, որ մենք իզուր ենք տարանջատում ժամանակի ձևերը կամ մենք ենք տարանջատում, բայց դրանք ներհյուսված են: Կարելի՞ է ասել, որ ժամանակի բոլոր ձևերը խտացված են քո գործերում:
-Անցած-գնացած կարևոր բաներ չեն լինում մարդու կյանքում, և կյանքն էլ վեկտոր չէ, որն ունի կոնկրետ ուղղություն, ես այս գրքի մտքերից ամենաշատը հավանում եմ մի տեսակ ստվերում մնացած մի միտք «Ճանապարհ» պատմվածքից, որն ամբողջությամբ ներկայացնում է իմ տեսակետը այս հարցի շուրջ. «Անցած-գնացած բաներ չեն լինում երևի, անցած լինում են, բայց գնացած՝ ոչ։ Որովհետև կյանքը ավարտուն ֆիլմ կամ գիրք չի դառնում, այլ ամեն նոր վայրկյանին պատրաստ է վերաիմաստավորվելու այսօրվա դիրքից։ Խիստ խմբագրի նման բան է դառնում մարդը՝ տարիներով հավաքած նկարները տեղավորելով երեկվանից տարբեր շրջանակներում, գալով տարբեր եզրակացությունների, հիշելով նորանոր մանրամասներ, որոնց այն ժամանակ ուշադրություն չի դարձրել»:
-Մի վերջին հարց՝ ե՞րբ կլինի հաջորդ գիրքդ, ինչի՞ մասին կլինի, արդեն կա՞ ուրվագիծը:
-Հույս ունեմ` կկարողանամ գրել այն 2019-ի ընթացքում։ Աշխատանքներն արդեն սկսվել են։ Այն շատ է տարբերվելու այս գրքից։ Փորձելու եմ վեպ գրել։ Եթե առաջին գիրքը ընդհանուրից ինքդ քո ներսը գնալու մասին էր, երկրորդը հակառակ պրոցեսն էլ է ներառելու՝ չկորցնելով առաջինի լավ կողմերը։ Գիրքը պատմելու է հետսովետական երկրի սոցիալ-քաղաքական կյանքի մասին, լինելու են մի քանի պատմողներ, այսինքն՝ տարբեր լեզվամտածողություններ։ Այս փորձը շատ կարևոր է ինձ համար։ Վեպը լինելու է ալեհավաքի նման, այն հավաքելու է տարբեր տարիքային ու սոցիալական խմբեր, կարծիքներ, աշխարհայացքներ։ Լինելու է ինտերտեքստուալ պատում, որի մեկ նախադասությունը պիտի քեզ ուղարկի մեկ գիրք կարդալու ամբողջ խորությունը` հասկանալու համար, բայց, իհարկե, ինքը որպես պատմություն էլ պիտի հետաքրքիր լինի, որ տարբեր տարիքային ու կարդացածության մակարդակ ունեցողի համար տարբեր շերտեր ունենա։ Բավականին բարդ գործ է` հաշվի առնելով ժամանակի սղությունը ու ինքս իմ առաջ դրած պահանջների խստությունը, բայց եթե խնդիրը բարդ չլինի, ես չեմ կարողանա տրամադրել ինձ և գրել։ Քանի որ ինքս խստապահանջ ընթերցող եմ, հուսամ` կկարողանամ հետաքրքիր վեպ գրել առաջինն ինձ համար։ Եթե հաջողվի, անպայման կտպագրեմ։

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Դիտվել է՝ 3755

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ