Որդնած արմատների գույնզգույն սաղարթը (պատճառահետևանքային հոգնաներ)

«Լողարանիս առաստաղի անցքից մի հսկայական առնետ ընկավ ներս ու պղծեց տունս: Թաքնվել էր գրապահարանի հետևում: Ղարաբաղցի ընկերս` Մարտիկ Ղահրամանյանն ու տղաս հերոսաբար կես ժամում վնասազերծեցին թշնամուն: Բայց թշնամին հզոր էր ու անվերջ: Տասը հարկանի մեր շենքի բոլոր հարկերում է վխտում` խցանված աղբակույտում, շքամուտքում, վերելակում: Մկներն ու կարիճները` հեչ: Դրանք մանր-մունր բաներ են»:
Ալվարդ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ, «Անկշռելիություն», 1993 թ.

ՈՐՏԵՂ Է ԹԱՂՎԱԾ ԲՈՐԵՆՈՒ ԳԱՆԳԸ
(նախավարժանք`
անցյալ-ափսոսական եղանակով)
Լողարանի առաստաղից նաև որդ ու զեռուն թափվեցին, փուշ և տատասկ: Սակայն մենք չենք սթափվում և խոցը հեռացնելու փոխարեն զբաղվում ենք դիմահարդարմամբ:
Եվ պարզվում է, որ դիմահարդարումն է պետության կայացման գլխավոր միջոցը: Անշուշտ, միջանկյալ ինչ-որ բաներ գործընթացից անկախ կատարվում են: Բնականաբար` ինքնաբերաբար: Ասենք, դդումն է շիկանում արևի տակ, և աթարը չի կորցնում տնտեսական օգտավետությունն ու բուրմունքը:
ՈՒ երբ տոտալ դիմահարդարումն ընդամենը նպաստում է խոցի բարգավաճմանն ու քաղցկեղի վերարտադրմանը, նոր միայն փորձում ենք հետևանքապատճառային կապի պորտալարը բռնել: Այո, այո, մենք հետևություններ ենք անում հետևանքների հետքի վրա` այլընտրանք «չունենալու» պատճառով:

ՊԱՏԱՀԱՐՆԵՐ` ԱՂԵՏԻ ՆԱԽԱՆՇԱՆՆԵՐՈՎ
(տնտեսական հոգնա)
Ազատությունը տարիներ առաջ շատերիս համար բուն նշանակությամբ իմաստավորվեց: Ասպարեզ իջավ մի շոյիչ ու մղիչ արտահայտություն` ազատականություն: ՈՒշադի՛ր եղեք, միջնամասում ականն է` ազատ-ական-ություն: Ընդ որում, ամենուր, ոտքից գլուխ և քթարմատից ձախ ոտքի բթամատ: (Այս հրապարակումը համընկնում է հանրապետության նորընտիր խորհրդարանի և կառավարության ձևավորմանը և յուրահատուկ տուրք է այս փառահեղ իրադարձություններին):
Ես լավ հիշում եմ, թե ինչ քաղաքակիրթ լուտանքներ էին թափվում գլխներիս, երբ ջոջիկներին և վոժդիկներին փորձում էինք սիրալիր գլխի գցել, որ հացի ու հեղուկ վառելիքի, նաև կենսապահովման մյուս տեսականու հանձնումը մասնավորին հղի է ծանր, գուցե թե անդառնալի հետևանքներով: (Ապշեցուցիչ բաներ էին զարգանում-ուռճանում թափահավաք արագությամբ): Մեզ մեղադրեցին կոմունիստական ռեժիմի քարոզչության մեջ: Ընդ որում, «քարոզիչներս» անկախության երթում հետնապահի դիրքերում հայտնված, կոմերիտմիությունը ժամանակին մերժած և կոմկուսից հրաժարված նախկին խանդավառ-անկախականներս էինք, ներկա երթի առաջապահում նախկին կոմերիտական վոժդիկներն էին և կոմունիստական ջոջիկները: Ընդ որում, «գլխի էինք գցում»` ապավինելով համաշխարհային փորձին. պատերազմի մեջ ներքաշված պետությունում կենսապահովումը խստագույնս հայտարարվում է պետական մենաշնորհ: Սակայն չէ՞ որ հանրապետության գլխին այլ «շնորհներ» էին կախված, ահռելի ընդգրկմամբ երկրաշարժը և խեղդամահ անող շրջափակումը:
Շրջափակումը ճեղքել, ի դեպ, անվրեպ, հաջողվում էր մասնավոր հատվածին: Չմոռանանք անկախության մեր խորհրդանիշերը` մոմը, նավթը և պահածոյացված կատվակերը: Պետական հատվածը զարմանալիորեն ձախողակ էր, հատկապես կենարար մազութի «շրջափակման» գործընթացում: Այսօր օրթոդոքս ընդդիմության գաղափարական մոգերը անթաքույց հեգնանքով են խոսում ինչ-որ ցնորական «մազութի գործի» մասին: Հիշողական խիստ ուշագրավ ցնցակաթված` համեմված ամնեզիայի թուրմով: Սակայն նորանկախ մեր պատմությունը, այնուամենայնիվ, ինչ-ինչ եղելություններ (փաստերի առկայությամբ և գործիչների խոսքով) հիշատակել է ու պատգամել մեզ:
Ահա ձեռքիս տակ է «Օրեր» համաեվրոպական անկախ ամսագրի 2000 թվի 3-4-րդ համարը: Պարզվում է` 2000-ի մարտի 22-ին ՀՀ ԱԺ-ում լսումներ են ` նվիրված 1992-1995 թվերին էներգետիկայի բնագավառում թույլ տրված չարաշահումներն ուսումնասիրող խորհրդարանական բազմակուսակցական հանձնաժողովի հաշվետվությանը:
Լսումների ժամանակ 4-րդ միկրոֆոնի ասպետն ու «ահաբեկիչը»` Արշակ Սադոյանը, պնդում է. «Հայաստանում կար և կա էներգետիկ մաֆիա: Եթե մենք խոսում ենք մեր երկրում իրական օրինականության հաստատման անհրաժեշտության մասին, պետք է ջանք չխնայենք բոլոր մեղավորներին գտնելու համար»:
Իսկ 1992-1995 թթ. էներգետիկայի բնագավառում թույլ տրված չարաշահումներն ուսումնասիրող խորհրդարանական բազմակուսակցական հանձնաժողովի նախագահ Դավիթ Լոքյանը բավականին անդյուրամարս թվեր է ներկայացնում: Այսպես, ՌԴ նավթամթերքի պետական կոմիտեն միայն 1992-ին Հայաստանին 1 մլն 268 հազար տոննա մազութ է «բաշխել»: Պաշտոնական թվերը «փաստում» են, որ Հայաստանը 268 հազար տոննա պակաս մազութ է ստացել: Սա դեռ ոչինչ: Պարզվում է` նույն 1992-ին հանրապետություն է ներկրվել 2059 վագոն մազութ, ինչը ոչ մի փաստաթղթում չի վավերացվել: Այսինքն, գողացվել է: Իհարկե, ելուզակային ախորժակն աստիճանաբար կատաղի թափ է առնում: Եվ ահա գլխավորը. ՀՀ կառավարությունն էներգակիրները ձեռք է բերում միջնորդների միջոցով: Այստեղ անհնար է կասկածների կրքոտ գրկում չհայտնվել: Սակայն իրավիճակը քննենք սրտաբաց լավատեսությամբ և արժանին մատուցենք Կառավարական տան մարդասիրական զեղումներին: Այն էլ` ազգամիջյան հարթությունում: ՈՒրեմն տղերքը Հյուսիսային Կովկաս հասնելուն պես ռուսերենն իսպառ մոռանում են: Պատահում է: Չէ՞ որ Հայաստանում այդ օրերին քուսպից հարիսա էին եփում, վառարաններն էլ տաքացնում մոլիբդենի փոխանակմամբ Հայաստան ներկրված պարսկական «պեչենիով»: Մազութակիր տղերքի ենթագիտակցության մեջ պարսկերեն դարձվածներ էին և վրացական մակդիրներ: Բնականաբար, անհրաժեշտ էր դիմել ռուսերենին դեռևս տիրապետող կովկասյան լեռնցիների հետնորդներին: Վերջնարդյունքում հայկական կողմը 1 տոննա մազութի դիմաց վճարում էր 225 դոլար (միջազգային շուկայում դրա գինը, կարծես, 125 դոլար էր): Բայց հայկական այլասիրությունն իր բարձրության վրա էր, քանի՜ քանիսը միլիոնատեր դարձան և այսօր էլ սրբազան երկյուղով են հիշում երանելի ժամանակներն ու խուլ-համրերի այբուբենով գործարքներ կնքող հայկական կառավարական պատվիրակությանը:

Տիար Լոքյանը դարձյալ մի լայնասիրտ լոք է անում ու հրապարակում խախտումների մեղավորներից մի քանիսին: Այսպես, նշվում են այն դժնդակ տարիների վարչապետ Հրանտ Բագրատյանի, էներգետիկայի նախկին նախարարներ Միրոն Շիշմանյանի, Սեպուհ Թաշճյանի, Գագիկ Մարտիրոսյանի անունները: ՈՒշագրավ մի հանգամանք ևս. երբ վերոնշյալ հանձնաժողովն այս դղրդուն հրապարակումներն էր անում, Գագիկ Մարտիրոսյանն աշխատում էր որպես վարչապետի խորհրդական: Իսկ Հրանտ Բագրատյանը Երևանի կոնյակի գործարանի փոխտնօրենն էր: Ի դեպ, շա՜տ ուշագրավ գործառույթով փոխտնօրեն` «մարդկային ռեսուրսների գծով»: Ոչ պակաս ուշագրավ է նաև այն, որ հանձնաժողովը հասցրեց ուսումնասիրել ներկայացված փաստաթղթերի ընդամենը 10 տոկոսը և փաստեց 100 մլն դոլարի կողոպուտ:
Հետո հանձնաժողովը հանկարծ դարձավ «անհայտ բացակայող»: Սակայն կարևոր է մեկ այլ բան` պետության մասնակցությունը երկրապահպան գործերին անփառունակ վախճան ունեցավ, և բաստա՛, ամեն բան հանձնվեց մասնավորին: Մետրոյից, տրոլեյբուսից ու կենդանաբանական այգուց բացի: Հա, մեկ էլ կրկեսը, չինովնիկներն ու գրադարանները:

ՀԵՏԵՎԱՆՔԱՊԱՏՃԱՌԱՅԻՆ ԱՔԱՑԻՆԵՐ
(բարոյական հառաչ)
Հանրային կամքը բռունցքվել է, զի նրա բարոյականին աքացիներ են բաժին հասել: Այն էլ` բավականին տենդագին: Եվ սկիզբ է առել փարիսեցիների արշավանքը (բացառություն է Մազը): Բայց մինչ սեռական «այլախոհությունը», չէ՞ որ մենք վերապրել ենք, առհասարակ, բարոյահոգևոր «հուժկու հոգնաներ»: Եվ լռել ենք: Նաև «թքած ունեցել»: Այն ժամանակ, այսինքն, երբ որոտում էին հոգնայի չափիչ սարքերը, դանակը դեռ ոսկորին չէր հասել:
Եվ ամեն բան սահուն ընթացքով վար էր հոսում մեր դյուրընկալ որկորով: Օրինակ` ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը, ով քարոզում է, որ Ավարայրը մեր պատմության ոչ թե սխրանքն է, այլ անարգանքը: Այո: Ընդ որում, հավելելով, որ Վասակ Սյունին խորագետ ռազմավար էր, Կարմիր Վարդանը` անպտուղ պատերազմող: Այո, այո, այս ամենը հնչել է հրապարակավ` Հանրային հեռուստաընկերության գիշերաժամերին եթեր հեռարձակվող «Հայոց հարցը» հաղորդաշարով: Իսկ մինչ այդ մեծարգո տիկինը համոզված համոզում էր, որ հայերս առանձնապես մաքրակենցաղ չենք եղել, և բաղնիք ասվածը միանգամայն խորթ է մեր կենցաղին: Հանրային կարծիքը երանավետ նինջի մեջ էր նաև այն օրերին, երբ տիկին Վիոլետ Գրիգորյանը «Անտիպոեզիայի» յուր մանիֆեստն էր հռչակել, պնդելով, թե սեռական ազատականությունը պիտի դառնա մեր նորանկախ գրական մշակույթի կվինտէսենցիան: Մի օր էլ հայտարարեց, թե ինչ մի սարսափելի բան է, որ դուստրը հորից զավակ ունենա: Այո՛:
Սրանք մեր գեր-ազատ-ական տիկնայք են, իսկ տիար Բլեյա՞նը։ Ով, հիշում եք, արցախյան ազատամարտի օրերին հասավ Բաքու, պատվով-շուքով հյուրընկալվեց, հետ դարձավ և այսօր էլ երկրի խոշորագույն կրթահամալիրներից մեկն է ղեկավարում: Ընդ որում, և՛ տիկին Հրանուշը, և՛ տիկին Վիոլետը, և՛ տիար Աշոտը ցանկալի հյուր են բոլոր հեռուստաընկերություններում, երբ անհրաժեշտ է ազգի ու պետականության բարոյականը փրկել: Այո՜:

Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»
• Զարթնի՛ր, Լաո (ուղերձներ Ժամանակավոր կառավարությանը)
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»

Մեկնաբանություններ