Պատգամներ Հին Հռոմից (օվալաձև հուշագիր)

«Մեր շուրջբոլոր օրենքներն են թափառում` հրեղեն, ոսկեկուռ. խաղաղության, հուշերի, օրհնության, օրենքը ընդունելու և օրենքը չընդունելու օրենքներ:
Մեզ հրամցնում են քամու և արևի միջոցով»։

Սվետլանա ՀԱԿՈԲՅԱՆ
նկարիչ և բանաստեղծ

131 ԱԼ ԿԱՐՄԻՐ ՎԱՐԴ
(նախավարժանք-հաճոյանք)
Ինչ էր պատգամում հայտնի մուլտի խեղճուկրակ կատու Լեոպոլդը առյուծ կտրած մկներին` եկեք հաշտ ապրենք:
Լեոպոլդի դերում, այս պարագայում, նորընտիր-ազգընտիրներն են, այսինքն` երեսփոխանները, որոնց «Լճերից» ջերմագին ողջույններ ենք հղում ու մղում ստեղծարար աշխատանքի: Սույնն արժանավորվում է 131 ալ կարմիր վարդերով, յուրաքանչյուրին` մեկական: Գործարար երեսփոխաններին առաջարկում եմ վարդը նվիրել հարակից-դրացուն, հետևյալ առաջնահերթությամբ. ա) գործընկերներիս` Նաիրա Զոհրաբյանին և Մարգարիտ Եսայանին, այնուհետև բոլոր տիկնանց փափկասուն, որ օծվել են երեսփոխանուհի, բ) յուրաքանչյուր կուսակցություն մեկական վարդ է առանձնացնում (ՀԱԿ-ը նույնպես) և նվիրաբերում մեր նորագույն պատմության գերագույն զարմանք-զարհուրանքին, այո, այո, տիար Ալեքսանյան Սամվելին, ով կործանեց Մամոնայի շղթաները և մեկ գիշերում մենաշնորհատեր-կապիտալիստից վերածվեց ՀՀ ազնվաբարո-շարքային քաղաքացու: Կեցցե՛ս:
(«Լճիցլճյան» հետախուզությունը տեղեկացնում է, որ տիար Ալեքսանյանի բջջայինը երաժշտական նոր ազդականչ ունի` «Ինտերնացիոնալը»): Վերջապես, գ) հաղթող կողմը` ՀՀԿ-ն, որպես քաղաքական մխիթարության առհավատչյա, յուր վարդերը մայիսյան հունիսի 1-ին նվիրում է ՀԱԿ-ին: Ի դեպ, քաղտրամաբանությունը հուշում է, որ քաղաքացի Ալեքսանյանը պիտի անդամագրվի ՀՅԴ-ին, համաձայն Սոցինտերնի բարոյականի, տեսլականի, և կատարի համապատասխան մուծումներ` անդամավճարի տեսքով: Հասկանալի է` պատգամավորական աշխատավարձից:
Իսկ այժմ մի քանի զվարթ դիտարկումներ:

Ո՞Վ ԾՆԵՑ ԿԱԼԻԳՈՒԼԱՅԻՆ
(վաղամառային կարկտահարություն)
Հին Հռոմ. ի՞նչ է մտապատկերվում այս անվան հնչյունով: Այո, այո, բարձրագույն ժողովրդավարությունը և վայրագ օրգիաները: Սենատն ու քաղաքացիները` մի կողմից, կայսրերն ու գլադիատորական նախճիրը` մյուս կողմից: Հանրապետությունն ու միապետությունը: Սպարտակն ու Ներոնը: Եվ վիթխարի տիրակալության պորտապարը եգիպտական մեծն պոռնկուհու առջև:
Ճիշտ հինգ դար Հռոմը ժողովրդավարական Հանրապետություն էր, ուղիղ հինգ հարյուր տարի` հակաժողովրդավարական բռնապետություն: Հին Հռոմում, այսինքն` հանրապետությունում, անխտիր բոլոր պաշտոնատարները, այդ թվում նաև` պետության նեցուկ կոնսուլները, ներկայանում էին ծրագրերով և պարտավորվում դույզն-ինչ չշեղվել դրանցից:

Այս ամենը կարծես ծանոթ է: Անգամ հարազատ: Եվ ահա «լճիցլճյան» վերլուծաբանները համոզված են` եթե նախընտրական խոստում-շռայլումների գեթ 25 տոկոսն էլ իրականանա, մենք կվերածնվենք: Եվ կվերածվենք Հին Հռոմի կրկնությանը 21-րդ դարում: Այո՛:

Սակայն ի՞նչն է էականը: Պաշտոնավարության ժամանակն ավարտված է: Կոնսուլներն ու սենատորները, համաձայն Հռոմեական Հանրապետության օրենսդրության, դատի էին տրվում Ժողովրդական ժողովի առջև: Քննվում էր նրանց յուրաքանչյուր արարք: ՈՒ եթե ապացուցվում էր նրանց անբասիր ազնվությունը, նոր միայն կոնսուլներն ու այլք թեթևացած սրտով սեղան էին նստում և ըմպում ջրախառն գինի, ճաշակում շուկայից գնված միրգ ու հատապտուղ: (Նաև հաց ու պանիր): Դե, եկեք պատկերացնենք, թե ինչ որակ ու քանակ կունենա հետևյալ դատավարությունը: Մեծամասնականով ընտրատարածքը ծնկի բերած մականունակիրը ներկայանում է գրավյալ տարածքի բնակչությանն ու հատ-հատ ներկայացնում արածն ու չարածը: Ընտրազանգվածը համլետյան, ավելի ճշգրիտ` դոնքիշոտյան խնդրի առջև է կանգնում` մականունակրի արա՞ծն էր ավելի վտանգավոր պետության և հանրության համար, թե՞ չարածը: Անշուշտ, այս գերանհավանական երազը հետևյալ ավարտը կունենար. մականունակիրը (և ոչ միայն նա), ներկայանալով հանրության դատին, կզարդարվեր քրեական օրենսգրքի 1825 հոդվածով: Ինչո՞ւ 1825: Շատ պարզ, սա հինգ պատգամավորական տարիների հանրագումարն է օրերի չափաքանակով:
Սակայն թողնենք անպտուղ երազանքները: Դրանք ոչ միայն անհույս են, այլև հղի ծանրագույն հոգեխանգարմունքով` երազախաբությամբ:

Շառլ Լուի Մոնտեսքյոն` ֆրանսիացի նշանավոր լուսավորիչն ու փիլիսոփան (1689-1755 թթ.) իր «Մտորումներ հռոմեացիների մեծության և անկման պատճառների մասին» աշխատությունում պարզաբանում է` Նոր Հռոմի, այսինքն` կայսրերի շրջանի տիրակալության կործանման գլխավոր պատճառը հրաշունչ կաշառակերությունն էր և ինքնամոռաց զեխությունը: Նոր, բռնակալական Հռոմում տասնյակ օրենքներ և որոշումներ ընդունվեցին կաշառակերության դեմ: Սակայն դրանք կաշառակերության և կոռուպցիայի վրա զարմանահրաշ ազդեցություն էին գործում, վնասազերծելու փոխարեն «թռփոշացնում էին», ինչպես վարար անձրևը թունավոր սնկերը: Այո: Իսկ մի՞թե (օ՜, իմ 131 անմահական ճգնակյացներ) ձեզ անհայտ է, որ հանրապետական Հռոմում, ինչպես նաև Հին Հունաստանում, հնագույն Իրանում, բարեպաշտ արքաների երկիր Հայաստանում որևէ օրենք չի ընդունվել ընդդեմ կաշառակերության: Եվ ոչինչ, կաշառակերություն և գանձագողություն չեն եղել յուրյանց որևէ դրսևորույթով:
Դե, ձեզ տեսնեմ, վարդերը մի կողմ հրեք և աջներդ սրտներիդ հպելով` խոստովանեք` քանի՞ օրենք եք պատրաստվում ընդունելու ընդդեմ կոռուպցիայի (վասն հայրենյաց) և հակընդդեմ կաշառակերության (առա՛ջ, Հայաստան):
Եվ մահու չափ ինձ հետաքրքիր է, թե հարյուր տարի անց ի՞նչ կգրի մի ոմն նորաթուխ Մոնտեսքյո իր «Մտորումներ հայկական 3-րդ հանրապետության վեհության և անխոհեմության շուրջ» բազմահատորյակում:
Այսպիսով, ո՞վ ծնեց Կալիգուլային:

ՍՊԱՐՏԱԿԻ ՍՊԱՍՈՒՄՈՎ
(ի՜նչ անուշ է բալը բուրում)
Փարիսեցիները համոզված են, որ անգամ վատ օրենքը պիտի սրբորեն կատարել: Այնինչ վատ օրենքը յուրահատուկ ձգողականություն ունի, այն պիտի կա՛մ արհամարհել, կա՛մ շրջանցել: Հանրության վարչաքաղաքական և մենաշնորհային վերնակույտն արհամարհում է, մնացյալ 97,7 տոկոսը` շրջանցում: Իսկ լավ, կենսալից ու մնայուն օրենքներ գրեթե չեն ընդունվում: Չափն անցա՞: Ամենևին: Նշեք թեկուզ մի օրենք, որի անունն ու ասելիքը բերանացի գիտեք: Այնինչ անկախության քսան տարին արդեն անցյալ է անդարձ: Եվ հանրապետությունը պատանեկան հասակից թևակոխում է հասունության փուլ: Բնականաբար, անդարձ անցյալ պիտի համարել մեր պետականությունը տնամերձի վերածած «ժաժքերի» հեղինակների քսանամյա «թավշյա մղձավանջը»: Այո՜, այո՜, հենց էսպես, հատու և շռնդալից` թավշյա մղձավանջ, զի 3-րդ հանրապետությունը գոյատևում է Հին ու Նոր Հռոմների միջակայքում:
Իսկ միջակայքում պայքարն անվերջ չէ, և վաղ թե ուշ կա՛մ Կալիգուլայի ախոռում պիտի «զարգանանք», կա՛մ Սպարտակի արենայում բարգավաճենք: Այո՜:

Բնականաբար, մեզ մնում է մի քանի խորունկ, միաժամանակ թափանցիկ երթեր կատարել` ապագա վրաերթերից խուսափելու գերնպատակով:
Այսպես, գալիք օրենքները պիտի խստորեն համապատասխանեն մեր չեղածին և եղածին, թե չէ որոշ օրենքների ենթատեքստերում եզը ծննդաբերում է, և «փուչիկների հեղաշրջումը», կարծես, դառնում է անխուսափելի։ Այսպես, ընդունենք օրենք կոչումների, տիտղոսների և այլնի իսպառ վերացման մասին: Թե չէ գիտե՞ք ինչ, նվազագույնն անհեթեթ է, երբ մշակույթի, արվեստի, գիտության գործիչը մի կերպ գոյատևում է, մնալով կարոտ իր գրքի հրատարակմանը, նկարի վաճառքին կամ գյուտի ընդունմանը, բայց նրան բարոյահոգևոր նոկդաունի են ենթարկում` շնորհելով այս մեդալն ու այն կոչումը: Եվ ահա, Պատրիկյանի նման իր կիսաքաղց ու տաղտուկ օրը մթնեցնող մեդալակիրը նաև պարտադրված է սեղան գցելու և պատվելու չարակամ ու նախանձոտ հյուրերին: Որ ի՞նչ:
Կամ` ահավասիկ օրենք` հարկատուներիս բարոյական անձեռնմխելիության մասին: Թե չէ, ինչ է ստացվում: Միանգամայն պատշաճ սեռական կողմնորոշում ունեցող հարկատուներս կազմում ենք երկրի բնակչության ճնշող մասը, մեր հարկերից է գոյանում ոստիկանության աշխատավարձը: Բայց ահա մթնշաղից ի վեր պարտադրված ենք շրջանցելու քաղաքապետարանին մերձ զբոսայգին, ուր սեռական փոքրամասնության լրբապարն է, իսկ ոստիկանությունը հսկում է նրանց անձեռնմխելիությունը: Կարծես` հակառակը պիտի լիներ: Կամ` օրենք, որը առաջիկա քսան տարիներին կարգելեր նոր եկեղեցիների կառուցումը` բարերարների գումարներով վերականգնելով մեր հաշմված եկեղեցական հրաշքները:

Հին աշխարհի պատմությունը ահազանգում է. Նոր Հռոմի կիսախելագար տիրակալ Կալիգուլան սեփական նժույգը սենատոր կարգեց: Վստահաբար` մեծամասնականով: Բայց մենք մի ճշմարիտ ճանապարհ ունենք` դեպի բարեպաշտ արքաների երկիրը:

Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ֆուտուրիզմից ռեալիզմ («պետականամետ» քրոնիկոն)
• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»
• Զարթնի՛ր, Լաո (ուղերձներ Ժամանակավոր կառավարությանը)
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»

Մեկնաբանություններ