«Կապիտալը երբեք իշխանության հետ հակասության մեջ չի մտնում»

«Իրատես de facto»-ի զրուցակիցն է տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր ՎԱՐԴԱՆ ԲՈՍՏԱՆՋՅԱՆԸ:

-Ինչպե՞ս եք գնահատում հետընտրական իրավիճակը, ի՞նչ զարգացումներ և քաղաքական ուժերի ի՞նչ վերադասավորումներ են հնարավոր:
-Ցանկացած ընտրություն, ըստ էության, քաղաքական դաշտի վերադասավորում է: Ի տարբերություն նախորդ ընտրությունների, այս մեկը կանխամտածված վերադասավորություն էր, ըստ որի` Հայաստանի Հանրապետությունում ներկայացված բոլոր քաղաքական ուժերը, որոնք պետք է խորհրդարանում տեղ ունենային, ունեցան: Թեկուզ փոքր խմբակցությամբ: Բնականաբար, վերադասավորության արդյունքում գերակա իշխող ուժը մնաց նույնը և ավելի ամրապնդեց իր դիրքերը: Հետագա կառավարման համար դա լավ հիմք է:
-Խորհրդարանական ընտրություններից սահուն մտնում ենք նախագահական ընտրությունների փուլ, մինչև նախագահականը վերադասավորումներ հնարավո՞ր են, ի՞նչ փոփոխություններ կլինեն նախագահականից հետո:
-Չեմ կարծում, որ վերադասավորումներ լինեն, այս ընտրությունների ընթացքում ձևավորված պատկերը հետագա փոփոխություն չի ենթադրում, գոնե մինչև նախագահական ընտրություններ, և ցանկալի է` նախագահականից հետո:
-Ինտրիգը հիմա իշխանությա՞ն ներսում է, թե՞ ընդդիմության:
-Մեր իրականությունում ինտրիգը արհեստածին է դարձել այնքանով, որքանով ընդդիմությունն առանձին-առանձին կամ միասին վերցրած չի կարողանում անել այն, ինչ դասական իմաստով ընդդիմության անելիքն է: Այդ առումով իշխանությունները կարող են իրենց ավելի ազատ զգալ, դա հնարավոր է դարձնում անէական հարցերի շուրջ ինտրիգներ ստեղծելը և ուռճացնելը, որպեսզի դաշտը հետաքրքրությունը չկորցնի:
-Հնարավո՞ր է, որ ընդդիմությունն ինչ-որ խնդրի շուրջ միավորվի: Ասենք` նախագահական ընտրությունների միասնական թեկնածուի:
-Միավորվելը միասնական թեկնածուի շուրջ մեր երկրի համար էական փոփոխություն չի բերում: Համենայն դեպս, ներկա զարգացումները չեն վկայում, թե որոշակի գործ է սկսված, ընդդիմությունը նախ որոնում է ինքն իրեն. մեկը սարեր է շարժում, մեկը պետական կառավարման համակարգ է փոխում, մեկը չգիտի` ինչ է ուզում:
-Պատվարժան հավակնություններ չկա՞ն:
-Վեհ ցանկություններ ես չեմ տեսնում:
-Առաջնորդ չկա՞:
-Առաջնորդ չկա, որ արտահայտի հասարակության իղձերը, ձգտումները, նեղ անձնական շահերը բացառում են համախմբումը:
-Քաղաքականությունը մենք վերածել ենք տնայնագործությա՞ն:
-Քաղաքականությունը մարդկության կյանքի հազարամյակների պատմություն ունի: Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաքականությունը սկսեց ձևավորվել ազատական հարաբերությունների ժամանակահատվածում, որ չափազանց քիչ է քաղաքական համակարգի ձևավորման, հաստատուն հիմքերի ստեղծման համար: Հայաստանը, ըստ էության, առաջին անգամ է մտել կապիտալի նախնական կուտակման գործընթաց, որը բնական ու անխուսափելի է հետագա զարգացման համար: Այս փուլում մենք չէինք կարող քաղաքական մեծ նվաճումներ ունենալ, և որոշակի վերապահումներով կարելի է ասել, որ, այո, մեր քաղաքականության մեջ գործում են տնայնագործական սկզբունքներ:
-Քաղաքական դաշտում հավասարակշռությունը խախտելու ունակ ուժ ոմանք համարում են ԲՀԿ-ին. եթե անցնի ընդդիմության կողմը, կուժեղացնի ընդդիմությանը, եթե մնա իշխանության հետ, կուժեղացնի իշխանությանը: Դուք նման դերակատարության ընդունակ համարո՞ւմ եք ԲՀԿ-ին:
-Ի՞նչ որակական կազմ ԲՀԿ-ն ունի այս պահին. կուսակցությունում կան մարդիկ, ովքեր այս տարիներին նյութական այնպիսի հնարավորություններ են ստեղծել, որը նրանց թույլ չի տա ընդդիմություն լինել: Աքսիոմ է, որ կապիտալը երբեք իշխանության հետ հակասության մեջ չի մտնում, որովհետև նույն վեկտորով են շարժվում, իսկ եթե հանկարծ վեկտորները տարբերվում են, իրականում մնում են նույնը և ստեղծում են տարբերվածության պատրանք:
-Դուք վստա՞հ եք, որ Հայաստանի քաղաքական դաշտը երկրի ներսում է կառավարվում:
-Հայաստանի քաղաքական կյանքը չի կարող ամբողջությամբ պայմանավորվել ներսի կառավարմամբ, բնականաբար, նաև դրսի ազդեցությունը կա ու կլինի: Կյանքը ցույց է տալիս, որ նարնջագույն զարգացումները Հայաստանում բացառված են, բայց արտաքին ուժերը համբերատար են և, եթե տեսանելի ժամանակներում իրենց նպատակները հասանելի չեն, սպասում են այն ժամանակին, երբ իրենց ազդեցությունն ավելի մեծ կլինի: Բոլոր դեպքերում կարծում եմ, որ հայ միտքը չի կարող այդ ուժերի ներգործության տակ մնալ:
-Արտաքին ուժերի ներգործությունը պարտադիր հեղափոխական չէ, նրանք ներգործում են նաև իշխանության վրա, որ հազիվ թե նարնջագույն մղումներ ունենա:
-Արտաքին ուժերի ամենացցուն ազդեցությունը հեղափոխության տեսքով է դրսևորվում և ընդգրկում է ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանություն, բայց իրականում հետապնդում է սեփական շահերի հաստատման նպատակ:
-Քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական, բարոյահոգեբանական ի՞նչ կռվաններ են մեզ պետք, որ այդ ազդեցությունը նվազեցնենք և սկսենք վարել անկախ քաղաքականություն:
-Ազդեցությունները նվազեցնելու գործում չափազանց կարևոր են երկրի մեծությունը և բնակչության քանակը: Մենք մեծ և շատ չենք, ուզում ենք, թե ոչ, ազդեցություններ պետք է լինեն: Եթե քաղաքական, տնտեսական կարևորագույն ոլորտներից մի պահ օտարվենք, չենք կողմնորոշվի, թե հոգևոր արժեքների առումով ուր ենք գնում: Քաղաքական ազդեցությունները կասեցնելու համար մենք պետք է ունենանք կամք, որը հաճախ ենք հիշատակում, բայց չենք ընկալում:
-Ի՞նչ է բովանդակում այդ կամքը:
-Ես չեմ հավակնում սպառիչ սահմանման, բայց առաջին պայմանը սերն է` պիտի սիրես քո երկիրը, քո սիրտը ամեն ինչի համար պիտի բաբախի քո երկրում, քո քաղաքացին պիտի իրեն կարևորված ու անհրաժեշտ զգա իր երկրին և երկրի շահը չպիտի ստորադասի անձնական շահերին: Պետության շահը միշտ պիտի գերակա լինի: Եթե այսպես մտածեն բոլորը, ապա և՛ քաղաքական, և՛ տնտեսական առումով մենք շատ հաջողություններ կունենանք: Բոլորս, հետևաբար` յուրաքանչյուրս:
-Ձեր կարծիքով` մենք ունե՞նք ձևավորված արժեհամակարգ:
-Ոչ, և դա վերաբերում է ոչ միայն անցած 20 տարիներին: Կարելի էր ենթադրել, որ մեր ազգային ինքնությունը որոշակի դեֆիցիտային ռեժիմում է գտնվում, բայց այդ երևույթը 2000 տարի է տևում: Առանց ոլորտի կարկառուն մասնագետ լինելու էլ հասկանում ես, որ Տիգրան Մեծ է եղել, որ ծովից ծով ենք նավարկել, բայց հիմա ծովերի ճանապարհն էլ չենք գտնում, եթե այդ ընթացքում արժեհամակարգ որոնենք, պիտի նահանջ արձանագրենք:
-Շագրենի կաշվի պես` մեծ ցանկություններից փոքրացե՞լ ենք:
-Մեր մենթալիտետի մեջ գերակայել է իդեալիզմը, որի պարագայում ավելի շատ սիրել ենք ինքներս մեզ, քան մեր երկիրը: Մենք ինդիվիդուալիստներ ենք եղել:
-Մեր արժեհամակարգի ձևավորմանը ի՞նչն է պակասում` 20 տարի ունեինք, հայ ժողովրդին մտածողներ, խնդիրներ ձևակերպողներ ու պատասխաններ որոնողներ չեն պակասել: Համենայն դեպս` 20-րդ դարում, սկսած Թումանյանից ու Տերյանից մինչև Եղիշե Չարենց ու Հրանտ Մաթևոսյան: Ինչո՞ւ բոկոտն ու մերկամարմին մտանք 21-րդ դար:
-Արժեհամակարգի նահանջը պայմանավորված է տասնամյակների սահմանափակ հնարավորություններով, երբ մեզ պարտադրված է եղել կամ ինքներս ենք հակված եղել ստրկամտության: Անցած 20 տարիներին էլ նյութն է գերակայել հոգևոր արժեքներին, և այդ պարագայում գեղեցիկը արժեք չի դարձել:
-Ընտրություններից հետո հասարակության որոշակի հատված իր տրամադրություններն ու սպասելիքներն արդարացված չի տեսնում, նրանց շահերը գործող քաղաքական ուժերը չեն կարող ու չեն ցանկանում սպասարկել: Նո՞ր ուժ է ձևավորվելու, թե՞ նրանք մնալու են իրենք իրենց:
-Ընդունված է կարծել, որ խորհրդարանը իբրև ներկայացուցչական ինստիտուտ արտացոլում է հասարակության պատկերը, բայց իրականում հասարակությունը շատ ավելի բազմազան ու բազմաշերտ է, քան կարող է ներկայացվել խորհրդարանում: Մշակված վերադասավորումներն անգամ այդ նպատակին չեն ծառայել. միայն այն հանգամանքը, որ ՀԱԿ-ը մինչև ընտրությունների ավարտը անհրաժեշտ 7 տոկոսը չէր հավաքում, հետաքրքիր ու մի քիչ էլ ծիծաղելի էր:
-Կարծում եք` խորհրդարանում քաղաքական ուժերի ընդգրկումը նպատակ ուներ նրանց ավելի կառավարելի՞ դարձնելու:
-Իսկ դա վա՞տ է:
-Եթե քաղաքական ուժը կտրվում է փողոցից և հայտնվում է դահլիճում, փողոցում մնում են որոշակի թվով մարդիկ, որ որոնում են իրենց` նվազագույնը խոսափողին, առավելագույնը` առաջնորդին:
-Յուրաքանչյուր պետության համար խնդիր է այդ գործընթացների կառավարումը, փողոցում հայտնվածները փնտրում են իրենց գաղափարները կրողին և եթե չեն գտնում, ոմանք հուսալքվում են, ոմանք շարունակում են որոնումը: Բոլոր դեպքերում նրանք առանց առաջնորդի դառնում են արխայիկ, և նրանց ուղղորդող է պետք:
-Կարծում եք` նրանք կգնան դեպի իշխանությո՞ւն:
-Մեր ազգային պատմությունը ցույց է տալիս, որ հայ մարդը կենտրոնաձիգ չէ, դեպի իշխանություն գնալ չի սիրում:
-Ընտրությունների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ միջազգային ատյաններում շարունակվում էին քննարկումները, հիմա էլ հարցի լուծումը որոշակի արագացում է ստացել. դա խաբուսի՞կ տպավորություն է, թե՞ իրական հիմքեր ունի: Մոտենում ենք հարցի վերջնակա՞ն լուծմանը:
-Հարցի վերջնական լուծումը հայ մտքի համար մեկն է` Արցախն ինքնորոշված երկիր է, հետևողականորեն ստեղծել ու ստեղծում է պետականությանը բնորոշ բոլոր ինստիտուտները: Պատմական ամբողջ ժամանակաշրջանում այդ տարածքում բնակվող այլազգիների նկատմամբ ունեցել է թվական մեծ առավելություն և այսօր ինքնորոշվել է: Մենք ինքնորոշված ենք և չենք կարող նահանջել մեր մտածողությունից ու ձեռք բերածից:
-Ի՞նչ է պետք, որ աշխարհն ընդունի հայկական երկրորդ պետության գոյությունը:
-Առաջին-երկրորդ չհամարակալենք: Դարեր շարունակ հայ ժողովրդի անկապտելի մասը կազմող հատվածը հանգամանքների բերումով հանգրվանել է մի տեղամասում, որը արհեստականորեն ձևավորվել է 1918 թվականին: Պատմությունը բոլորը գիտեն: Բոլոր դեպքերում կա դիմակայություն` նրանք, ովքեր այդ տարածքում գոյություն չեն ունեցել, չեն ուզում համակերպվել այն մտքի հետ, որ առնչություն չունեն այդ տարածքին, իսկ հայ ժողովուրդը կարող է հրաժարվել ամեն ինչից, բայց Լեռնային Ղարաբաղից չի կարող հրաժարվել: Թե միջազգային հանրությունն ինչ ընկալում կունենա, թելադրում է ոչ թե պատմական ճշմարտությունը, այլ ընթացիկ շահը:
-Դեռ երեկ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը նորից հայտարարեց, որ հարցը կսկսի լուծվել, երբ հայկական զորքերը դուրս բերվեն, իր գնահատականով, «օկուպացված տարածքներից»: Այս ընկալումով հնարավո՞ր է հարցի ռազմական լուծում:
-Ռազմական լուծում ոչ մի կողմին ձեռնտու չէ, բայց եթե պատերազմ պարտադրվի, մենք մեկ անգամ հաղթել ենք պարտադրված պատերազմում և պատճառ չունենք երկրորդ անգամ չհաղթելու: Ադրբեջանի նախագահը կարող է ամեն օր խոսել այդ մասին, բայց նրա ռազմական հռետորաբանությունը գործոն չի դառնա հարցերը ադրբեջանանպաստ լուծելու համար:
-Ձեր կարծիքով` համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հաղթահարվա՞ծ է, թե՞ երկրորդ ալիքը գալու է և գալու է Եվրոպայից:
-Տնտեսությունները ցիկլային զարգացում են ապրում, և ճգնաժամերը պարբերական են, հիշեք 1929-1932 թթ. մեծ դեպրեսիան, որն ընդգրկեց ոչ միայն ԱՄՆ-ը, այլև Եվրոպան: Մենք նորից հայտնվել ենք ճգնաժամի շրջափուլում և հարաբերական է «ավարտվել», «առաջին ալիք», «երկրորդ ալիք» հասկացությունների տարբերակումը: Բացի ժամանակային գործոնից` ճգնաժամն ունի խոր տնտեսական, սոցիալական արմատներ:
-Չկա՞ կառավարման մոդելի փոփոխության անհրաժեշտություն:
-Յուրաքանչյուր ճգնաժամ ենթադրում ու պահանջում է կառավարման նոր մոդելների ընտրություն:
-Համաշխարհային ֆինանսատնտեսական միտքը պատրա՞ստ է այդ փոփոխությանը:
-Հապաղելով կամ շտապելով` մարդկային միտքը միշտ էլ լուծումներ գտնում է, կարևոր է ոչ միայն միտքը, այլև քաղաքական կամքը:
-Այսօր ինչո՞վ եք Դուք զբաղված:
-Գիտամանկավարժական գործունեությամբ, դասավանդում եմ Երևանի պետական համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետում, ղեկավարում եմ գիտական թեմատիկ հետազոտություններ: Այդ տիրույթը եղել և մնում է իմ գործունեության առանցքը: Իմ 200-ից ավելի գիտական աշխատանքները տպագրված են իբրև մենագրություններ:
-Ձեր տիրույթից գո՞հ եք:
-Երբեք ոչնչից չեմ դժգոհում, տեսակս է այդպիսին: Չեմ սիրում դժգոհողներին, որ ուզում են շատ ստանալ և քիչ տալ:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ