«Փամուկի, Շաֆաքի նման գրողները նախընտրում են չբնակվել Թուրքիայում»

Պատմական գիտությունների թեկնածու, թուրքագետ ԱՐՏԱԿ ՇԱՔԱՐՅԱՆԻ` «Արարատից այն կողմ. ապակոդավորելով Թուրքիան» գիրքն ուղղված է հիմնականում լրագրողներին:
Հեղինակի խոսքով` պարզ, ոչ խրթին լեզվով բացատրվում է, թե ինչ է իրենից ներկայացնում Թուրքիան, ինչ քաղաքականություն է հետապնդում տարածաշրջանում, ինչպե՞ս պետք է հասկանալ Թուրքիայի այս կամ այն քայլը: «Այն ուղղակիորեն չի վերաբերում հայ-թուրքական հարաբերություններին, շատ ավելի լայն է, ներկայացնում է Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը, Դավութօղլուի հինգ սկզբունքները, և ամեն սկզբունքը բացատրվում է օրինակով, որևէ երկրի հետ հարաբերություններով»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Արտակ Շաքարյանը: Գրքի վերջում կա հետգրություն հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին:
Գիրքը չի վաճառվում: Այն տրամադրվել է գրադարաններին, վերոնշյալ խնդրով հետաքրքրվող կառույցներին ու լրագրողներին:

-Արտակ, որպես թուրքագետ, կարողանո՞ւմ եք պահպանել չեզոքություն:
-Որքան էլ փորձեմ չեզոք լինել, պատմությունը, հուշերը, ցեղասպանության զոհերի հիշատակը թողնում են իրենց հոգեբանական ազդեցությունը: Թեև հնարավորինս չեզոքությունը անհրաժեշտ է գիտականության համար:
-Գրքի հրատարակությանը որևէ կերպ Թուրքիան արձագանքե՞լ է:
-Թուրքիային հետաքրքիր է, թե հարևան երկիրն ինչ է մտածում իր մասին: Նրանք ասել են, որ պատրաստ են թուրքերեն հրատարակելու գիրքը, եթե այն թարգմանվի անգլերեն: Ընդհանուր առմամբ, չեզոք է գրված, Թուրքիայի վերաբերյալ գովեստի խոսքեր չկան, անհիմն մեղադրանքներ` նույնպես: Նշվում է նաև Ցեղասպանության մասին և բացատրվում է, թե ինչո՛ւ Թուրքիան չի ընդունում այն, այսինքն, կարելի է ասել, բացահայտվում է Դավութօղլուի գործելաոճը:
-Թուրքական մամուլն ինչպե՞ս է արձագանքում հայաստանյան իրադարձություններին:
-Թուրքիան իրեն զգում է տարածաշրջանային գլոբալ խաղացող, ավելի շատ գլոբալ հարցերի վրա է ուշադրություն դարձնում: Օրինակ, Պարույր Հայրիկյանի մահափորձի վերաբերյալ չոր լրատվություն տրվեց, առանց մեկնաբանությունների: Միայն, այսպես ասած, ֆուտբոլային դիվանագիտության ժամանակ էին շատ լինում հոդվածները: Փորձը ցույց է տալիս, որ հոդվածներն ավելանում են մարտ, ապրիլ, մայիս ամիսներին: Հիմնականում հրատարակվում են Ցեղասպանությանն առնչվող, հակահայկական բնույթի հոդվածներ:
-Մենք, կարծես, ավելի ուշի ուշով ենք հետևում թուրքական մամուլում տեղ գտած նյութերին: Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք լրագրողներին, ովքեր թարգմանում և տարածում են թուրքական մամուլում տեղ գտած նյութերը:
-Պետք է օգտվել թուրքական աղբյուրներից: Ադրբեջանական լրատվամիջոցները, որոնք ռուսերենով են մատուցում այդ նյութերը` թարգմանելիս բառեր են ավելացնում կամ պակասեցնում: Բացի այդ, օրինակ, թուրքական «Սաբահ» թերթը սովորություն ունի դեզինֆորմացիա տարածելու, փորձելու համար հասարակական (այդ թվում` հայ հասարակության) տրամադրությունները: ՈՒստի ցանկալի չէ միայն մեկ աղբյուրին վստահելով լուր տարածել: Հատկապես եթե լուրը վերաբերում է Հայաստանին, խորհուրդ եմ տալիս նաև ճշտել համապատասխան մարմինների հետ: Երբ Սիրիա օգնություն տանող ինքնաթիռը վայրէջք էր կատարել Էրզրումում, թուրքերը տարածել էին, որ հարկադրաբար է եղել վայրէջքը: Հայկական մամուլը նույնությամբ տարածեց այդ լուրը, այնինչ, եթե ՀՀ արտգործնախարարության հետ ճշտեին, պարզ կդառնար, որ ոչ թե ստիպել էին, այլ մենք պլանավորված էինք վայրէջք կատարել Էրզրումում:
-Վերջերս հայերեն հրատարակվեց Էլիֆ Շաֆաքի «Ստամբուլի բիճը»: Գիրքն արգելված է Թուրքիայում, քանի որ Շաֆաքը վեր է հանում թուրք հասարակության ներքին բազմաթիվ խնդիրները, այդ թվում` Հայոց մեծ եղեռնը` իբրև թուրքի հոգեբանության չհաղթահարվող բարդույթ: Գրաքննությամբ, արգելքներով հիմնականում ի՞նչն են փորձում կոծկել այդ երկրում: Որո՞նք են արգելված թեմաները:
-Տաբուներ Թուրքիայում շատ կան, բայց Էրդողանի իշխանության ժամանակ կամաց-կամաց կոտրվում են: Քրդերի մասին խոսելն էր արգելված թեմա, հիմա ազատ խոսում են, Աթաթուրքին քննադատելու արգելքը, որ այսօր դեռ պահպանվում է: Այսօր արդեն կան գրողներ, լրագրողներ, ովքեր ազատորեն խոսում են Ցեղասպանության մասին: Առավել թարմ օրինակի մասին կուզեի խոսել: Ջեմալ փաշայի թոռը` լրագրող Հասան Ջեմալը, վերջերս հրատարակել է «1915. Հայոց ցեղասպանություն» գիրքը, որ վաճառվում է Թուրքիայի բոլոր գրախանութներում: Զարաքոլուն հրատարակում է, չասենք` արգելված, խնդրահարույց գրականություն: Նրան հաճախ ձերբակալում են տարբեր պատրվակներով: Բոլոր դեպքերում, հրատարակչատունն աշխատում է, և գրքերը վաճառվում են:
Այս գրքերը լավ են վաճառվում, որովհետև դրանք գնում են թե՛ Ցեղասպանության ճանաչման կողմնակիցները, թե՛ ընդդիմախոսները:
Բիզնես մոտեցումից բացի, կա նաև ազատատենչության խնդիր, անհատն ունի ասելիք ու համոզված է, որ այսօր կարող է ասել, արտահայտել իր մտածածը: Մի շատ թյուրընկալում կա, որ նման գրողները հայասեր են, ճանաչում են Ցեղասպանությունը և եթե, օրինակ, մեր հողերը վերադարձնելու խնդիր լինի, նրանք հաստատ կողմ կքվեարկեն: Ո՛չ, ճանաչելով դեպքերը, ճանաչելով ողբերգությունը, մեկ-մեկ «ցեղասպանություն» բառն օգտագործելով, մեկ-մեկ չօգտագործելով, ցավակցելով հայ ժողովրդին, ամեն դեպքում, նրանք Թուրքիային նվիրված քաղաքացիներ են: Եթե միջազգային հարթակներում քննարկվի Ցեղասպանության ընդունման հարցը` իր բոլոր հետևանքներով` հողերի վերադարձով և այլն, նրանց ճնշող մեծամասնությունը դեմ կլինի դրան: Նրանք քաղաքականությունը և հույզերը տարբերում են: Որպես գրող` ճանաչում են իրականությունը, ջարդերը, բայց քաղաքական հետևանքներ կրելու առումով համաձայն չեն: Նրանք մտածում են, որպեսզի թուրք ժողովուրդը իրապես զարգանա, պիտի ճանաչի իր պատմությունը, որը ներառում է նաև Ցեղասպանությունը: Դա ավելի շատ անում են ինքնամաքրման համար:
-Հետապնդումներից խուսափո՞ւմ են ազատամիտ, Թուրքիային նվիրված գրողները:
-Ժամանակին արգելված գրողների ձեռքից անձնագիրը վերցնում էին ու արգելում էին արտասահման մեկնել: Այսօր կա համացանց, խոսքը արտասահման հասցնելու տարբեր եղանակներ: Արգելքի այդ մեթոդն այլևս նպատակահարմար չէ: Փամուկի, Շաֆաքի նման գրողները նախընտրում են չբնակվել Թուրքիայում: Ամեն դեպքում, Հրանտ Դինքին սպանողները շատ են այդ երկրում, և պատահական մեկը կարող է կրակել Փամուկի վրա:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ