Ինչպես ավարտել ղարաբաղյան պատերազմը

Դեռևս 1992 թվականին տպագրված իմ մի հոդվածում գրել եմ, որ Ղարաբաղի հարցի լուծումը կախված է հայ ժողովրդից: Այդ խոսքերն ասել եմ այն ժամանակ, երբ համաշխարհային քաղաքական մտքում շրջանառվում էր ամերիկյան դիվանագետ Պոլ Գոբլի ղարաբաղյան հարցի լուծման տեսակետը, այն է` Մեղրու շրջանը փոխանակել Ղարաբաղի հետ:

Այն ծանր ու դժվարին տարիներին խեղճ ու կրակ հայ քաղաքական միտքը (եթե, իհարկե, այն կար) ծառայում էր երկրի քաղաքական ղեկավարության թալանչիական քաղաքականության սրբազան գործին: Չափազանց բարդ ու հակասական մի շրջան էր դա: Երկրում տիրում էին ցուրտն ու խավարը, ժողովուրդը լռելյայն հետևում էր իր հզոր ու հարուստ երկրի թալանին, մյուս կողմից` այդ նույն ժողովրդի անմոռաց նվիրված զավակների արյամբ ազատագրվում էր Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը, ինչով հիմք դրվեց հետագա մեկ-երկու տարում պատմական Հայաստանի մի մասի վերջնական ազատագրմանը: Միայն պետության, ազգի ապագայի բախտով նվիրյալ մեծերը կարող էին պատկերացնել, թե ինչպիսին կլինի անկախ, ազատ և միացյալ Հայաստանի վաղվա օրը: Բայց, ցավոք, այդ ժամանակվա տիրող քաղաքական վերնախավում մեկն ասում էր, թե նախնական կապիտալի կուտակման ժամանակն է, մյուսը երազում էր ընդամենը 100-հազարանոց Հայաստանի մասին, իսկ երկրի առաջին դեմքը Ղարաբաղի (գուցե նաև Հայաստանի) փրկությունը տեսնում էր Ադրբեջանի կազմում` ինչ-որ արտոնյալ կարգավիճակում: Պատմության մեջ շատ չեն նման դեպքերը, երբ զինվորի արյամբ ձեռք բերված հաղթանակի դիվանագիտական ամրապնդման համար երկրի քաղաքական ղեկավարությունը կոնկրետ քայլեր չի կատարում: Իսկ այդ կոնկրետ քայլերից ամենակարևորը և առաջնայինն էր Հայաստան բռնագաղթած հայ փախստականների հոսքն ամենայն ջերմությամբ և հոգատարությամբ ուղղել դեպի Ղարաբաղ, դեպի ազատագրված տարածքներ: Բայց մի՞թե նյութապես ապահով լենուբոլ երկրում (ԽՍՀՄ-ում) իրենց օրը միայն պոնչիկով ու պորտվեյնով անցկացրած և ակամայից քաղաքական, պետական գործիչ դարձածները կարող էին, թալանելուց բացի, ազգային, պետական այլ վեհ նպատակներ ունենալ: Հազիվ թե: Ցավոք, առաջին իշխանավորներից հետո եկածներն էլ ոչ միայն հետ չմնացին իրենց նախորդներից, այլև գերազանցեցին: Խոսք չկա` ուսյալ աշակերտներ էին: Երկրի առաջին կառավարողները շատ կուլտուրական ձևով հասկանալ տվեցին բռնագաղթվածներին, որ դուք ապագա չունեք այս երկրում, ուրիշ տեղ հայրենիք փնտրեք: Եվ կարճ ժամանակում այդ հսկայական զանգվածը լքեց հայրենիքը, իսկ որոշ ժամանակ անց հերթը հասավ բուն հայաստանցուն: Երկրի կառավարողն իր օլիգարխների միջոցով ոչ միայն թալանում էր երկիրը, այլև իր վարքագծով ժողովրդի ուղեղին շարունակ կաթեցնում էր երկրի աղքատ լինելու մասին: Զարմանալի բան է, ժողովրդին ասում են` գնա, որովհետև այս աղքատ երկրում դու ապագա չունես, իսկ մյուս կողմից` երկրում ծնվում էին ամեն կարգի մականունով միլիարդատերեր (իհարկե` ոչ դրամով): Բնական է, եթե կան մականունավոր միլիարդատերեր, ապա ինչո՞ւ չպիտի լինեն միլիարդատեր նախագահ, նախարար օլիգարխներ:
Մինսկի խումբը քսան տարի պահպանում է ստատուս քվոն: Ես չեմ կարող ասել, դա գիտակցաբար, թե անգիտակցաբար է արվում, բայց մի բան կարող եմ հաստատ ասել, որ քսան տարի ժամանակը գործել է ի նպաստ հայ ժողովրդի: Եթե քսան տարում մենք բնակեցնեինք ազատագրված տարածքները, ապա այսօր Ղարաբաղի հարցը մեկընդմիշտ լուծված կլիներ: Ճիշտ է, այսօր ազատագրված տարածքներում մարդիկ ապրում են, բայց պետք է ասել, որ դա բավարար չէ: Ազատագրված տարածքները լրիվ բավարար են երկրի պարենային հարցը լուծելու և դրսից անորակ մսամթերք չբերելու համար: Ազատագրված տարածքներից մի պաշտոնյայի հետ ունեցած զրույցից ինձ պարզ դարձավ, որ կոռուպցիան, շահագրգիռ որոշ իշխողների մոնոպոլ դիրքը թույլ չեն տալիս այդ շրջաններում գյուղատնտեսության ինտենսիվ զարգացում: Օրինակ, որքա՞ն է տրամաբանական, որ Քարվաճառում տեղադրված զորամասի զինվորների համար կաթնամթերքը, միսը մատակարարվի Տաշիրից: Էստեղ Համլետը կասեր` ինչ-որ բան փտած է էս երկրում:
Ներկա հայ քաղաքական միտքը վարում է ոչ ինտենսիվ արտաքին քաղաքականություն: Վերցնենք կոնկրետ մեկ հարց. Նախիջևանն Ադրբեջանի տարածք չէ, այլ պրոտեկտորատ նրա հովանու ներքո, որի երաշխավորներն են ոչ միայն Ռուսաստանն ու Թուրքիան, այլև Կարսի պայմանագիրը ստորագրած մյուս երեք երկրները: Ես չեմ կարող հիշել միջազգային իրավունքում որևէ դեպք, որ պրոտեկտորատը շրջափակի իր երաշխավորներից մեկի սահմանը, մանավանդ որ այդ պրոտեկտորատի նկատմամբ երաշխավորը ագրեսիվ տրամադրված չէ: Մենք մեր ռազմավարական դաշնակցին ինչո՞ւ չենք ստիպում Նախիջևանի նկատմամբ նույնպիսի քաղաքականություն վարել, ինչպես Թուրքիան: Վերջապես, ինչո՞ւ չենք հարցնում` զորքն ինչու հանեցիր այդ տարածքից: Կարսի պայմանագրով խորհրդային զորքը գտնվում էր Նախիջևանում, ՌԴ-ն էլ Սովետի իրավահաջորդն էր: Ասվածը հաստատում է, որ ռուս հարբեցող կառավարողը տվյալ պահին գործում էր ոչ թե իր երկրի վաղվա շահի համար, այլ օրվա հարբածի հոգեբանությամբ, որից հիանալի էր օգտվում Բորիս Աբրամովիչը: Դեռևս տարիներ առաջ գրել եմ, որ ԱՊՀ-ն (հիմա` Եվրասիական միությունը) չի կարող լինել ԽՍՀՄ-ի այլ տեսակը: ԽՍՀՄ-ում կար կոմկուս, որն ապահովում էր իր անդամների հավասարության սկզբունքը, անկախ ազգային պատկանելությունից։ Կոմկուսը նույնիսկ ճնշում էր ռուսական նացիոնալիզմի զարգացումը: Այսօր նայեք ռուսական ցանկացած հեռուստաալիք և կտեսնեք, թե ինչպես են քարոզում և զարգացնում ռուսական նացիոնալիզմը: Եվրասիական միությունը ԽՍՀՄ չի լինելու և ոչ էլ Վարշավայի պայմանագրի երկրների միության պես մի բան:
Նախիջևանի ազատագրումը մենք բաց ենք թողել 1992-ին, որը դարձյալ էն ժամանակվա երկրի ղեկավարների մեղքն է: Ասում են, 1992-ին Նախիջանում համարյա մարդ չէր մնացել: Այլ էր հոգեբանությունը, իսկ այժմ` այլ: Ներկա քաղաքականապես, տնտեսապես բզկտվող Հայաստանը չի կարող գնալ պատերազմի, եթե այն մեզ չպարտադրվի: Իսկ պարտադրանքի դեպքում նորից կդրսևորվի ժողովրդի միասնության ոգին: Հզորանալու համար պետք չէ անպայման պատերազմել: Ղարաբաղյան պատերազմի հաղթանակից երկիրը չհարստացավ: Հզորանալու համար պետք է ոչնչացվի երկիր կառավարողի օլիգարխիկ հոգեբանությունը: Պարզ մի օրինակ: Ասում են, անցած տարի տեսախցիկների շնորհիվ կազմվել է 500 հազար արձանագրություն: Եթե միջին տուգանքը հաշվենք 10000 դրամ (մինչդեռ այն ավելի շատ է), ապա կստացվի 500000x10000=5000000000, որի միայն 20%-ն է գնում պետական բյուջե: Այ թե որտեղ է թաքնված շան գլուխը: Իսկական խրախճանք ժանտախտի պահին: Այդ հինգ միլիարդ դրամով, հավանաբար, կարելի էր Գյումրու փողոցներն ասֆալտապատել և ոչ թե արտասահմանյան շրջագայությունների ժամանակ (նկատի ունեմ օլիգարխներին) օրը 37 հազար եվրոյով հյուրանոցի համար վարձել: Նախիջևանը գրավելուց առաջ, մենք, առաջին հերթին իշխանավորը, պետք է սկզբում գրավենք մեր հոգին ազնիվ հայրենասիրությամբ, այլապես մնացած բոլոր դատողություններն ու ցանկությունները զառանցանքի ոլորտից են:

Սոկրատ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Նիկոլին «քարշ տալու» սրբազան գործը դրված է հայ ժողովրդի վրա
• Ո՞վ է Գագիկ Ջհանգիրյանը
• Երբ այլևս չես լի­նի իշ­խա­նու­թ­յան, զին­վո­րա­կան տրի­բու­նա­լը վեր կհա­նի մեզ պար­տադր­ված պար­տու­թ­յան բո­լոր պատ­ճառ­նե­րը
• Հիմ­նա­կան մե­ղա­վո­րը հայ կա­ռա­վա­րող­ներն են
• Իմ գնա­լուց ա­ռաջ թող Հա­յաս­տա­նում ջր­հե­ղեղ լի­նի
• Ո՞րն է քո մատ­նու­թ­յան գի­նը, դա­վա­ճան պա­պի` ֆա­շիստ­նե­րին ծախ­ված ե­նո­քա­վան­ցի Նի­կոլ Փա­շի­ն­յա­նի դա­վա­ճան թոռ
• Խրախ­ճանք ժան­տախ­տի պա­հին
• Ո՛վ մարդ­կա­յին ար­դա­րու­թ­յուն, թո՛ղ ես թք­նեմ քու ճա­կա­տիդ
• Զոհ­ված­նե­րի ա­ր­յու­նը երկն­քից կան­չում է` պա­տե­րազ­մը հասց­նել հաղ­թա­կան ա­վար­տի
• «Պրո­ֆե­սիո­նալ» «իմ­քայ­լա­կան­նե­րը» կե­րան իմ 800 հակ յոն­ջան և …
• Նի­կոլ, իսկ դու ար­դա­րաց­վե՞լ ես, մաքր­վե՞լ ես քո քրեա­կան ան­ց­յա­լից
• Վե­հա­փա՛ռ, կրկ­նեք Գևորգ Հին­գե­րոր­դի օ­րի­նա­կը, ժամն է գոր­ծե­լու
• Պատ­մա­կան դեպ­քե­րի և դեմ­քե­րի հա­մե­մա­տա­կան վեր­լու­ծու­թ­յուն
• Որոշ բա­շի­բո­զուկ­ներ փոր­ձում են զրո­յաց­նել մեր կես­դա­ր­յա պայ­քա­րի ի­մաս­տը
• Արտա­կարգ և լիա­զոր դես­պան Ար­ման Նա­վա­սար­դ­յա­նին
• Վեր­նա­գի­րը վեր­ջում թող ընտ­րի ըն­թեր­ցո­ղը (պա­խա­րա­կե­լի՞ է, որ ո՛չ գո­միկ են, ո՛չ էլ տրանս­գեն­դեր)
• ՈՒ՞ր է մեզ տա­նե­լու այս գաղջ մթ­նո­լոր­տը
• Ո՞վ դուրս թո­ղեց Ղա­րա­բա­ղը բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցից
• Ձեր հերթն էլ կգա
• Ես` որ­պես ՀՀ քա­ղա­քա­ցի, հայ­տա­րա­րութ­յուն եմ տա­լիս ժա­մա­նա­կին հորդ կա­տա­րած հան­ցա­գոր­ծու­թ­յան մա­սին

Մեկնաբանություններ