«Մարզական մեկնաբանությամբ զբաղվելը մեր ժամանակին, մեր իրականությանն ուղղված բողոքի իմ ձևն է»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է գրող, հրապարակախոս ՄԱՐՏԻՆ ՀՈՒՐԻԽԱՆՅԱՆԸ: Մեր թերթի ընթերցողը քաջածանոթ է իմ այսօրվա հյուրին նրա մարզական մեկնաբանություններից, որոնք տպագրվում են «Իրատես de facto»-ի յուրաքանչյուր համարում և ընթերցվում մեծ հետաքրքրությամբ: Դա ունի իր պարզ ու հասկանալի պատճառները. Մարտին Հուրիխանյանը ոչ թե սոսկ սպորտային մեկնաբան է, այլ գրող, խորաթափանց վերլուծող ու, որ ամենակարևորն է, գյումրեցի: Այս հանգամանքը պարզապես հնարավոր չէ չնկատել, երբ կարդում ես Մարտին Հուրիխանյանի մարզական թեմայով հրապարակումները: ՈՒրիշ էլ ո՞վ, եթե ոչ գյումրեցին կկարողանա ամենաանսպասելի պարագաներում անգամ փայլել իր հումորով: Եվ իմ գործընկերն այս հարցում բացառություն չէ: Դրանում կհամոզվեք նաև Դուք` ընթերցելով այս հարցազրույցը:

-Մարտին, ինչպե՞ս պատահեց, որ ընտրեցիր հրապարակախոսության այս ոլորտը` մարզաշխարհը:
-Կյանքս այնպես է դասավորվել, որ ես, բացի տիեզերագնացությունից, ամեն ոլորտում աշխատել եմ: Եթե անկեղծ ասեմ` մարզական մեկնաբանությամբ զբաղվելը մեր ժամանակին, մեր իրականությանն ուղղված բողոքի իմ ձևն է: Ե՛վ եղել եմ ակտիվ լրագրության դաշտում, և՛ աշխատել իբրև ՀՀ կառավարության մամլո խոսնակ, և՛ գրքեր եմ գրել: Ամեն մեկս ունի երկրի իր տեսլականը: Եվ հիմա, երբ ես ներկայացնում եմ սպորտային կյանքը, դա միայն սպորտային կյանք չէ: Ընթերցողը նկատած կլինի, որ ես պարզապես սպորտ չեմ ներկայացնում: Սպորտի շվաքի տակ իրականում հասարակական կյանքին, պետությանը, պետականությանն իմ վերաբերմունքն եմ արտահայտում: Շատ հաճախ մարդկանց կարող է ավելորդ պաթետիզմի դրսևորում թվալ, երբ ես խոսում եմ սպորտային հաղթանակների ժամանակ մեր հիմնի հնչելու, դրոշի բարձրանալու մասին: Դա պաթետիզմ չէ: Դա իմ կենսակերպն է, կյանքի ընկալման իմ ձևը: ՈՒ այդ պաթետիզմին զուգընթաց` երբեմն սարկաստիկ տրամադրություն եմ մտցնում իմ հրապարակումներում:
-Այո, գյումրեցու հումորը պարզապես հորդում է քո նյութերում:
-Դա ևս վերաբերմունքի նշան է: Խոսեմ կոնկրետ օրինակով: Վերջերս կայացավ Եվրոպայի ծանրամարտի առաջնությունը: Մենք մասնակցում էինք ընդամենը երեք ներկայացուցչով: Դեռևս անցյալ տարվա աշնանը ես հավաքականի գլխավոր մարզչին ասում էի, որ պետք է ուշադրություն դարձնել Անդրանիկ Կարապետյանին: Նա պատասխանում էր, թե դեռ չորս-հինգ տարի պետք է մարզվի այդ տղան, հետո կերևա, թե նրանից ինչ դուրս կգա:
-Բայց նա փոքր արծաթե մեդալ նվաճեց այս առաջնությունում և, ի դեպ, բավական մոտ էր կանգնած մեծ արծաթին:
-Այո՜: Եվ այսպիսի մարզիկին մենք պատշաճ ուշադրության չենք արժանացնում: ՈՒ դա է պատճառը, որ այսօր մեր ծանրամարտը կանգնած է (կամ մենք կանգնեցրինք) այնպիսի իրավիճակի առաջ, որ 17-18 տարեկան տղաներն են մեկնել առաջնություն` երկրի դեմքը փրկելու համար: Ով ով, գոնե ես հասկանում եմ, որ դա ընդամենը դեմք փրկելու համար է: Ես ահավոր վատ եմ զգում, որ Ադրբեջանը չորս մեծ ոսկե մեդալ ունի այդ առաջնությունում և տասնյակից ավելի տարբեր հարգի մեդալներ: Մեդալակիրների մեջ կան և՛ իրենց մարզիկները, և՛ փողով գնված բուլղարացիներ: Բայց դա ի՞նչ կապ ունի: Թող որ ռուս հաղորդավարը գիտի, որ դրանք ադրբեջանցի չեն, բուլղարացի են: Բայց հո ֆրանսիացին, լեհը, կորեացին, մյուսները չգիտե՞ն: Նրանց համար մի ճշմարտություն կա. բարձրանում է Ադրբեջանի դրոշը, հնչում Ադրբեջանի հիմնը: Եվ սա այն դեպքում, երբ մենք դրսում հայազգի հիանալի մարզիկներ ունենք: Երբ ես դեռ երեք տարի առաջ առաջարկում էի Հայաստանի հավաքական հրավիրել Դավիթ Բեջանյանին, որը Եվրոպայի այս առաջնությունում դարձավ աշխարհամասի կրկնակի չեմպիոն, ինձ ասում էին, թե Ռուսաստանի հավաքականում նա ստանում է 5000 դոլար աշխատավարձ, իսկ մենք այդպիսի գումարներ չունենք: Բայց նույն Գագիկ Ծառուկյանը գրեթե նույնքան գումարով ըմբիշ Պատրիկեևին էր բերել Հայաստան: ՈՒ ինձ համար մեծ հարգանքի էր արժանի Պատրիկեևի պահվածքը, երբ Հայաստանի համար նվաճեց հաղթանակ, բայց խոստովանեց, թե իր համար վիրավորական է, որ իր հաղթանակի առիթով սեփական երկրի դրոշը չի բարձրանում: Այսպիսի երևույթների դեմ բողոքի իմ ձևն է մարզական մեկնաբանությամբ զբաղվելը: Բայց և ասեմ, որ բողոքի տրամադրությունն ու սերը սպորտի նկատմամբ այս դեպքում համընկել են: Ես կարծում եմ, որ սպորտը ներկայանալի դառնալու ամենաարագ ձևն է որևէ ազգի համար: Նույնիսկ մշակույթով այդքան արագ չի կարելի ներկայանալ, ճանաչվել:

-Հայ ֆուտբոլի վիճակն ինչպե՞ս կբնութագրես: Ինձ համար, օրինակ, անհասկանալի է, որ, մեծ հաշվով, չունենալով ֆուտբոլ կամ ունենալով խելահեղ ռիթմով հետադիմող ֆուտբոլ, Հանրայինի հեռուստաեթերում հավաքվում են ֆուտբոլային տեսաբաններ և որոշակի պարբերականությամբ մեկնաբանում, վերլուծում այդ «de facto» գոյություն չունեցող մարզաձևը: Սա կարո՞ղ է ինչ-որ բանով օգնել ազգային ֆուտբոլին:
-Կարող է օգնել, իհարկե: Բայց չպետք է մոռանալ, որ երբեմն ծնողներն արջի ծառայություն են մատուցում իրենց երեխաներին` անտեղի շռայլված գովեստներով: Նույնն է և սպորտում: Երբ պետք է քննադատել, մենք չենք քննադատում: Ես Թուրքիայի հետ խաղից առաջ գրեցի, որ պարտվելն ամոթ չէ, կարևորը պատվով խաղալն է: Հասկանալի է, որ մենք այսօրվա դրությամբ չենք կարող ոտք մեկնել թուրքական ֆուտբոլի հետ: Ո՛չ նրանց ֆինանսական հնարավորություններն ունենք, ո՛չ կազմակերպչական որակները: Հասկանալի էր, որ մենք պիտի պարտվեինք, սակայն չվախեցանք: Հրանտ Մաթևոսյանն ի՞նչ էր ասում. թող ձեզ խփեն, թող ձեր գլխի հետ իրենց բռունցքն էլ ցավի, տեսնեմ` մյուս անգամ էլ կխփե՞ն: Եթե մենք այսօր պարտվում ենք, բայց ունենք պատվարժանության գիտակցումը, ապա ուշ թե շուտ մեր հաջողությունը կգա: Ի վերջո, ֆուտբոլ կունենանք, երբ որ ազգային առաջնություն ունենանք: Հազիվ ութ թիմ ենք ասպարեզ հանում տարեկան: Սրանից ի՞նչ արդյունք սպասես: Ես չեմ չարախնդում, ուզում եմ, որ սիրո մեջ նաև ցավ լինի: Սիրենք` նաև ցավեցնելով: Այդպես ավելի շատ օգուտ կտանք, քան թե շողոմ խոսքերով, «կուտ տալով» և անպտուղ ոգևորելով: Հիշեմ Ռուսաստանի հետ խաղը: Մեր թիմը հաղթելու բոլոր հնարավորություններն ուներ: Հնչում էին հաղթական կոչեր, ես էլ հավատացի ու ոգևորվեցի: Մեկ էլ խաղից երկու օր առաջ քաղաքում սկսեցին պտտվել լոզունգներ. «Հաղթում է բարեկամությունը»: Բարեկամությունը ինչո՞ւ պիտի հաղթի սպորտում: Դրա համար այլ տեղեր կան: Սպորտում պիտի հաղթի ուժեղը: Դրա համար ես դառնացած եմ, որ մեր ֆուտբոլի թիմը պարտվում է. Համլետ Մխիթարյանի, Յուրա Մովսիսյանի, Արաս Օզբիլիսի, Մարկոս Պիզելիի նման տղերք ունեցող թիմով պարտվելը մի քիչ հակասական է:
-Հակասական է նաև այն, որ հայերը միշտ բնութագրվում են իբրև թիմային խաղերում ձախողվող տեսակ, այնինչ հայկական շախմատում այս կարծրատիպը կոտրվում է: Մեր շախմատիստները թիմով հրաշքներ են գործում, իսկ թիմի առաջատար Լևոն Արոնյանին ոչ մի կերպ չի հաջողվում անհատական խաղով հասնել բաղձալի հաղթանակին` նվաճել շախմատի աշխարհի չեմպիոնի թագը:
-Շախմատն անհատական խաղ է, և ոչ այնքան: Վարկանիշով ռուսական հավաքականը միշտ բարձր է Հայաստանից: Բայց մենք հաղթում ենք, որովհետև մեր թիմի տղաները գործում են որպես մեկ միասնական օրգանիզմ: Ավելին ասեմ, շախմատը ոչ միայն ներթիմային, այլև արտաթիմային խաղ է: Խաղի վերջնական ելքը պայմանավորված է մրցող բոլոր թիմերի խաղով: Դասական օրինակ բերեմ: Երբ Եվրոպայի առաջնությունում Գաբրիել Սարգսյանը խաղում էր գերմանացու հետ, իրավիճակն այնպիսին էր, որ Գաբրիելի խաղի ելքից էր կախված, թե ով կդառնա չեմպիոն` Ադրբեջա՞նը, թե՞ Գերմանիան: Չխորանամ մանրամասների մեջ, ընդամենը ասեմ, որ Գաբրիելն այնքան ձգեց, մինչև հասկացավ, թե ինչ է կատարվում մյուս խաղատախտակներին, և ինչ պիտի անի ինքը, որպեսզի Ադրբեջանին զրկի հաղթանակից, և չեմպիոն դառնա Գերմանիան: Ես իմ մեկնաբանության մեջ այսպիսի համեմատություն էի արել. Գաբրիել Սարգսյանի պապը Բեռլինի գրավման ժամանակ քոչարի է պարել, ու դա եղել է նրա «տրաֆեյը», իսկ Գաբրիել Սարգսյանը Գերմանիայի թիմին նվիրեց հաղթանակ, բայց մնաց առանց «տրաֆեյի»: Գրել էի, թե Գաբրիել Սարգսյանը չունի ներկայացուցչական մեքենա, իսկ էդ տղաները պիտի լավ ապրեն, բարեկեցիկ ապրեն: Նրանք արժանի են դրան: Լա՜վ, մերոնք չեն մտածում այդ մասին, բա գերմանացինե՞րը… չարժե՞ր մի «Մերսեդես» նվիրել էդ տղային: Հիմա դառնանք Արոնյանին: Մեր Արոնյանը ֆանտաստիկ տղա է, հրաշք: Շախմատում հաղթելը տաղանդի հետ նաև հոգեբանական, ֆիզիկական պատրաստվածության խնդիր է: Արոնյանի մտածելու տեսակը աշխարհի չեմպիոններից շատ քչերն են ունեցել: Բայց դե, այս անգամ էլ այդպես ստացվեց: Միևնույն է` Արոնյանը զիլ է:

-Սպորտից անցնենք գրքի ոլորտ: Խոսենք օրեր առաջ լույս տեսած «Հայ կինոն… գրավոր» ուսումնասիրության մասին: Գիրքը երեք հեղինակ ունի` Մարտին, Հարություն, Տաթևիկ Հուրիխանյաններ` դու և զավակներդ: Ինչպե՞ս սպորտից հասար կինո, ինչո՞ւ որոշեցիր հայ կինոն «վավերագրել» մեր սիրելի ֆիլմերում հնչած աֆորիզմների, թևավոր խոսքերի, սրախոսությունների, մի խոսքով` համով կինոբառուբանի տեսքով:
-2002 թվականին ես հայտնվեցի «Հայֆիլմում»: Եվ փորձեցի սովորական կինոդիտողից մի փոքր վեր բարձրանալ: Կինոաշխարհի մասին պարբերական հրապարակումներից զատ, 2003-ին գիրք գրեցի Ալբերտ Մկրտչյանի մասին` «Մի՛ թողեք ճայերը ծիծաղեն» վերնագրով: Դա դարձավ իմ կյանքի առաջին գիրքը: Միշտ մտածել եմ, որ գիրք գրելը շատ պատասխանատու գործ է. դրա համար և՛ իմացություն է պետք, և՛ փորձ, և՛ շատ ու շատ այլ արժանիքներ: Կոնկրետ այս գիրքը գրելու շարժառիթն այն եղավ, որ տեսա ռուսների հրատարակած «Советское кино: крылатые фразы и выражения» գիրքը: Ես մի քիչ նախանձ մարդ եմ. մտածեցի` ինչո՞ւ մենք պիտի այդպիսի գիրք չունենանք, ինչո՞ւ պիտի մեր սերնդին զրկենք այդպիսի հաճույքից: Սկսեցի աշխատել այս գրքի վրա և ներկայացրի ոչ միայն ֆիլմերում հնչած ժամանակակից բառուբանը, այլև ժողովրդական բանահյուսության շերտերը հայ կինոյում:
-Գիրքը նախատեսված է եղել հրատարակել «Հայկինոյի» հիմնադրման 85-ամյակի առթիվ, սակայն այն հազիվ հասցրեց տպագրվել 90-ամյակին ընդառաջ: Ի՞նչն էր ուշացման պատճառը:
-Պիտի փառք տամ Աստծուն, որ գոնե այդքան ուշացումից հետո լույս տեսավ: Պիտի շնորհակալությունս հայտնեմ Ազգային կինոկենտրոնի տնօրեն Գևորգ Գևորգյանին, ով ամեն կերպ աջակցեց գրքի տպագրությանը: Նա նաև մարդկայնորեն ինձ հետ ապրեց իմ դժվարությունները. երկու անգամ ինձ տարավ հիվանդանոց, երբ ես սրտի լուրջ խնդիրներ ունեցա այս գրքի պատճառով: Հեշտ չէ սրտի նոպա չունենալ, երբ վեց ամսում գիրք ես գրում, բայց այն տպագրվում է հինգ տարի ուշացումով: Այս վերաբերմունքը լուրջ չէ: Ասեմ նաև, որ այս գիրքը մի առաքելություն ևս իրագործել է. մեր շատ ֆիլմերում այս կամ այն դերասանը հիշատակված է ոչ լիարժեք, լուսագրերում կարդում ենք միայն նրանց ազգանունները կամ երբեմն դա էլ չենք գտնում: Եթե այդպիսիք հանդիպել են իմ մեջբերած հատվածներում, ես փորձել եմ ոչ միայն «Հայկինոյի» արխիվներից, գրական աղբյուրներից, այլև կենդանի մնացած դերասաններից, ռեժիսորներից, օպերատորներից, կինոյի ոլորտի այլ աշխատողներից ճշտել այդ մարդկանց ով լինելը և արձանագրել դա գրքում: 50 հոգու մասին տվյալներ եմ հայթայթել այդպիսի ուսումնասիրության միջոցով: Դա ոչ միայն սերունդների համար է, այլև կինոգիտության: Ես ուրախ եմ, որ այդ մարդկանց մոռացությունից, անհայտությունից փրկել եմ:

-Լա՜վ, սրտի նոպաներով, տարիների չարչրկված ոդիսականով հանդերձ, տպագրվել է «Հայ կինոն… գրավոր» գիրքը: Ո՞րն է լինելու հաջորդ գիրքը (հուսանք` առանց վերոհիշյալ պարագաների):
-Հաջորդը լինելու է Ալբերտ Մկրտչյանին նվիրված մի նոր գիրք, որն արդեն նախորդի նման հասցեագրված չի լինելու մասսայական ընթերցողին: Դա լինելու է արդեն մասնագիտական աշխատանք: Թվում է, թե ես Ալբերտ Մկրտչյանին ոտքից գլուխ գիտեմ, նրա ստեղծագործությունն ուսումնասիրել եմ հիմնավորապես: Բայց մոտ մեկ տարի է` վճռում եմ նստել համակարգչի առաջ ու սկսել գիրքը, և ամեն անգամ ինչ-որ բան խանգարում է: Աշխատանքի մոտ 70 տոկոսն էլեկտրոնային տարբերակով արված էր, բայց տեխնիկական պատճառներով այն ոչնչացավ: Դա սարսափելի շոկ էր ինձ համար: Ինձ հանգստացնում էի միայն նրանով, որ նյութը ուղեղումս է: Ինչևիցե, հիմա աշխատում եմ այդ գրքի վրա, և շատ շուտով այն կտպագրվի:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ