«Մրցանակը չի լեգիտիմացնում իշխանությանը»

Այս օրերին Վենետիկում մեկնարկել է 55-րդ Բիենալեն, որին մասնակցում են նաև Հայաստանի ու Ադրբեջանի արվեստագետները:
Ժամանակակից արվեստի ինստիտուտի տնօրեն, արվեստի քննադատ ՆԱԶԱՐԵԹ ԿԱՐՈՅԱՆԸ irates.am-ի հետ զրույցում ուշադրություն հրավիրեց այն հանգամանքի վրա, որ Վենետիկում Ադրբեջանի տաղավարի համադրողը «Հեյդար Ալիև» հիմնադրամն է, իսկ Հայաստանի տաղավարի համադրողը՝ ՀՀ մշակույթի նախարարությունը: Նազարեթ Կարոյանը մասնակցել է Վենետիկի նախորդ Բիենալեներին և ականատես է եղել, թե Ադրբեջանն ինչպիսի պատրաստվածությամբ է ներկայացնում իր ժամանակակից արվեստը՝ ի տարբերություն Հայաստանի:
Արվեստի քննադատի կարծիքով՝ ժամանակակից արվեստը Հայաստանում զարգացնելու և դրսում ներկայացնելու համար պետք է լուրջ ներդրումներ անել:

-Պարոն Կարոյան, երկու տարի առաջ Հայաստան ժամանած մի գերմանացի պրոֆեսոր կարծիք հայտնեց, թե Հայաստանը քայլ առ քայլ փորձում է ձերբազատվել խորհրդային իրականության թողած ժառանգությունից: Տեսնու՞մ եք այդ միտումը:
-Ինչ-որ առումով համաձայն եմ, և դա էլ ինչ-որ առումով բնական ընթացք է: Գնալով նվազում է այն մարդկանց քանակը, ովքեր մեծացել, կրթվել, դաստիարակվել, որպես անհատ ձևավորվել են Խորհրդային Միությունում: Ընդհանրապես, անկախություն նվաճելուց հետո, կորցրեցինք Խորհրդային Միության ձեռքբերումները, պահպանեցինք միայն թերությունները, վատ կողմերը: Այդ վատ կողմերին էլ վերագրեցինք ազգային հատկանիշ, ազգային որակ: Եվ դա է պատճառը, որ չենք կարողանում հեշտությամբ ձերբազատվել այդ վատ կողմերից: Իրականում կա ազգայինի մասին շեղված պատկերացում, մի պատկերացում, որը ձևավորվել է խորհրդային շրջանում: Շեղումներից մեկն էլ այն է, որ թույլ չի տալիս ձևավորել հաստատություններ: Հիշում ենք՝ Խորհրդային Միության փլուզման պատճառներից մեկն էլ ահռելի կոռուպցիան էր և պետական գանձարանի թալանը: Եվ այն պատկերացումը, որ ցանկացած ինստիտուտ կեղծիքի արտադրման և կեղծիքի հաստատման կառույց է, շարունակում է պահպանվել: Իսկ շարունակում է պահպանվել, քանի որ մենք չենք կարողանում ստեղծել նոր ինստիտուտներ: Սրանց կողքին պահպանվում են ինստիտուտներ, որոնք գալիս են նախախորհրդային շրջանից, պատմական-մշակութային երկարատև ժամանակներում ձևավորված:
Եկեղեցին ու ընտանիքն այն ինստիտուտներն են, որոնք իրենց բնույթով չեն կարող կեղծ արժեքներ ունենալ և արտադրել: Մենք հավատում ենք այդ ինստիտուտներին, քանի որ մնացած բոլոր ինստիտուտները կառուցվում են կեղծիքի վրա: Դրա համար էլ, երբ հայտնվում ենք այլ ինստիտուտներում՝ պետական մարմիններ, կազմակերպություններ, դրանք փորձում ենք հարմարեցնել և օգտագործել իբրև մասնավոր կառույցներ:
-Իսկ ի՞նչ է, ըստ Ձեզ, եկեղեցաշինությունը հանրային պատկերացումներում:
-Եկեղեցաշինությունը գալիս է փոխհատուցելու նոր կառույցներ ստեղծելու մեր անկարողությունը: Կառույց՝ ոչ միայն ճարտարապետական, այլև՝ հասարակական իմաստով: Եթե դու կառուցում ես նոր եկեղեցի, ապա ցույց ես տալիս, որ նոր կառույց ես ստեղծում: Իսկ մենք եկեղեցի կառուցում ենք՝ առանց հավատ ունենալու այդ հաստատության դերի ու նշանակության նկատմամբ:
-Ի՞նչ դեր է խաղում ժամանակակից արվեստը Հայաստանում:
-Իրականում ժամանակակից արվեստը գնալով ավելի է մարգինալանում և դուրս մղվում հասարակական, քաղաքական, մշակութային դաշտից: Իրականում քաղաքական դաշտը՝ կապ չունի՝ իշխանամետ, թե ընդդիմադիր, կառուցված է նույն արժեքների վրա, և չկան շրջանակներ, որոնք փորձում են ձևավորել այլ արժեքներ: Ժամանակակից արվեստն ունի այդ արժեքները, բայց քանի որ մեր իրականության մեջ քաղաքականությունն է որոշիչ, այդ իսկ պատճառով էլ գործունեության մյուս ասպարեզները գնալով ավելի ու ավելի են դուրս մղվում, դեր և նշանակություն չեն ունենում: Իսկ հասարակական կյանքը կազմակերպող կրթության, մշակույթի օղակները դուրս են մղվում, որովհետև քաղաքական կազմակերպությունների ձայնն է հնչում, նրանց ձայնն է լսելի: Հատկապես իշխանության քաղաքականությունն է լուսաբանվում՝ անկախ այն բանից՝ դրվատու՞մ են, թե՞ քննադատում նրան:
-Բոլոր ժամանակներում էլ գտնվում են արվեստագետներ, որոնք ապահովում են իշխող դասակարգի լեգիտիմությունը: Դիմադրող արվեստագետը, որպես հակակշիռ, ի՞նչ կարող է անել մեր իրականության մեջ:
-Մշակույթը և արվեստը պետք է արտադրվի ամեն մի պահի: Ես չեմ կարող գտնվել մի դիրքում, որտեղ չեմ կարող որևէ բան արտադրել: Այդ դեպքում կդադարեմ գոյություն ունենալուց: Սա է պատճառը, որ արվեստագետները միշտ չէ, որ կարողանում են մնալ ընդդիմադիր դիրքերում՝ քաղաքական տեսանկյունից:
-Համենայնդեպս, եթե արվեստագետը մրցանակ կամ շքանշան է ստանում, կորցնում է իր ազատությունը:
-Եթե քաղաքական ընդդիմությունը հնարավորություն ունենար մրցանակներ շնորհելու և արվեստագետներն էլ ընդունեին այդ մրցանակները, կարծում եմ, տեղի կունենար նույն քաղաքական լեգիտիմացիան: Մեծ հաշվով, քաղաքական իրականության մեջ (կապ չունի՝ այդ իրականությունն արտադրվում է իշխանության կողմից, թե ընդդիմության) արժեքային համակարգը նույնն է: Այլ արժեքներ արտադրելը, այլ արժեքներ ստեղծելը արվեստագետի համար փորձություն է: Այդ իմաստով նա կարող է ընդդիմադիր լինել իշխանությանը, ընդդիմադիր լինել ընդդիմությանը, եթե իր արժեքային պատկերացումները չեն համընկնում իշխող մտայնություններին:
Մեծ հաշվով՝ լեգիտիմացում տեղի չի ունենում, եթե արվեստագետն ընդունում է որևիցե մրցանակ կամ շքանշան: Ինչո՞ւ արվեստագետը չի կարող այդ կերպ լեգիտիմացնել իշխանությանը: Այդ մրցանակները, կոչումներն ինքնին արժեզրկված են, ոչինչ չեն նշանակում: Օրինակ, ի՞նչ է նշանակում Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ կամ դերասան, կամ վաստակավոր նկարիչ կամ դերասան: Նա, ով ստանում է այդ կոչումները, դրանով վաստակավոր չի դառնում: Իսկ այդ կոչումները մերժելն էլ, չէի ասի, թե մեծ հերոսական արարք է, այլ ընդամենը սթափ դատողության արդյունք: Պետք չէ կրել մի բան, որը քեզ չի զարդարում: Պարզապես պետք է հասկանալ, որ այն ինստիտուտները, որոնք մենք ունենք, և այն արժեքները, որոնք արտադրվում են, կեղծ են:
Իրականում տեղի են ունենում փոփոխություններ: ՀՀ նախագահի վերջին ընտրությունների ժամանակ ձևավորվեց հասարակական, քաղաքական անսովոր մթնոլորտ, որը հիմնված էր բարության վրա, որը սահմաններ չի ճանաչում, հանում է բոլոր սահմանները քաղաքական ուժերի, տարբեր խմբավորումների միջև, մերի և հակառակորդի միջև: Սա, կարծում եմ, փոխեց ընդհանուր մտայնությունը: Այլ հարց է, որ նրանք, ովքեր ցանկանում են արագ փոփոխություններ, պարզապես հիասթափվեցին այս ընթացքում: Շատ մեծ է մարդկանց այն զանգվածը, որը ձգտում է հասնել արագ փոփոխությունների:

Թագուհի ՀԱԿՈԲՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Քաղաքացիական անհնազանդության հայկական տարբերակ կամ՝ «Արժեքների հեղափոխություն»
• ԲՀԿ-ն վերահաստատում է իր գերիշխող դիրքը
• Մետաքսի ճանապարհ՝ Սալոնիկից մինչև Մեղրի
• «Չկա բարեփոխումների ծրագիր»
• «Քինդեր-սյուրպրիզ»՝ եվրասիականացման նախաշեմին
• «Հարցերը փողոցում չեն լուծվում»
• Գայ Ֆոքսը՝ Երևանում
• Ռեսուրսնե՞րն են հաշվարկում
• «Դիմակների երթից» մեկ տարի անց
• «Ոչ մի քաղաքական իմաստ այնտեղ պետք չէ փնտրել»
• «Ոչ միայն սահմանադրության, այլև ողջ հասարակության հարցն է»
• «Արտահերթ ընտրություններ չեն սպասվում»
• ԲՀԿ-ն՝ լուրջ փորձության առջև
• «Հոկտեմբերի 30-ն այլ իմաստ ունի»
• Նստացույցի հարցում դեռ չկա կոնսենսուս
• Երջանիկ Աբգարյանը կարծում է, որ պետք է լավատես լինել
• Որքան են թափանցիկ գործում ՀՀ-ում հավատարմագրված դեսպանությունները
• Վիզաների դյուրացում ՀՀ-ի և ԵՄ-ի միջև
• Մնացել են նույն դիրքորոշմանը
• «Լուսանցքային լինելը պատիվ է մեզ համար»

Մեկնաբանություններ