«Թերթը բազմազան է, Աստծունը տալիս է Աստծուն, կեսարինը` կեսարին»

Հարցերին պատասխանում է «Իրատես de facto»-ի լրագրող, երաժշտական մեկնաբան ԴԱՆԻԵԼ ԵՐԱԺԻՇՏԸ:

-Կենդանակերպի Ձեր նշանը ո՞րն է:
-Ես Կենդանակերպի հետ կապ չունեմ:
-Տիեզերքի հետ Ձեր կապը չե՞ք զգացել:
-Զգացել եմ արվեստի միջոցով` հրեշտակները երգում են:
-Երաժիշտները առաջի՞նն են լսում հրեշտակների երգը:
-Մենք մեր կամերտոնը հրեշտակային երգեցողությամբ ենք ճշտում, այսինքն` ճշմարտությամբ, որ ի վերուստ է տրվում: Մեր չափանիշը երկինքն է:
-Իմաստ ունի՞ երկիր փոխանցելու այդ երաժշտությունը:
-Դա մեր ցանկությամբ չէ, երկրի բարեփոխությունը պետք է տեղի ունենա երկնքի ակտիվ միջամտությամբ:
-Ինչո՞ւ, ուրեմն, տեղի չի ունենում:
-ՈՒնենում է, պարզապես մարդն իր կյանքի տևողությամբ է հաշվում, իսկ տիեզերքն իր ժամացույցն ունի` հավերժությունը: Ֆրենսիս Բեկոնը լավ է ասել, որ երկար ապրելն առավելություն ունի` հասցնում ես գիտակցել քո սխալները և ժամանակ ես ունենում զղջալու և ուղղելու:
-Ինչո՞ւ է տիեզերքը մարդու նկատմամբ այդքան անտարբեր` տիեզերքն իր ժամացույցն ունի, մարդու կյանքը` իր, և երբեք այդ ժամացույցները համընթաց չեն:
-Մեղավորն Ադամն է, որ իր ժամացույցը կորցրեց դրախտի պարտեզում:
-Ադամից հետո եկավ Հիսուսը, որ քավի բոլորիս մեղքերը:
-Եկավ, բայց դա վայրկենական գործ չէ։ Հիսուսը ճանապարհ ցույց տվեց, ասաց` ես եմ ճանապարհը, ճշմարտությունը և կյանքը, բայց ճանապարհը մենք պետք է անցնենք: Ոչինչ չարժի այն հաղթանակը, որ մատուցվում է սկուտեղով, ոչինչ չարժի այն լեռնագնացը, ում անկարգելով ¥պարաշյուտով¤ իջեցնում են լեռան գագաթին, հաղթանակը նրանն է, ով ամեն քայլով մոտեցնում է գագաթը: Երաժշտությունն էլ դա է հուշում` ծավալվելով ժամանակի մեջ: Երաժիշտները միշտ ընթացքի մեջ են` տրանսֆորմացիայի, զարգացման, կերպափոխման: Ինձ համար կյանքը արվեստի և երաժշտության օրենքներով է ծավալվում, նույնը` տիեզերքը: Սա միայն իմ խոսքերը չեն, Շոպենհաուերը կարող էր ասել, Բոյեցիոսը` միջնադարում, Պյութագորասը` անտիկ շրջանում:
-Այսինքն` բնության օրենքները պրոյեկտվում են հասարակության վրա՞:
-Մակրոկոսմոսն արտացոլում է միկրոկոսմոսը: Բայց հասարակությունն աղավաղելու մեծագույն վարպետ է: Մեր հասարակությունը լարից ընկած դաշնամուր է, աշխարհի լավագույն դաշնակահարին էլ հրավիրես, երաժշտությունը ճշմարիտ չի հնչելու, որովհետև դաշնամուրը լարել է պետք:
-Ո՞վ պիտի լարի:
-Մարդը, հասարակությունը պիտի լարվեն Ավետարանի օրենքներով, պատվիրաններով:
-Մարգարեն ո՞վ է լինելու:
-Մարգարե՞ն: Դա մեկ մարդու գործ չէ, ամբողջ ժողովրդի գիտակցությունը պիտի հանգի դրան: Փիլիսոփա Կարսավինն ասում է` հասարակությունը սիմֆոնիկ անձ է: Սիմֆոնիան ենթադրում է ներդաշնակություն, բաղադրիչների համամասնություն ու հավասարակշռություն, և` ճիշտ լարվածք:
-Երբ Մովսեսը Եգիպտոսից հրեաներին տարել էր անապատ և մի կարճ ժամանակով բացակայեց` պատվիրանները բերելու համար, վերադարձին գտավ Ոսկե հորթի արձանը: Աստվածաշունչն էլ վկայում է, որ մարդկանց առաջնորդ է պետք, որ սխալ ճանապարհից միշտ ուղղորդի դեպի ճիշտը: Մեր այսօրվա կյանքում ո՞ւմ եք այդ դերում տեսնում:
-Գարեգին Նժդեհին: Կոմիտասից հետո եկավ Արամ Խաչատրյանը, նրանից հետո` Առնո Բաբաջանյանը, Էդվարդ Միրզոյանը, բայց Վարդան Մամիկոնյանից, Դավիթ Բեկից, Անդրանիկից, Նժդեհից հետո այդ կարգի առաջնորդ չեղավ:
-Դուք համոզվա՞ծ եք, որ մենք գիտենք` Նժդեհն ո՞վ է: Մենք Նժդեհին կաղապար չե՞նք դարձրել:
-Կաղապար` առանց գաղափարի: Այսօր օգտագործվում է Նժդեհի անունը, առանց բովանդակության, նույնիսկ տրամագծորեն հակառակ գործընթաց է տեղի ունենում. կարծես ամեն ինչ արվում է Նժդեհին հերքելու ու հակառակվելու համար:
-Նժդեհից հետո դար է փոխվել, անցած տասնամյակներում` գլոբալացված աշխարհին դեմ հանդիման, չունենալով առաջնորդ, մենք հետ չե՞նք մնում:
-Մենք կործանվում ենք: Այսօր փոխվել են չափանիշները` զենքի տեսակները, պատերազմի մեթոդները, ատոմակայան, արտագաղթ... Դա ահազանգ է: Ես մի քանի օր առաջ զրուցում էի աշխարհահռչակ թավջութակահար Նարեկ Հախնազարյանի հետ, երիտասարդ է, բայց հասուն մտածող: Նա ասաց` մեր հասարակությունը կլինիկական մահի մեջ է, կամ կյանքի կկոչվենք, կամ կհեռանանք: Հարկավոր է ճիշտ մոտեցում: Կողքից նայելիս հայերիս հետաքրքիր գնահատականներ են տալիս: Մոսկվայի համալսարանի պրոֆեսոր Գոլդենվեյզերը, որ Տոլստոյի համար դաշնամուր էր նվագում, հայերին համեմատում էր չինական սարդերի մի տեսակի հետ, որոնք երբ իրարից հեռու են, կարոտից մեռնում են, երբ մոտենում են, ուտում են իրար:
-Պրոֆեսորը եթե ճիշտ լիներ, մենք վաղուց արդեն առանց իրար կամ իրար հետ վերջացած պիտի լինեինք: Բայց կանք, չէ՞:
-Աստծո կամոք:
-Այսինքն` ինչ չենք կարողանում բացատրել, գցում ենք Աստծո վրա:
-Մարդն ունի ճանապարհի իր բաժինը. դու մի քայլ ես անում դեպի Աստված, իսկ Աստված` ավելին:
-Յոթ նոտաների մեջ տեղավորվո՞ւմ եք:
-Կոմբինացիաները անսահման են. ինչպե՞ս են շախմատիստները 64 վանդակներում տեղավորվում: Անսահման վարիացիաներ կան աշխարհում, տիեզերքը վարիացիաների մեջ է:
-Իրո՞ք անվերջ են վարիացիաները, թե՞ հնարավոր է սպառել:
-Անսահման ու անվերջ են, նույնիսկ մաթեմատիկորեն հնարավոր չէ սպառել, ուր մնաց հոգին կամ սիրտը սպառեն: Արվեստում գործում է սիներգիայի օրենքը` երբ մեկին գումարում ես մեկ, բոլորովին պարտադիր չէ երկու ստանալ: Կա փոխադարձ զորացում, որ պակասում է մեր հասարակությանը: Երբ մենք մեր փեշի քարերը թափենք ու միաբանվենք, մեր 2,5 միլիոնը 2,5 միլիարդ կդառնա:
-Այո, բայց երբ մենք մեր փեշի քարերը թափում ենք, սովորաբար խփում ենք միմյանց գլխին` չինական սարդի նման:
-ՈՒ դա ոչ թե սիներգիայի է բերում, այլ եղած էներգիայի կորստի: Աշխարհում ամենագեղեցիկը միաբանությունն է, որ մենք չունենք: Տիեզերքը ներդաշնակության վրա է հիմնված: Աստվածաշունչն ասում է` եղեք կատարյալ, ինչպես ձեր Հայրն է երկնքում:
-ՈՒրեմն գաղափարը, առանցքը, մերանը չենք գտնում:
-Կա` Նժդեհն է, շարժիչ ուժը, ռեժիսորը, որ ասում է` սիրիր մերձավորիդ:
-Դու սիրում ես, նա քարով խփում է:
-Մերձավոր ասելով` նկատի չունի դիմացիդ օձը, վագրը, այլ` մարդուն, որ մշակույթ է ստեղծում, շենացնում ու զորացնում է, պահպանում ու պաշտպանում է և փոխանցում գալիքին: Մերձավորները շահագրգիռ են, նրանք կորցնելիք ունեն: Հունգարացի բանաստեղծ Շիպոշը ասում է. «Եթե չկա այն, հանուն ինչի արժե մեռնել, չարժի ապրել»: Մենք շատ «հանուններ» ունենք, իսկ երբ «հանունը» հանում ես, երբ արժեք չկա, պահպանելու, պաշտպանելու ոչինչ չկա, կյանքը իմաստազրկվում է:
-Մեր չափանիշները դատարկվե՞լ են:
-Աշխարհի ընթացքն է, միայն մերը չէ: Փիլիսոփաները մեր այսօրվա կացությունն անվանում են նոր հեթանոսական շրջան, երիտասարդների քաղաքակրթություն, որ մոլորվել են, չունեն մեծերի փորձը, բայց եռանդուն են ու անհամբեր, ինչն ավերելու մեջ շատ պետք է գալիս:
-Փորձառուներն ո՞ւր են:
-Նրանց կերել են:
-Երբ Սոդոմն ու Գոմորն այրվեցին, տեղում ստեղծվեց Մեռյալ ծովը, որ այսօր բժշկում ու ապաքինում է:
-Արվեստագետն աշխարհին նայում է հավատացյալի աչքերով: Բախն ասում էր, թե երաժշտությունը կրոնական գործ է: Երաժշտությունն Աստծո հետ խոսելու լեզու է: Երաժիշտները գուցե շատ իրադարձությունների չեն մասնակցում, բայց հասարակությունից կտրված չեն: Թեպետ երաժիշտների մեջ էլ կան օլիգարխներ, «կուսակցություններ», թիմեր, բիզնեսմեններ, որ շոուբիզնեսով են զբաղվում:
-Ինչպե՞ս լսենք Մեռյալ ծովի երաժշտությունը:
-Փոքրուց պիտի սոլֆեջիո պարապենք` կրթական համակարգը պիտի զարգացնենք: Ինչպես է ծովը ինքնամաքրվում, թվում է, թե մեր ժողովուրդը այդ հատկությունը չունի: Ժողովուրդն իմունիտետը կորցրել է, պիտի ինքնամաքրվենք: Ժողովրդից են գալիս և՛ լիդերը, և՛ դիրիժորը:
-Ցավով եմ ասում, բայց խորապես համոզված եմ, որ հայ ժողովրդի 99 տոկոսի հոգում զուռնան է հնչում` աղմուկ է ու ձայնի տեղ չկա:
-Կոմիտասը իր հայտնի հոդվածում վրդովվել է այն երևույթից, երբ ուխտավայրում մի քանի զուռնաչի եկեղեցուց դուրս զուռնա էին զլում ու ամեն մեկը` մի նվագ, որ միասին աղմուկ էր դառնում:
-Ի՞նչ պիտի անենք, որ զուռնայի փոխարեն մեղեդի լսենք:
-Դա անգիտակցական վերաբերմունք է արվեստին, որ երգավաճառները իրենց էյֆորիան` թվացյալ երջանկությունը, կառուցում են մեր իրական դժբախտության վրա: Գոնե իրենք իսկապես երջանիկ լինեին, բայց իրենց երջանկությունն էլ թվացյալ է: Հարբած ընկել են ծովը, մինչ դիմացը փոթորիկ է: Չեն գիտակցում: Ռոմեն Ռոլանն ասում էր` եթե չես կարող երգել, լռիր: Արվեստի առաջին պատվիրանն է: Մեզ մոտ ով չի կարողանում լռել, երգում է:
-Իսկապե՞ս բառերը իմաստազրկվում են:
-Ճիշտ բառերը` ոչ: Լավ ստեղծագործություն ունենք` վատ ենք նվագում, կամ` տեղ չի հասնում: «Հավատն առանց գործի մեռած է», ասում է Հակոբոս առաքյալը: Մենք ունենք խոսք, բայց գործի չենք վերածում:
-Մենք վաղուց այլևս ոչինչ չենք արտադրում, ընդամենը սպառում ենք:
-Սպառում ենք, սպառվում ենք, սպառնում ենք` այդպիսին ենք մենք:
-Իսկ ինչպե՞ս փոխվենք:
-Շպենգլերը «Եվրոպայի մայրամուտը» աշխատության մեջ քաղաքակրթությունների ճակատագրի մասին ասում էր, որ ունեն իրենց սկիզբը, զարգացումը, գագաթնակետն ու վախճանը: Գուցե մենք հիմա վերջին փուլում ենք:
-Շպենգլերը ասում էր որոշակի ու սահմանափակ ժամանակի մասին, իսկ Աստվածաշունչն ասում է, որ ամեն մի վերջ նորի սկիզբ է: Մենք ի՞նչ ենք սկսելու:
-Առայժմ մեր ամեն մի սկիզբ ավելի վատ է, քան նախորդ վերջը: Չգիտեմ` այդ շղթան ո՞ւր է տանելու: Բայց, թվում է, կան երևույթներ, որ հավիտյան կորսված են` հայի բարոյականությունը, նրբավարությունը, պատվախնդրությունը, մերձավորին սիրելու ունակությունը: Օրինակ` ի՞նչ է նշանակում արտագաղթ: Նշանակում է` հայրենիքի ձգողականությունը թուլացել է: Արարատը չի պահում: Ֆիզիկապես դատարկվում է Հայաստանը: Հիշում եմ, մեկը Հայաստանը լքելուց առաջ վաճառում էր տունը, և այն հարցին, թե ինչու է այդքան թանկ վաճառում, պատասխանել էր. «Ի՞նչն ա թանկ, տանս բալկոնից նայում ես, Արարատը չորս կողմից երևում ա»։ Ահա այսպես, երբեմն կսկիծով մարդիկ ստիպված հեռանում են հայրենիքից։
-Դուք արվեստագետի այն որակից եք, որ եղածը չի ընդունում իբրև մեկ և ընդմիշտ տրված, փորձում է փոխել ու ճշտել, ինչո՞ւ:
-Նախ` չեմ կարող չանել, ապրելակերպ է, ես շատ մեծ ափսոսանք ունեմ ժողովրդի ստեղծած հանճարեղ մշակույթի նկատմամբ: Ես հիշում եմ Օսիպ Մանդելշտամի հիանալի խոսքերը հայ մշակույթի մասին, նա ասում էր. «Մենք արժանի չենք հայերեն խոսելու»: Այսօր մենք մեր լեզուն ոտնատակ ենք տալիս: Ստորացնում ենք, հարմարեցնում օրվա մակարդակին: Աշխարհում այդ գործընթացը կա` դասականի արժեզրկումը, բայց եթե աշխարհը չի կարող դասականն ու դասականներին կործանել, Հայաստանը կարող է կործանվել` մասշտաբի խնդիր է: Ինչ կարելի է Չինաստանին, Հայաստանի համար մահաբեր է: Մեզ մոտ մեկ հայը ժողովրդի կեսն է: Չի կարելի համեմատության մեջ դնել աշխարհի հետ:
-«Իրատես de facto»-ն ի՞նչ է Ձեզ համար` արտահայտվելու հնարավորությո՞ւն:
-Նախ` կրթվելու հնարավորություն: Ես կարդում եմ, որ սովորեմ: Ճապոնացիներն ասում են` ի՞նչ փույթ, որ քեզ մարդիկ չեն ճանաչում, կարևորը` դու ճանաչես մարդկանց: Ընթերցելով «Իրատես de facto»-ն` ես շարունակում եմ ճանաչել մարդուն ու մարդկանց: Երբեմն էլ արձագանքում եմ: Թերթը ձևով ու բովանդակությամբ իսկապես իրատես է:
-Կողմնակալ չէ՞:
-Եթե կողմնակալ է, ապա միայն` լավի, սրտացավի: Նման չէ որոշ թերթերի, որ մարտական փամփուշտներով են կրակում` սպանելու նպատակով, «Իրատեսի» փամփուշտները ռետինից են, որովհետև հայերին են ուղղված ու սպանելու նպատակ չունեն, քննադատում են` ուղիներ ցույց տալով, ոչ թե ոչնչացնելով: Թերթն ունի մշտական հոգևոր-մշակութային հրապարակումներ, «Աստծո կանչ», որ ոսկեթելի պես համարները կապում է իրար: Թերթը բազմազան է, բայց ոչ խայտաբղետ, ու հասցեագրված է ժողովրդի բոլոր շերտերին. Աստծունը տալիս է Աստծուն, կեսարինը` կեսարին: Նույնիսկ քաղաքական հոդվածներում: Հրաշալի է, որ լրագրողներն ունեն իրենց ոճը, որևէ մեկին մյուսի հետ չես շփոթի: Նիկօյի արվեստը թերթին շունչ է հաղորդում իր դիպուկ, աֆորիստիկ նկարազարդումներով, դա պրոֆեսիոնալ մակարդակ է: Շատ կարևոր են թարգմանությունները, որ անում է Պավել Անանյանը, հոգևոր լույսը, որ բերում է Մեհրուժան Բաբաջանյանը: Հաճույքով եմ կարդում Կարինե Ռաֆայելյանի հարցազրույցները, Հրաչյա Մաթևոսյանի հրապարակախոսությունը, քաղաքական գործիչների հետ հարցազրույցներն ու ճեպազրույցները:
-Ձեզ քիչ չի՞ թվում շաբաթը երկու համարը:
-Թերթի հրապարակումների խտությունը փոխհատուցում է։ Փիրուզան կարողանում է պակասը լրացնել իբրև ղեկավար, և` լրացնել սիրով ու վարպետությամբ:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ