«Մեր խորհրդարանը բավարար չափով չի օգտագործում խորհրդարանական դիվանագիտության իր հնարավորությունները»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է Գլոբալացման և տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի տնօրեն ՍՏԵՓԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

-Ձեզ չի՞ թվում, որ Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաքականության առանցքում վերստին շեշտադրվում են արտաքին քաղաքական խնդիրները:
-Դա բնական է, քանի որ ավարտվեց ընտրական փուլը` խորհրդարանական, նախագահական, Երևանի ավագանու ընտրությունները, իշխանությունները կարողացան պահպանել դիրքերը և հիմա մտածում են, որ ավելի ակտիվ պետք է զբաղվեն արտաքին քաղաքական խնդիրներով: Ակնհայտ է, որ ընտրություններից հետո անվստահության մակարդակը բավականին բարձր է հասարակության մեջ: Իշխանությունները դա հասկանում են և փորձում են ակտիվանալով արտաքին քաղաքական ոլորտում` այդ վստահությունը ձեռք բերել: Դա ընդունված է աշխարհում` շատ ու շատ լիդերներ արտաքին քաղաքական ոլորտում հաստատվելով` ուղղում են ներքին քաղաքական սխալները: Օրինակ, Ռուսաստանը. նախագահ Վլադիմիր Պուտինի այսօրվա կոշտ հակաամերիկյան կուրսը կապված է ներքին իրավիճակի հետ` խորհրդարանական ու նախագահական ընտրություններից դժգոհությունը մեծ էր: Պուտինը հիանալի հասկանում է, որ ռուս հասարակության մեջ խոր նստած է ատելությունը Եվրոպայի ու Ամերիկայի հանդեպ, այդ պատճառով էլ կոշտացնում է դիրքորոշումը` ինչ-որ չափով վերականգնելով վստահությունը հասարակության ներսում:
-Հայաստանի արտաքին քաղաքական օրակարգի թիվ 1 խնդիրը Լեռնային Ղարաբաղն է եղել: Բանակցային գործընթաց փաստորեն չկա, կան բանակցային գործընթացի շուրջը պտտվող իրադարձություններ: Ձեր կարծիքով` ի՞նչ է կատարվում:
-Մեկուկես տարի է` Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները չեն հանդիպել, ավելին` պրոբլեմ է դարձել արտաքին գործերի նախարարների մակարդակով հանդիպում կազմակերպելը: Դա նշանակում է` բանակցային գործընթացը սառեցված է, բավականին լարված է իրավիճակը սահմաններում` և հայ-ադրբեջանական, և հայ-ադրբեջանական-ղարաբաղյան շփման գծում: Բոլորս գիտենք զինադադարի խախտման դեպքերի մասին: Հատուկ ուզում եմ հիշեցնել Ռամիլ Սաֆարովի գործը, որ մեկ տարի առաջ մեծ աղմուկ բարձրացրեց և մեծ դժգոհություն առաջացրեց:
-Ինչի՞ հասանք այդ աղմուկի ու դժգոհության պատճառով` մարդասպանը ազատության մեջ է:
-Այո, բայց ստեղծվեց Ադրբեջանի համար բավականին տհաճ մթնոլորտ, բոլորը տեսան, որ պաշտոնական Բաքվի քաղաքականության մեջ իշխում է ատելությունը հայ ժողովրդի նկատմամբ: Մարդասպանն իր երկրում ազգային հերոս է ճանաչվում, որովհետև հայի է սպանել: Հայ հասարակությունը հասավ նրան, որ միջազգային ասպարեզում գլխավոր դերակատարություն ունեցող կազմակերպությունները դատապարտեցին Ադրբեջանի քայլը: Այդ տեսանկյունից` ստեղծված իրավիճակը շատ բացասական էր Ադրբեջանի համար և դրական` Հայաստանի համար: Եթե նկատել եք, վերջին ժամանակներս Ադրբեջանը գրեթե մոռացության է մատնել Սաֆարովին ու իր գործը: Ադրբեջանի ղեկավարությունը հասկացավ, որ սաֆարովյան գործը իր համար բացասական էր, իհարկե, դա չի նշանակում, որ նրանք փոխվեցին: Սաֆարովի գործից հետո մթնոլորտը մի քիչ հանդարտվեց, բայց հիմա նորից ալիքը բարձրանում է:
-Ի՞նչ նկատի ունեք:
-Վերջին մի քանի իրադարձությունները, որոնք մտահոգում են և հասարակությանը, և փորձագիտական շրջանակներին. նախ` Ռուսաստանի կողմից մեկ միլիարդ դոլար զենքի վաճառքը Ադրբեջանին, երկրորդ` Թոմաս դե Վաալի վերջին մեկնաբանությունները Ղարաբաղի հարցի շուրջ, երրորդ` Մոլդովայի օմբուդսմեն Աուրելիա Գրիգորիուի աղմկահարույց հայտարարությունը Ազգային ժողովում: Այս երեք իրադարձությունները իրենց բացասական ազդակներով նոր իրավիճակ են ստեղծում Ղարաբաղի հարցի շուրջ:
-Ձեր գնահատմամբ` ռուսական զենքի վաճառքը Ադրբեջանին փոխո՞ւմ է ուժերի հարաբերակցությունը, թե՞ ռազմական հավասարակշռությունը, այնուամենայնիվ, կպահպանվի:
-Ես կասկած չունեմ, որ ռազմական հավասարակշռությունը չի փոխվի: Ակնհայտ է, որ Ռուսաստանին այսօր պատերազմ պետք չէ մեր տարածաշրջանում:
-Այդքան էլ ակնհայտ չէ` դատելով զենքի կուտակումներից:
-Ռուսաստանը պատերազմ չի ցանկանում, որովհետև հայտնի չէ, թե ինչ իրավիճակ կստեղծվի` սա մեկ: Ես կտրականապես դեմ եմ Ռուսաստանի այդ քայլը բիզնեսի հետ կապելուն: Իրականում Ռուսաստանը հարձակողական զինատեսակների վաճառքով խախտեց ՀԱՊԿ-ի պայմանագիրը, որով երկրները փոխադարձ պայմանավորվածություններ են ստանձնում: Այդ պայմանավորվածություններից մեկը զենք չմատակարարելն է այն երկրին, որը կոնֆլիկտի մեջ է ՀԱՊԿ անդամ երկրի հետ: Երկրորդը, որ ավելի վտանգավոր է, Ադրբեջանին հոգեբանական հաղթաթուղթ տալն էր, որ այդ մեկ միլիարդի զենքը իրեն վաճառում է Հայաստանի ռազմավարական գործընկեր Ռուսաստանը: Ստացվում է` Ադրբեջանը կարող է փողով ամեն ինչ գնել, այդ թվում` Հայաստանի ռազմավարական գործընկերոջը: Որքան էլ ռազմական հավասարակշռությունը պահպանվի, հոգեբանական առավելություն Ադրբեջանը ստանում է: Մեկ այլ վտանգ էլ կա` մեր տարածաշրջանը փոքր է, և այդքան շատ զենքի կուտակումը այսքան փոքր տարածքում, ի վերջո, պատերազմի է հանգեցնելու:
-Այդքանը Ռուսաստանը չհասկանալ չի կարող, ո՞րն է, ուրեմն, վերջնանպատակը:
-Ռուսաստանին պատերազմ պետք չէ նաև մեկ այլ պատճառով` պատերազմից հետո Հայաստանն ու Ադրբեջանը Ռուսաստանից այլևս այսքան կախված չեն լինի: Ակնհայտ է նաև, որ պատերազմը կտեղափոխվի Հյուսիսային Կովկաս, ինչը պետք չէ Ռուսաստանին, ուստի թեկուզ փխրուն, բայց կայունությունը Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի համար նախընտրելի է:
-Պատերազմի հեռանկարը իր գնահատականներում նաև Թոմաս դե Վաալն է տեսնում, ինչո՞ւ:
-Ես շատ կարևորում եմ, որ կան միջազգային մակարդակի փորձագետներ, ովքեր մանրամասն ու հետևողական զբաղվում են Լեռնային Ղարաբաղի հարցով, գրքեր են գրում, ելույթներ են ունենում, բայց Թոմաս դե Վաալի թեզերի դեպքում մտահոգություններ, իրոք, կան: Նա համարում է, որ եթե Ադրբեջանը պատերազմ սկսի Ղարաբաղի հարցը լուծելու համար, աշխարհը չի ճանաչի ԼՂՀ անկախությունը: Այդ դիրքորոշումը ուղղակի Ադրբեջանին դրդում է պատերազմի, քանի որ պատերազմ չսանձազերծելու կարևորագույն գործոններից մեկը դա է` Ադրբեջանը շատ լավ հասկանում է, որ եթե ինքը պատերազմ սկսի, աշխարհը իրեն չի պաշտպանելու, դեմ է լինելու հակամարտությանը ռազմական լուծում տալուն: Սաֆարովի գործը դա պարզ ցույց տվեց: Ագրեսիվ քայլեր անող երկիրը պատժվում է: Իսկ Վաալը ասում է` պատերազմ կարող ես սկսել, միևնույն է, Ղարաբաղի անկախությունը չի ճանաչվելու: Ես կտրականապես դեմ եմ այդ տեսակետին և կարծում եմ, որ Վաալը իրականում շրջում է փաստերը` աշխարհը ոչ թե չի ճանաչի, այլ ոչ մի կասկած, որ կճանաչի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախությունը: Եթե հստակ արձանագրվի, որ պատերազմը նախաձեռնեց Ադրբեջանը, միակողմանի ճանաչման գործընթաց կսկսվի:
-Մինսկի խմբի անդամ երկրները կճանաչե՞ն:
-Ֆրանսիան` այո, ՌԴ-ի դիրքորոշումը դժվարանում եմ ասել, ԱՄՆ-ը արդեն նման ակնարկներ արել է Հիլարի Քլինթոնի ժամանակ: Կլինեն նաև այլ երկրներ:
-Չունե՞ք այն տպավորությունը, որ ղարաբաղյան բանակցություններում մի կողմ դրվեց պատերազմի պատճառով ստեղծված իրավիճակը, ռազմական ասպեկտը շրջանցվեց, և սկսեցին քննարկվել քաղաքական, իրավական, տարածքային հարցերը: Եվ հենց այդ մոտեցումն է Վաալի գնահատականի հիմքում:
-Աշխարհն ուղղակի չի սիրում փաստի առաջ կանգնել: 1994 թ. Ղարաբաղի ժողովուրդն ու Հայաստանը աշխարհը փաստի առաջ դրեցին: Շատ լուրջ հանգամանքներ պետք է լինեն, որ աշխարհը փոխի իր դիրքորոշումը: Օրինակ, Կոսովոյի դեպքում աշխարհը փոխեց վերաբերմունքը: Աշխարհը ռեալ չէր ուզում, որ Կոսովոն անկախանար, բայց երբ Սերբիան սկսեց լայնամասշտաբ պատերազմ, վերաբերմունքը փոխվեց: Եթե Ադրբեջանն էլ պատերազմ սկսի, իրավիճակ է փոխվելու: Մենք պետք է հասկանանք, որ Ղարաբաղի կացությունն աշխարհին ներկայացնելու աշխատանքն ու պայքարը պետք է շարունակվեն: Դա անվերջ աշխատանք է, պետք չէ մտածել, որ ինչ արդեն արվել է, բավական է: Նոր սերունդ է գալիս, քաղաքական նոր գործիչներ են ասպարեզ մտնում, որ չգիտեն 20 տարի, 10 տարի առաջ ինչ ու ինչպես է եղել: Ղարաբաղյան խնդրի էությունը միշտ պիտի բացատրվի:
-Ինչո՞ւ Մոլդովայի օմբուդսմենի հայտարարությունը մեկնաբանվեց իբրև խավիարասիրության հերթական դրսևորում, գուցե նա իսկապես համոզմունք էր հայտնում: Դա մեզ համար հեշտ ճանապարհ չէ՞` պիտակավորել հակափաստարկի փոխարեն:
-Ես կողմնակից չեմ աշխարհում կատարվող ամեն ինչ բացատրել փողով ու առուծախով: Ոչ ոք չի ժխտում, որ Ադրբեջանը փողի գործոնը սիրով ու հաճախակի օգտագործում է, բայց հասկանանք` այս դեպքում ինչ կատարվեց: Այդ հայտարարությունը հնչեց ոչ թե Շվեդիայի, Ռումինիայի, Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանում, այլ հայոց խորհրդարանում ասվեց, որ Խոջալուն ադրբեջանցիների ցեղասպանություն էր: Այդ բացարձակ անհեթեթությունը հնչեց հայոց խորհրդարանի կամարների տակ և արժանացավ այլ երկրների ներկայացուցիչների ծափերին: Այսինքն` բոլոր ծափահարողները ծախվա՞ծ էին: Ես կարծում եմ, որ նրանք պարզապես միակողմանի տեղեկացված էին, իսկ դա նշանակում է, որ ակտիվ չեն աշխատում Հայաստանի խորհրդարանը, մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտը, սահմանադրական այլ ինստիտուտներ:
-Հայ դիվանագիտության բացթողո՞ւմն էր:
-Չխառնենք պաշտոնական դիվանագիտությունը և ժողովրդական դիվանագիտությունը: Արտաքին գործերի նախարարությունն էլ պետք է ակտիվ աշխատի, բայց սա ԱԳՆ-ի հարցը չէր, սա խորհրդարանական դիվանագիտության թերացումն էր, օմբուդսմենի ինստիտուտի, որովհետև իրենց գործընկերն էր ելույթ ունեցողը, և ծափահարողներն էլ իրենց գործընկերներն էին: Սուտ էլ կա, սուտ էլ: Խոջալուն որակել ցեղասպանություն` սուպերսուտ է, բայց երբ այդ սուպերսուտը հնչում է հայոց խորհրդարանում, նշանակում է` աշխատանք չի տարվել նախապես. խորհրդաժողով են կազմակերպել ու նույնիսկ չգիտեն` ում են հրավիրել, բարեկամի՞, թշնամո՞ւ, ի՞նչ սպասել, ինչի՞ պատրաստ լինել: Ի վերջո, այդ կինն իր կարծիքն ասաց, որին պարտավոր էր արձագանքել խորհրդարանի նախագահը, պարտավոր էր հերքել հակափաստարկներով:
-Փոխնախագահը արձագանքեց:
-Այո, բայց դա ընթացիկ ֆորմալ պատասխան էր: Խոջալուի հետ կապված տասնյակ փաստարկներ կան, շատ ակտիվ մարդիկ կան Հայաստանում, որ զբաղվել են այդ հարցով, ֆիլմ կա նկարված, թող բարի լինեին հրավիրել այդ մարդկանց, թող ձև գտնեին այդ ֆիլմը ցուցադրելու: Մենք մշտական պատերազմի մեջ ենք` տեղեկատվական, գաղափարախոսական, հոգեբանական, որին պետք է պատրաստ լինենք: Մենք գտանք հեշտ ձևը` ծաղրել Մոլդովայի օմբուդսմենին, որակումներ տալ` Ադրբեջանի բարեկամ և այլն: Բազմաթիվ մարդիկ կան, որ Հայաստանի բարեկամ են, ուրեմն Ադրբեջանում նրանց պիտի որակումնե՞ր տան:
-Մոլդովական կողմն էլ արձագանքեց, որ տիկնոջ տեսակետը պաշտոնական չէ, այլ անձնական կարծիք է:
-Այնքան էլ այդպես չէ: Այս աննախադեպ սկանդալն ակնհայտ դարձրեց, որ մեր խորհրդարանը բավարար չափով չի օգտագործում խորհրդարանական դիվանագիտության իր հնարավորությունները, անհրաժեշտ աշխատանք չի կատարում խորհրդարանական բարեկամության խմբերի մակարդակով: Այդ պայմաններում չի բացառվում, որ նման դեպքեր վերստին կարող են լինել, եթե անհրաժեշտ եզրակացություններ չարվեն:
-Լավ, բոլոր այս և հարակից այլ հանգամանքներ հաշվի առնելով` Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հարցում որևէ տեղաշարժ հնարավոր համարո՞ւմ եք:
-Մինչև Ադրբեջանի նախագահական ընտրությունները` ոչ, ընտրություններից հետո որոշ ժամանակ էլ որևէ տեղաշարժ հավանական չէ:
-Նկատի ունեք հետընտրակա՞ն հնարավոր զարգացումները:
-Նախագահական ընտրությունները և հաջորդող իրադարձությունները` պետական կառավարման համակարգի ձևավորման հետ կապված, այն ժամանակը չեն, երբ նման հարցերն ստանում են իրենց լուծումները: Այնպես որ, 2013 թվականը փոփոխություններ չի բերի ոչ բանակցություններում, ոչ հարցի լուծման մեջ, բայց դա բոլորովին չի նշանակում, որ հարցը սառեցվում է, ու հասարակությունն այլևս անելիք չունի: Կրկնում եմ` մթնոլորտը շատ կարևոր է որևէ խնդրի լուծման համար, իրադարձությունների այս կամ այն ընթացքով զարգացման համար, իսկ բարենպաստ մթնոլորտի ստեղծումն անընդհատ ու բոլոր ուղղություններով աշխատանք պահանջող խնդիր է:

Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ