«Ես շատ եմ ուզում, որ Այլիսլիին հետևեն իր գրչընկերները, իսկ Լևոն Ջավախյանին` իր»

Ադրբեջանցի գրող ԱՔՐԱՄ ԱՅԼԻՍԼԻԻ «Քարե երազներ» վեպ-ռեքվիեմի լույսընծայումը ռուսաստանյան «Դրուժբա նարոդով» ամսագրում դժգոհության ու բողոքի մեծ ալիք բարձրացրեց Ադրբեջանում:
Վեպը մեծ արձագանք գտավ նաև Հայաստանում, թարգմանվեց ու հրապարակվեց մամուլում: Կան նաև երեք առանձին հրատարակություններ` գրքի տեսքով:
Հայ մտավորականները պատրաստակամություն հայտնեցին հարկ եղած դեպքում օգնելու սեփական երկրում հալածանքների ենթարկվող գրողին: Ոմանք էլ կոչ արեցին չափավորել ոգևորությունը, պնդելով, որ հալածանքները Այլիսլիի նկատմամբ արհեստական են:
Հայագետ-նախիջևանագետ, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ ԱՐԳԱՄ ԱՅՎԱԶՅԱՆՆ իր հերթին հայտարարեց, որ գրողը վեպում կեղծել է փաստերը` նպատակ ունենալով ազնվացնելու իր երկիրն ու իր ժողովրդին: Նրա խոսքով` աղմկահարույց վեպում առկա պատմա-վավերագրական փաստերի բազմաթիվ խեղաթյուրումները նույնությամբ տեղ են գտել վեպի հայերեն թարգմանված տարբերակներում:
Արձակագիր ԼԵՎՈՆ ՋԱՎԱԽՅԱՆԻ համոզմամբ` Այլիսլին հումանիստ է, որ, քարոզից զերծ, իր կարծիքն է բարձրաձայնում երկու ժողովուրդների մասին, հատկապես իր ժողովրդի, և ամաչում է, ուզում է խայտառակությունից փրկել իր ազգը: «Նրա ուզածն ընդամենը մարդասիրության, երկու հարևան ժողովուրդների խախտված բարեկամության վերականգնումն է, ի վերջո, ղարաբաղյան հակամարտության հաղթահարումը»,- ասում է արձակագիրը: Ինչ վերաբերում է փաստերը խեղաթյուրելուն, նրա կարծիքով` գեղարվեստական ստեղծագործությունը երևակայության արդյունք է, կարող է հնարանք էլ լինել:
Այս դիտարկումներն էին պատճառը, որ «Իրատես de facto»-ի էջերում բանավեճ ծավալվեց Արգամ Այվազյանի և Լևոն Ջավախյանի միջև («Երանի այն գրողին, ում գրականությունը քաղաքականացված չէ», «Պարապ ժամանակի խաղալիքատեր և սովորական մի մարդ պարոն Լևոն Ջավախյանին», «Լինենք աչալուրջ և հեռատես», «Հետաքրքիր է, ի՞նչ կաներ պարոն Արգամ Այվազյանը, եթե նրա քսակից մի կոպեկ պակասեր»):
Բանավեճի վերջին ակորդը հնչեցրեց Արգամ Այվազյանը, իսկ իրեն սովորական մարդ բնորոշող արձակագիրն առաջին պատասխան-նամակից հետո զգուշացրել էր, որ վիճելու մտադրություն չունի և այլևս չի գրելու:
Աղմկահարույց գրքեր դեռ կգրվեն, բանավեճերից նույնպես չենք խուսափի:
«Գրական թերթի» գլխավոր խմբագիր, գրող ԿԱՐԻՆԵ ԽՈԴԻԿՅԱՆԸ խորապես համոզված է, որ Այլիսլիի գիրքը պետք է թարգմանվեր, այսօր էլ որոշակի միտում կա, և թարգմանվում են նաև թուրք գրողների գործերը:
«Գիտեք, սա գործընթաց է, որ կասեցնել հնարավոր չէ,- ասաց նա, հավելելով, որ մեղքի ծանրությունը ժամանակի ընթացքում ոչ թե պակասում է, այլ ավելանում:- Մի բան է մեկ մարդու մեղքը, մեկ այլ բան` մի ամբողջ ժողովրդի մեղքը: Ծանրությունը, բնական է, առաջինը պետք է զգա մտավորականը, գրողը: Ինչո՞ւ: Որովհետև տեղին, ճիշտ ասված խոսքը կարող է դառնալ կամուրջ, իհարկե, կարող է դառնալ նաև այն վառոդը, որ կայրի այդ կամուրջը»:
Կարինե Խոդիկյանը նշեց, որ հարգանքով է վերաբերվում երկու կողմին էլ և բարձր է գնահատում իր գրչընկեր Լևոն Ջավախյանի ոչ միայն գրիչը, այլև համարձակությունը:
«Երբ Այլիսլիի գիրքը եկավ ասպարեզ, անձամբ ինձ` որպես «Գրական թերթի» խմբագրի, լրագրողները զանգում էին, հարցնում` տեսնո՞ւմ եք, ադրբեջանցի գրողը թեկուզ ինչ-ինչ մտքերով, այնուամենայնիվ, քայլ արեց, մենք ի՞նչ ենք արել: Ես շնորհակալ եմ Լևոն Ջավախյանին, որ թեկուզ փոքր պատմվածքով` «Քիրվայով», ինձ իրավունք էր տալիս ասելու, որ մեր գրողները ևս ունեն այդ համարձակությունը` առաջինը ձեռք մեկնելու»,- ասաց Կ. Խոդիկյանը, նկատելով, որ մենք մեր հարևաններից փախչել չենք կարող, ինչպես և իրենք` մեզնից: Նրա խոսքով` սա մեր ճակատագիրն է, մենք հիմա ենք պատերազմի մեջ, մենք տասը տարի կարող ենք պատերազմի մեջ լինել, քսան տարի, բայց հավերժական պատերազմը փակուղի է և՛ մեզ համար, և՛ մեր հարևանների:
Զրուցակիցս համոզված է, որ կգա այն օրը, երբ կլոր սեղանի շուրջ կնստեն Արցախի, Ադրբեջանի, Հայաստանի ներկայացուցիչները և կկարողանան հասնել ինչ-որ հանգրվանի:
«Այլիսլիի գիրքը հակասական է, որովհետև, մի կողմից, այո, նա բերում է մի մեղայական, որը 20 տարով ուշացած, բայց շատ անհրաժեշտ է, մյուս կողմից, բնականաբար, այնտեղ պետք է լինեն ենթատեքստեր, որովհետև ամեն գրող նախ իր ժողովրդի զավակն է: Մենք պիտի հասկանանք, որ սա մի գործընթաց է, և Այլիսլին առաջինն է, որ այդ ճանապարհն ընտրեց, նրա դիմաց կանգնած է Լևոն Ջավախյանը: Ես շատ եմ ուզում, որ Այլիսլիին հետևեն իր գրչընկերները, իսկ Լևոն Ջավախյանին` իր: Որովհետև պատերազմն ամենասարսափելի բանն է»,- ասաց Կարինե Խոդիկյանը: Նրա կարծիքով` առաջին քայլը պետք է անեն գրողները, և ուրախ է, որ այդ քայլն արված է: Ասում է նաև, որ զգուշավոր է, որովհետև քայլ անելիս պետք է աչալուրջ լինենք, բայց դա չի նշանակում, որ մեզ պարզված ձեռքը պետք է մերժենք ու հետ մղենք:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ