«Եթե ազգը Կիկոս է, Չարենցը պարտավոր էր ասել` մի եղեք այդպիսին»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր ՎԱՐԴԱՆ ԲՈՍՏԱՆՋՅԱՆԸ:

-Սեպտեմբերի «մաքսային սկիզբը» Ձեզ համար անակնկա՞լ էր, թե՞ սպասելի:
-Ես համարում եմ ճիշտ և հիմնավոր:
-Նաև հնարավո՞ր:
-Ամեն ինչ հնարավոր է, առավել ևս, որ գրեթե չորս տարի քայլեր էին կատարվում այդ ուղղությամբ: Ճիշտ է, նաև դեպի Եվրամիություն գնալու տպավորություն ստեղծող քայլեր էլ կային: Մաքսային միության համոզված կողմնակից լինելով` ես էլ կարող էի կարծել, որ տեղի է ունենալու հակառակը: Հայ ժողովրդի ու Հայաստանի համար հիմա և տեսանելի ապագայում դա ճիշտ քայլ էր մի քանի պատճառներով, որոնցից առաջինն ազգային անվտանգությունն է, նաև պետք է հաշվի առնել Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի չլուծված լինելը:
-Մաքսային միությունը օրվա՞ հարց է լուծում, թե՞ հեռանկարի:
-Հեռանկարը հարաբերական է. հիմա տեսանելի հեռանկարի հարց է լուծվում, իսկ հեռահար հեռանկարի առումով Հայաստանը պետք է այնպիսի մոտեցումներ որդեգրի, որ կարողանա ժամանակի պահանջներին համապատասխան զարգացում ապահովել տնտեսության, մշակույթի, մարդկային գործունեության տարբեր ոլորտներում:
-Մաքսային միությանն անդամակցելու դեպքում կկարողանա՞նք մեր առաջնահերթություններից բխող պահանջներ առաջադրել, թե՞ Հայաստանն այդ օղակում ամենաթույլն է` տնտեսությամբ, տարածքով, բնակչության թվով, իսկ բաշխումը լինելու է ըստ ներդրումի:
-Ո՛չ և նորից ո՛չ: ԽՍՀՄ-ի օրոք, կենտրոնացված կառավարման տարիներին, աշխարհի 1/6 մասը կազմող երկրում Հայաստանը տարածքով ու բնակչության թվով 1 տոկոսն էր, բայց ամենատարբեր հարաբերություններում և առաջընթաց պայմանավորող տեղամասերում առաջինն էր, որովհետև կարողանում էր դրսևորել իր մակարդակը: Այդ միտումը կշարունակվի, ոչ մի պարագայում երկրի փոքրությունը կամ հարաբերությունների այսօրվա կառուցվածքը մեզ չպետք է ապակողմնորոշեն, թե մենք հետին պլանում ենք գտնվելու: Ավելին, ավելի ուժեղ պետությունները ՀՀ-ի նման երկրին պետք է հնարավորություն ընձեռեն առավելագույնս դրսևորվելու` հանուն իրենց շահերի և առաջխաղացման:
-Այդ կտրվածքով` Բելառուսի շահը ո՞րն է` իր անմրցունակ արտադրանքի համար սպառման շուկա ստանա՞լը:
-Ինչո՞ւ: ԽՍՀՄ-ի տարիներին տնտեսությունն այնպես էր զարգացած, որ պետությունն ինքնաբավ էր` իր ստեղծած բարիքների տիրույթում էր ապրում: Իբրև քաղաքացի` ես չեմ կարող ասել, որ այս ամենն ինձ համար անվերապահ ճիշտ է, եթե նրանք, ովքեր ձևավորումն ու փաթեթավորումն են սիրում, նախընտրում են սեռի ազատ ընտրությունը, կրոնի ազատ ընտրությունը, խնդրեմ` թող գնան իրենց ընտրության հետևից:
-Սեռի ու դավանանքի ազատությունից բացի, շարքային քաղաքացին ուզում է որակյալ հագուստ ու կենցաղային իրեր, ծառայություններ, որոնց արդեն ընտելացել է: Դուք ընտրության դեպքում ղազախակա՞ն, բելառուսակա՞ն, ռուսակա՞ն, թե՞ ֆրանսիական, բելգիական, իտալական կոստյում կգնեք:
-Լավ հագնվելը մեղք չէ, բայց գոյություն ունեցող խնդիրների դաշտում անկարևոր է:
-Անկարևոր է, բայց ընդամենը մեկ օրինակ է իրականությունից: Այսօր Ռուսաստանում նախագահի ու վարչապետի մակարդակով խոսվում է արևմտյան չափանիշներից հետ մնացող տեխնոլոգիաների մոդեռնացման անհրաժեշտության մասին, կարևորվում է տնտեսության դիվերսիֆիկացումը` հումք արտահանող երկրից արտադրանք արտահանող դառնալ: Մեզ ի՞նչ հեռանկար է սպասում այդ երկրում, այդ տնտեսության մեջ ու այդ շուկայում:
-Մենք ուզում ենք փայլուն կատարել օպերային արիաներ, ուրեմն Հայաստանի Հանրապետությունը պիտի Իտալիայի՞ն միանա ու Լա Սկալայի բաժանմո՞ւնք դառնա: Կարծում եք, որ եվրոպական տիրույթում գտնվելու պարագայում միանգամից ձեռք ենք բերում նրանց բոլոր նվաճումները, հասնում ու անցնո՞ւմ ենք եվրոպական մակարդակը: Առնվազն ծիծաղելի է, երբ տեխնոլոգիական զարգացումը կապում են որևէ միության անդամակցության հետ: Մեզնից է կախված ու միայն մեզնից, մեր ճիշտ կառավարումից:
-Ձեզ ուրիշ ի՞նչ է պետք` համոզվելու, որ մենք չենք կարողանում ճիշտ կառավարվել: Մենք անցած երկու տասնամյակում ապացուցել ենք, որ մենք ոչինչ չենք ասում, մեզ են ասում:
-Անցած 20 տարիներից առաջ էլ երկրի վրա կյանք է եղել, նաև` մեր հատվածում: Եվ աշխարհի 1/6 մասում, որտեղ տեխնիկայի, ձեռնարկատիրության, գիտության բարձրագույն մակարդակ կար, հայերը ներսում էին, դա մտածողության որակ էր, որ չի փոխվել:
-Դուք վստա՞հ եք, որ ՀԱՊԿ համակարգում լինելով` Հայաստանն իրոք ապահովում է իր անվտանգությունը, երբ ՀԱՊԿ անդամ պետությունները այլ կառույցների շրջանակներում ընդունում են Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, հայտարարություններ են անում ու փաստաթղթեր ստորագրում: ՀԱՊԿ-ը այն կառո՞ւյցն է, որ վտանգի դեպքում կկատարի իր պայմանագրային պարտավորությունները:
-Հարյուրտոկոսանոց վստահություն հայտնելն առնվազն անշնորհակալ գործ է: Բոլոր դեպքերում, այլընտրանքի բացակայությամբ, ես միակ տեսանելի ու ռեալ տարբերակը դա եմ համարում: Գոնե մեր տարածաշրջանի համար նշեք որևէ այլ ռազմական ուժ, որ այդ գործը կստանձներ: Հյուսիսատլանտյան դաշինքը երբևէ ասե՞լ է, որ Հայաստանի համար անվտանգության երաշխավոր կարող է դառնալ:
-Փորձագիտական քննարկումներում, ցավոք, ոչ Հայաստանում, Հայաստանը Մաքսային, ապա Եվրասիական միության անդամ տեսնելու Ռուսաստանի ձգտումը բացատրվում է տարածաշրջան ՆԱՏՕ-ի մուտքը փակելու անհրաժեշտությամբ: Դուք համաձա՞յն եք այդ տեսակետին:
-Ես չեմ կարծում, որ մենք որոշիչ դեր ունենք կամ կունենանք գերտերությունների որոշումներում: Աշխարհի տերերն ունեն իրենց ազդեցության տարածքները և ուզում են ընդլայնել դրանք: Հանգամանքների բերումով Հայաստանը հայտնվել է Ռուսաստանի շահերի տարածքում, և առնվազն լուրջ չէ քննարկել` Հայաստանն ուզո՞ւմ է, թե՞ չի ուզում, թողնո՞ւմ է, թե՞ կանխում է տարածաշրջանում ՆԱՏՕ-ի հայտնվելը: Գոյություն ունեն գերտերությունների փոխհարաբերություններ, որոնց ընթացքում էլ նման հարցերը լուծվում են:
-Մեզ մնում է «թուլանալն ու հաճույք ստանա՞լը»:
-Ջունգլիի օրենքից ելնելով` բոլոր օրգանիզմները, անգամ նրանք, որ միայն մանրադիտակի տակ են երևում, գոյատևելու խնդիր են լուծում: Վերացարկվեք կոնկրետ իրավիճակից և տարբերակների ու դրանց ընտրության մասին մտածեք ինքներդ:
-Մաքսային, հետագայում Եվրասիական միությանն անդամակցելով՝ Հայաստանն ինչպե՞ս է լուծելու ժողովրդագրական խնդիրը, որն արդեն ազգային անվտանգությանն ուղղված լուրջ սպառնալիք է:
-Ժողովրդագրական խնդիրը Հայաստանում յուրահատուկ է և պայմանավորված է ոչ այն պատճառներով, որ հիմա են շեշտադրվում, ավելի շուտ պատճառը մեր բնույթի մեջ է: Պատմականորեն Քրիստոսից առաջ էլ մենք տեղաշարժվել ենք: Եթե որակական վերլուծություն անեք, կտեսնեք, որ արտագաղթողների ճնշող մեծամասնությունը բացարձակապես սոցիալական խնդիր չունի: Հայ մարդն իր համար միշտ փնտրում է ավելի հետաքրքիրը: Մի մոռացեք, որ դարերի խորքից է գալիս շատ անցանկալի մի ասույթ` «Որտեղ հաց, էնտեղ` կաց», որ մարդակերներն անգամ իրենց ազգային ասույթը չէին համարի: Սա հայրենասիրության հերքում է:
-Լավ, եթե գիտես, որ սխալ կա, պարտավորված ես շարունակե՞լ, թե՞ ուղղել:
-Իսկ ինչո՞ւ եմ արդյունավետ կառավարման խնդիր դնում, ինչո՞ւ է պատմությունը պահպանում կառավարիչների անունները՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացուց Նապոլեոն: Նրանք այն մարդիկ են, որ կարողանում են հասարակության համար Մովսես դառնալ: Բոլորովին կարևոր չէ` Մովսեսը Եգիպտոսի՞ց, թե որտեղի՞ց հրեաներին դուրս բերեց. նա հրեաներին գերությունից ազատեց: Եթե քեզ ընձեռված է կառավարման ղեկը, դու պիտի այնպես կառավարես, որ քո գործերն ու քո անունը պատմության մեջ մնան:
-Ասելը հեշտ է, Մովսեսն ինքը քանի անգամ ձախողվեց անապատում, մեխանիզմը ո՞րն է:
-Ես այն տիրույթում չեմ, որ մեխանիզմներ նշեմ:
-Բայց այն տիրույթում եք, որ պատմական փորձի հիման վրա եզրակացություններ կարող եք անել:
-Պետրոս Մեծը, Ելիզավետան այդ մեխանիզմները թողել են:
-Պետրոս Մեծը ամենաարևմտամետ ցարը չէ՞ր:
-...մետը ի՞նչ կարևոր է:
-Նրանք օգտագործում էին այդ պահին աշխարհում գոյություն ունեցող ամենաառաջադեմ տեխնոլոգիաներն ու մեթոդները կառավարման ու առաջընթացի համար` ոտնատակ տալով ավանդույթները:
-Այս պարագայում «մետության» խնդիր մի դրեք, «մետությունը» պայմանավորված է ժամանակին գոյություն ունեցող քաղաքական տեսակետներով` Արևմուտքն էր անհագուրդ սնունդ տալիս` Պետրոսն արևմտամետ էր, ի՞նչ տարբերություն` կարևորը փորձի օգտագործման նպատակն է:
-Մաքսային միության անդամակցության վերաբերյալ վերլուծություններում քանիցս Հայաստանը դիտվել է որպես էժան աշխատուժ արտահանող երկիր, այլ արտադրանքի բացակայությամբ, դա մեզ բավարարո՞ւմ է, թե աշխատուժը տեղում օգտագործելու և աշխատատեղ ստեղծելու խնդիրը պետք է լուծել:
-Դա շատ մակերեսային մոտեցում է` Հայաստանը բնավ էլ աշխատուժ չի արտահանում, աշխատուժը հեռանում է Հայաստանից կառավարման վատ որակի պատճառով, ապահովենք մարդու զբաղվածությունը հայրենիքում, ոչ մի աշխատուժ էլ Հայաստանը չի արտահանի:
-Այսինքն, Հայաստանի խնդիրները ոչ թե արտաքին, այլ ներքին են:
-Անհնարին ոչինչ չկա, եթե հիմա մենք խոցելի վիճակում ենք, պատճառները դրսում մի փնտրեք, ուրեմն մեր ներսում են խնդիրները:
-Եղիշե Չարենցն իր կյանքի օրոք անտիպ, սքանչելի «Հերոսի հարսանիքը» անավարտ պոեմի հերոս է դարձրել տարբեր երկրների` ազգային բնավորությունը խտացնող գրական հերոսների, Հայաստանը ներկայացնում է գլուխ պահող Կիկոսը: Մեր կիկոսությունը ազգային հիվանդությո՞ւն է:
-Եղիշե Չարենցի պես բանաստեղծը ակնհայտորեն նման հերոս չէր ունենա` առանց լուրջ հիմքերի: Եթե ազգը Կիկոս է, որ ժամանակից առաջ անցած ողբում է չեղած կորուստները, դրանք դարձնում կշռաքար ու կախում պարանոցից, որ ծանրությունից ճկռի, Չարենցը պարտավոր էր դա ասպարեզ բերել ու ասել` մի եղեք այդպիսին:
-Կիկոսը ոչինչ չանելու արդարացման որոնումը չէ՞:
-Փորձ է:
-Ե՞րբ ենք Կիկոսի դերից դուրս գալու:
-Երևի դուրս չենք գալու, որովհետև տիեզերական տերն այդպես է կամեցել` որ մեր ազգը մարդկության Կիկոսը լինի: Նորից կարդացեք Հովհաննես Թումանյանի նամակները Ավետիք Իսահակյանին և Անդրանիկին: «Ավո, ես կարծում էի, որ մենք ժողովուրդ ենք, չէ, ես տեսա, որ մենք խալխ ենք»,- գրում է Թումանյանը Իսահակյանին: ՈՒ գրում է` ցավով: Եթե չենք կարողանում ձերբազատվել ողորմելի հատկություններից, ուրեմն մեր գենի մեջ են անցել, կիկոսացել ենք:
-Ձեզ չի՞ թվում, որ մեզ նորից դավաճանեցին, և Մաքսային միությանն անդամակցելու հեռանկարը համաեվրոպական անտարբերության հետևանք է:
-Այսպես կոչված, ժողովրդավարությունը, արդարության պաշտպանությունը, սոցիալական արդարությունը և այլն, մանիպուլյացիաներ են եվրոպացիների կողմից: Նրանց համար գերակայում է շահը, դիմացինին շահագործելու ու էներգիան քամելու ձգտումը:
-Իսկ Ռուսաստանն անշա՞հ է:
-Ոչ մի պետություն անշահ չէ, կարևորը մենք մեր շահի գիտակցությունն ունենանք:
-Դեպի Եվրոպա պատուհանը փակվե՞ց:
-Եթե մենք ունենք կամք, նպատակ և այդ նպատակին հասնելու աշխատունակություն, մենք դռները բաց կպահենք, եթե չունենք, բացարձակապես նշանակություն չունի, թե որ տիրույթում ենք: Ինչքան էլ սխալների ու թերությունների մասին ենք խոսում, չեմ կարող հպարտությամբ չասել, որ կա խելք, կա միտք, կա տրամաբանություն, Աստված տա, որ այդ ամենը զուգահեռվի ու կանոնակարգվի, հավատացած եղեք, որ մեծ նվաճումների կհասնենք:
-Իսկ արժանապատվությունը ե՞րբ պիտի արթնանա:
-Արժանապատվությունը կարթնանա, երբ այս վիճակից դուրս գանք, հոգեբանորեն հաղթահարենք կիկոսությունը, իսկ դրան հասնելու համար սերունդներ են պետք: Վեհությանը կվերադառնանք ուժեղանալուց հետո: Այսօրվա երիտասարդները բավականաչափ հեռու են ստրկամտությունից, նրանք չեն կոտրվի, նրանք կգնան իրենց ճանապարհը: Երիտասարդ սերունդը ձեռքից բաց չի թողնելու երկրի ճակատագիրը:

Զրուցեց
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ