Ինչպես կառուցվեց Աստծո տունը

1826 թ. հուլիսի 8-ին Կ. Պոլսում սարսափելի հրդեհից հետո, երբ մոխրակույտի վերածվեց նաև փայտաշեն հայոց Մայր եկեղեցին՝ Գում-Գաբու թաղամասում, և հավատավոր ժողովուրդը զրկվեց հոգևոր պատվարից, այդ օրվանից պատրիարքի, ամիրաների, մտավորականների, հասարակ մարդկանց միակ փափագն էր այրված եկեղեցու տեղում Աստծո նոր, քարակերտ տաճար կառուցելը: Սակայն սուլթան Մահմուդ II-ը մերժում էր բոլոր աղերսագրերը, պատճառաբանելով, թե՝ ոչ միայն հայերին, այլև առհասարակ հպատակ ազգերին արգելել է բերդամասում որևէ կրոնական շինություն կառուցել: Դա շարունակվեց շուրջ երկու տարի, և վերջին հույսը Պեզճյանն էր:
Ի պատասխան պատրիարքի՝ նա հանձն առավ թույլտվությունը ձեռք բերել, բայց խնդրեց չշտապեցնել. ախր ինքը լավ էր ճանաչում սուլթանին...
1828 թ. ցուրտ փետրվարն էր: Պեզճյանը թուրքական բաղնիքում տաք ու թանձր գոլորշիների մեջ լոգանք էր ընդունում, երբ արքունիքից բանբեր եկավ ու հայտնեց, թե սուլթանը նրան շտապ պալատ է կանչում:
Մահուդապատ գահավորակին, մետաքսե բարձերի վրա թիկնած սուլթանը, նայելով իր դրամահատարանի տնօրենի կարմրատակած դեմքին, հարցրեց.
-Ասում են, բաղնիքում էիր: Լա՞վ էր...
Լսելով այդ սովորական, առօրեական, կենցաղային հարցը, Պեզճյանն անմիջապես հասկացավ, որ պատեհ առիթը եկել է:
-Ձերդ մեծություն, շնորհակալ եմ Ձեր հոգատարության համար: Այո, շատ լավ բաղնիք էր,- ասաց նա և ավելացրեց,- այսօր այդ բաղնիքն ինձ փրկեց:
Ապա տեսնելով սուլթանի հարցական հայացքը, շարունակեց.
-Ձերդ մեծությունը, անշուշտ, տեղյակ է, որ մենք՝ հայերս, եկեղեցի չունենք, մեծ հրդեհի ժամանակ կրակի բաժին է դարձել: Երեկ գնացի, եկեղեցու ավերակների վրա ծունկ դրեցի, գլխաբաց աղոթք արեցի ու մրսեցի-հիվանդացա: Շատ լավ բաղնիք էր, եթե այդ բաղնիքը չլիներ, հիմա երևի անկողին ընկած լինեի:
Սուլթանը նայեց Պեզճյանի կեղծ-խղճալի տեսքին, խորամանկ աչքերին և բարձր ծիծաղեց.
-Գիտեմ մտքինդ ինչ է, Պեզճի: Քո ազգակիցներն արդեն երկար ժամանակ ինձ աղերսներ են հղում, բայց մերժում եմ: Անձամբ քեզ, սակայն, Պեզճի, չեմ մերժի, թույլտվության ֆերման կարձակեմ: Գնա եկեղեցումդ աղոթք արա, որպեսզի չհիվանդանաս, ու փողերանոցի գործերը չտուժեն:
Պեզճյանն անմիջապես անցավ խնդրի գործնական լուծմանը: Մայր եկեղեցու շինարարության ծախսը նախատեսված էր 2 միլիոն դահեկան, նա պատրաստ էր հատկացնելու կես միլիոն, բայց մնացած գումարը պետք է տրամադրեին մյուս բոլորը: Ամիրաները դժգոհեցին, չկամության խուլ աղմուկ բարձրացավ, սակայն Պեզճյանն անմիջապես սաստեց և ուղղակիորեն սպառնաց, որ եթե նրանք պահանջված գումարը չժողովեն, ապա բոլորին բանտարկել կտա:
Շինարարությունն սկսվեց: Ամիրաներից շատերը, միևնույն է, խոստումը չկատարեցին, սակայն Պեզճյանը ոչ միայն ոչ ոքի պատժել չտվեց, այլև սեփական գրպանից լրացուցիչ վճարեց 600 հազար դահեկան, ինչն այն ժամանակ վիթխարի գումար էր:
Նորակառույց, քարաշեն Մայր եկեղեցին օծվեց 1828 թ. հոկտեմբերի 14-ին: Ահա այսպես կառուցվեց Աստծո տունը:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»
• «Նա չէր մոռանում մեր ազգային հիմնարկները»
• «Հայ վաճառականնե՛ր, ձեր փառքի տունը, ուր անմահ կը մնաք, ձեր տառապեալ հայրենիքն է»
• «Նավթարքան» և Անմահը
• Երեք Ալեքսանդր. Խաչատուր Դադայան
• Ռուսաց Պյոտր I ցարը և հայ վաճառական Պետրոս Ապրոն
• «Հացի արքան»՝ ռուսների Մանթաշյանցը
• «Քո քսակը ազգի շտեմարանն է»
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանը և հայերը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց - 180

Մեկնաբանություններ