«Նման բան թշնամին է անում՝ ջնջում է հիշողությունը, պատմությունը, կտրում է սերունդներին արմատից»

Սիրված երգահան ԷԴՈՒԱՐԴ ԶՈՐԻԿՅԱՆԻ հետ մեր զրույցը Երևանի մասին է, ուր միախառնվում են հեղինակային երգը, քանդվող քաղաքը, հուշերի գույնը, դստրիկի նկարը, հողի ուժը, արտագաղթը: Անցնող տարին, ըստ երգահանի, ոչ մի լավ բան չտվեց, հաջորդ տարին, նրա կանխատեսմամբ, թեժ է լինելու` վտանգների դեմ պայքարի ու բոլոր առումներով:

-«Իմ քաղաք, իմ ամրոց»... Ինչ-որ բան փոխվե՞լ է մեր քաղաք-ամրոցում:
-Փոխվել է գրեթե ամեն ինչ. սկզբում քաղաքի կենտրոնը փոխվեց, հիմա նաև քաղաքի ծայրամասերն են փոխվում, ճարտարապետությունը: Մարդիկ քաղաքից արտագաղթում են, այդ տեղը թափուր չի մնում, գալիս են ուրիշները` թե՛ դրսից, թե՛ ներսից, տարբեր շրջաններից: Մայրաքաղաքում բնակություն հաստատելու իրավունք ունի յուրաքանչյուր հայ, բայց այս ամենը այնքան սրընթաց է կատարվում, որ ուղղակի չես հասցնում «մարսել»: Քաղաքի դեմքը արագ ու կտրուկ փոխվում է: Շատերն են դժգոհում, որ չպիտի արվեր նման բան, և միշտ շեշտում են, որ ամեն ինչ սկսվեց Հյուսիսային պողոտայից: Առաջարկներ են լինում, որ քանդեն Հյուսիսային պողոտան և նույն տեղում վերականգնեն հին Երևանը, չգիտեմ, ինչքա՞ն է դա իրատեսական: Ցավալին այն է, որ Էրեբունի-Երևան ենք նշում, շեշտելով քաղաքի հնամյա պատմությունը, ու չկա մի շենք, որ ցույց տաս, ասես՝ այս մեկը 200 տարեկան է, այս մեկը 300 տարվա պատմություն ունի: Ինչ կար` քանդեցին, հիմա ուզում են առանձին մի հատվածում վերականգնել, բայց դա չի լինի հին Երևան: Ես համոզված եմ, այդ շենքերում կլինեն ռեստորաններ, զվարճանքի վայրեր: Երբ Հյուսիսային պողոտան նախագծում էին, նախատեսված էր Լալայան փողոցում 1-2-հարկանի շենքեր կառուցել ու հանձնել դրանք արվեստի, արհեստի մարդկանց, այսինքն, լինելու էր Վարպետների քաղաք: Բայց ոչ մի բան չի արվել և, իհարկե, չի արվի, որովհետև այդ տարածքի ամեն քառակուսի մետրը 30 հազար դոլար արժի, ո՞վ կտա կավագործին, գորգագործին, նկարչին, որ իր, այսպես ասած, բիզնեսն առաջ տանի: Այսօր վերևում հայտնված մարդիկ ամեն քառակուսի մետրի արժեքը գիտեն, այդ մեզ փոխհատուցեցին 300 դոլարով, բայց իրենք հո գիտեի՞ն ինչ արժեր հողի ամեն քառակուսի մետրը: Ես շատ լավ գիտեմ այս պատմությունը, որովհետև այն բազմաթիվ մարդկանցից մեկն եմ, ում գլխին ջարդվեց այդ բիզնես-նախագիծը. զրկեցին սեփականությունից, հողից, շինությունից, պատմությունից, հիշողությունից: Երբ այս ձևով ես Երևանը «կառուցում», իհարկե քաղաքը փոխում է դեմքը, դառնում անճանաչելի:
-Երևանի մասին Ձեր երգերը նո՞ւյնպես փոխվել են:
-Քաղաքի հետ կապված բացասական երևույթները երգում արտացոլվում են որպես ափսոսանք, թախիծ: Ես այդ դեպքերից հետո, երբ սեփական բակից հայտնվեցինք շենքում, խորանարդիկի մեջ, գրեցի «Դստրիկիս նկարը» երգը, որը, կարելի է ասել, վավերագրական երգ է: Մի օր ես տեսա, որ աղջիկս` Սիրարփին, մեր բակն է նկարում, նկարում է այն, ինչին կարոտել է, ինչ հիշում է դեռ` մեր բակը, ուր կլոր սեղան է, սեղանի շուրջ հավաքված ընկերներ: Երևանի հետ շատ դաժան վարվեցին: Նման բան թշնամին է անում. ջնջում է հիշողությունը, պատմությունը, կտրում է սերունդներին արմատից ու փոխարենը մատուցում անհասկանալի, անդեմ երկաթ, բետոն, եվրոպատուհան, դուռ: Իզուր չէ, որ Հյուսիսային պողոտայի յուրաքանչյուր բնակարան արդեն բազմիցս վաճառվել-վերավաճառվել է, բայց բնակություն դեռ ոչ ոք չի հաստատել:
-«Դուք ձեր բախտը գտաք արդեն կուշտ ու տաք, դե իսկ ես ձեզ ընդմիշտ կորցրի»: Քննադատո՞ւմ եք գնացողներին:
-Երբեք չեմ քննադատել, որովհետև մարդիկ լքում են հայրենիքը, երբ դանակը ոսկորին է հասնում: Ես շատ ընկերներ, ծանոթներ ունեմ, որ այսօր Հայաստանում չեն ապրում: Նրանց մի մասը Հայաստանը լքեց խորհրդային տարիներին. դանակն այն ժամանակ ոսկորին հասավ: Իրենց կռիվը հայրենիքի հետ չէր, այլ խորհրդային կարգերի, դրա համար իրենց դիսիդենտ էին անվանում: Նրանք մարդիկ էին, ովքեր մարդաբանական այգու վանդակներում ապրելու պայմաններին չէին համակերպվում: Մի մասը մեկնեց անկախության տարիներին, ցուրտ ու մթին չդիմացավ, ոմանք լքեցին 2-3 տարի առաջ, դանակը այդ ժամանակ ոսկորին հասավ: Արտագաղթը վերջին քայլն է, որին մարդիկ դիմում են: Ասեմ ավելին. այն ընկերներս, ովքեր հեռացողներին մեղադրել են, հետո իրենք են հեռացել: Ինձ հաճախ հարցնում են` դու կարտագաղթե՞ս, միշտ ասում եմ` ոչ, բայց հետո մտածում եմ` ի՞նչ գիտես:
-Խոսում ենք դիմանալու մասին, իսկ ապրե՞լն ուր մնաց:
-Հա, ճիշտ ես. պիտի մնաս, ապրես, դիմանաս ու դիմադրես, բայց չես կարող բոլորից պահանջել իրենց զավակներին զոհաբերել հանուն մի խումբ սրիկաների ցոփ ու շվայտ կյանքի:
-Ձեր տղան` Հայկը, «Կհեռանա՞ս հայրենիքից» հարցին պատասխանեց` այո:
-Հնարավոր է: Ինքն էլ ասում է` այո, բայց չի գնում:
-Ներսի՞, թե՞ դրսի «արտագաղթն» է անհանգստացնող: Գուցե այստեղ ավելի՞ շուտ կորցնենք Հայաստանը, քան դրսում, ուր ամեն անկյունում Հայաստաններ կան:
-Սուտ է, դրսում Հայաստան չկա: Երբ քո հողի վրա ես, արմատից կտրվելու ռիսկն անհամեմատ փոքր է: Երբ Հանրային հեռուստատեսությունը սկսեց իրականացնել արբանյակային հեռարձակումներ, սփյուռքահայությունը դժգոհում էր, որ ֆիլմերը ռուսերեն են, մտավախություն էին հայտնում` լեզուն, տեսակը կորցնելու, բայց մենք նման վտանգ չէինք զգում, որովհետև մեր հողի վրա էինք: Հողը ուժ է տալիս:
-«Երբ դու ավելի լավ ես խոսում ռուսերեն, քան ռուսը, սա աննորմալ երևույթ է: Մինչդեռ մենք հպարտանում էինք, թե միակ ժողովուրդն ենք, որ առանց առոգանության խոսում ենք ռուսերեն»: Ձեր խոսքերն են:
-Ցանկացած այլազգի, երբ ռուսերեն է խոսում, առոգանությունից կարող ես կռահել՝ ուզբե՞կ է, թե՞ վրացի: Երբ արաբը անգլերեն է խոսում, գիտես, որ խոսողը արաբ է: Միայն հայերին և հրեաներին է բնորոշ, ինչպես ասում են, ցանկացած ժողովրդի երաժշտությունը կատարել ավելի լավ, քան նույն ժողովուրդը: Թեպետ դա գլուխ գովելու բան չէ, բայց ռուսախոս հայերը իրոք առանց առոգանության են խոսում: Վրացիները, օրինակ, որոշ բառեր բառացի թարգմանում են, որ վրացերենում կիրառվում է, ռուսերենում` չկա, ով լսի` կհասկանա, որ վրացի է խոսում: Եթե մտածված են անում, հազար փառք ու պատիվ այդ ազգին, եթե ոչ մտածված, միևնույն է, նշանակում է, ենթագիտակցությանդ մեջ ազգապատկան այդ դրոշմը կա, և սա լավ բան է:
- Ռուսերենը աշխատանքային լեզու դարձնելու առաջարկի մասին ի՞նչ կասեք:
-Դա չի լինելու, ես համոզված եմ, ժողովուրդը ոտքի է կանգնելու, հնարավոր չէ, որ վանդակից դուրս եկած, ազատատենչ մեկը նորից իր կամքով հետ մտնի վանդակը:
-Անցնող տարին մեծ ու փոքր իմաստներով ի՞նչ լավ բան տվեց:
-2013 թվականի մահերի շարքը, ինչ-որ առումով, հանրահայտ մարդկանց հետ էր կապված: Չեմ կարծում, թե ավելի շատ մարդ է կյանքից հեռացել, բայց համոզված եմ, որ այս տարի բոլորն ավելի շատ ճնշվեցին մարդկային կորուստներից: Չեմ կարող ասել՝ անցնող տարին ինչ լավ բան տվեց, կարծում եմ` ոչինչ:
-«Արի գրկեմ» ակցիայի վատ ու լավ կողմերն` ըստ Ձեզ:
-Ցանկացած ակցիա դիտում եմ որպես դրական երևույթ, որովհետև, ի վերջո, սա է ժողովրդավարությունը: Վերևներում պետք է կառավարեն այնպես, որ դժգոհություններ չլինեն, ոչ թե դժգոհության դեմ պայքարեն մահակներով: Պիտի հասկանան, որ պետական բյուջեն ազգի բյուջեն է, ոչ թե իրենց ընտանիքի, ծանոթների, իրենց կլանի և այլն: Եթե գարեջուր արտադրող բանվորը հնարավորություն չունի իր վաստակած գումարով աշխատանքային օրվա վերջում մի շիշ գարեջուր խմելու, ուրեմն նա ստրուկի կարգավիճակում է: Հետո էլ ասում եք` ինչո՞ւ են գնում: Մեր համբերությունը ծով է, Սասունցի Դավիթն էլ էր համբերում, բայց, ի վերջո, համբերության բաժակը լցվեց, չէ՞:
-Խոսենք Ձեզնից, Ձեր երգերից: Երբ հետ եք նայում, հիշողություններն ավելի շատ ժպի՞տ են առաջացնում, թե՞ ափսոսանք:
-Ե՛վ ժպիտ, և՛ ափսոսանք: Երբեմն հավաքվում ենք համալսարանական ընկերներով, հիշում ենք երիտասարդ օրերը: Բայց եթե տասը տարի առաջ հավաքվում էինք տասնհինգ հոգով, այսօր, եթե հավաքվենք, երեքը, չորսը կլինեն: Սա է ցավալին:
-Ձեր ընկերներից մեկը պատմեց, որ խորհրդային տարիներին ռադիոհաղորդում եք վարել՝ սև կոստյումով, գեր հյուրեր եք ունեցել, երբ հերթը հասել է կենդանի երաժշտությանը, կատարել եք «Տռզած փորեր»-ը:
-«Տռզած փորերը» երգը կատարելիս հաճախ նկատում եմ, որ ներկաներից փորավորները փորը հետ են քաշում: Բայց երգն ընդհատում եմ, ասում` քեզ վատ մի զգա, երգը գեր մարդկանց մասին չէ, ուրիշ, անասնական անկշտության մասին է:
-Ձեր մանկական երգերն էլ, կարծես, այնքան մանկական չեն, ավելի շատ մեծերին են ուղղված:
-Հեքիաթն էլ, ասում են, մանկական ժանր է, բայց այնպիսի իմաստություն է դրված հիմքում, որ թվում է՝ միայն մեծերին պիտի հասկանալի լինի: Չնայած այդ մեզ է թվում, թե երեխան չի հասկանում: Հեքիաթի հիմքում ընկած իմաստը մնում է երեխայի գիտակցության մեջ, նա մեծանում է, վերընթերցում ու նույն հեքիաթն արդեն ուրիշ կերպ է ընկալում: Նույնն էլ երգն է: Իմ երգի մուկը մուկ չէ, մարդկային որակ է, շունը շուն չէ, մոլախոտը մոլախոտ չէ, այսինքն, իմ երգերում բացահայտ ենթատեքստ կա:
-Ճանաչո՞ւմ եք Ձեր երկրպագուներին, նրանց, ովքեր շատ են սիրում Զորիկյանի երգերը:
-Ես միշտ ասում եմ, որ իմ հանդիսատեսը «հատընտիր» է: Իհարկե, նրանց ես ճանաչում եմ:
-Ձեզ ճանաչո՞ւմ են:
-Կարծում եմ` այո:
-Բայց ասում եք` եթե ես երգում եմ արդուկի մասին, դա չի նշանակում, որ արդուկը ես եմ:
-Դա ասել եմ կոնկրետ երևույթի մասին: «Ընտանեկան երջանկություն» երգ ունեմ, երջանկությունը` չակերտներում: Երգն այն մասին է, որ ամուսնությունից հետո ազատությունդ սահմանափակվում է: Այն ժամանակ համերգների ընթացքում թղթիկների վրա հարցեր էին գրում: Մեկը գրել էր` Ձեր անձնական դժբախտության մասին երգը կկատարե՞ք, դրա համար ես ստիպված էի ասել, որ եթե ես երգում եմ արդուկի մասին, դա չի նշանակում, որ արդուկը ես եմ:
-Ինչպե՞ս է ծնվում երգը:
-Շատ արագ: Պատահել է՝ ընկերներիցս մեկը զանգել է, իր ներկայացման համար 10-12 երգ է ուզել, երեկոյան զրուցել ենք, առավոտյան զանգել ասել եմ, որ պատրաստ է: Մեկ գիշերվա մեջ 10 երգ գրելը, կարծում եմ, գերարագ է: Իհարկե, խմորումը երկար է տևում, իսկ խմորումը հենց կյանքն է, որ ապրում ես, ակնդիր լինում:
-«Ոսկե կիթառ» հեղինակային երգի հանրապետական փառատոնի գեղարվեստական ղեկավարն էիք, փառատոնին առնչվող որևէ նորություն կա՞:
-Մշակույթի նախարարության աջակցությամբ կազմակերպում էինք հեղինակ-կատարողների փոքրիկ հավաք, համերգներից բացի, հնարավոր էր լինում մի քանի օր հանդիպել, շփվել: Սակայն փառատոնը մեկ տարի հետաձգվեց ու հետաձգվում է մինչ օրս: Փառատոնի փակման իրական պատճառը չգիտեմ: Երևի նախարարությունը մեզնից ակնկալիք չուներ, ի վերջո, ինչո՞ւ պետք է պետական կառույցը ֆինանսավորի հեղինակային երգը, որը, մեղմ ասած, հենց իրեն ուղղված քննադատություն է:
-Գուցե քի՞չ են այդ ժանրով ստեղծագործող մարդիկ, ինչն էլ պատճառ է դարձել, որ անտեսվի «Ոսկե կիթառ»-ը:
-Չկա նման բան, Հայաստանում հեղինակ-կատարողների թիվը տասից չպետք է անցներ, և իրականում այդպես էլ կա, բայց փառատոնը 100-ից ավելի դիմորդ ունի: Նրանք ուզում են մասնակցել, ներկայանալ, ի վերջո, նման փառատոների ընթացքում են բացահայտվել նոր, այսօր արդեն հայտնի անունները:
-Երիտասարդ հեղինակ-կատարողներից ո՞ւմ կառանձնացնեք: Մեր անցած զրույցի ընթացքում, մոտ երկու տարի առաջ, նշեցիք Արեգ Նազարյանի անունը:
-Արեգի հետ նույն փառատոնին մասնակցում էին Վախթանգ Հարությունյանը, Արմինե Հայրապետյանը, նրանց երգերն այսօր շատ սիրված են: Քանի որ անցած անգամ մեկ հոգու անուն եմ նշել, այս անգամ էլ կնշեմ Վարդան Գալստյանին: Բայց նրա կողքին կան նոր սերնդի տղաներ, աղջիկներ, ովքեր շնորհալի են, ստեղծագործում են, անկախ գործունեություն են ծավալում, համերգներով են հանդես գալիս, սկավառակներ են թողարկում:
-Նոր երգեր ունե՞ք:
-Միակ բանը, որ երբեք չեմ դադարում անելուց, երգ գրելն է, ինչի համար շնորհակալ եմ Տիրոջը: Այս տարի մի շարք նոր երգեր եմ գրել, երկու երգ հայ փրկարարներին եմ նվիրվել, մեկը համատեղ աշխատանք է, երկրորդը՝ հեղինակային: Այս տարի լրացավ երկրաշարժի 25 տարին, մի երգ էի գրել Սպիտակին նվիրված: Լենինականի մասին շատ երգեր կան, բայց փոքր քաղաքներն անտեսված են, չնայած գիտենք, որ աղետի էպիկենտրոնը հենց Սպիտակն էր: Կարծում էի՝ միջոցառումներ կլինեն, դիմեցի մշակույթի նախարարություն, որ գրածս երգը ձայնագրվի, տեսահոլովակ նկարվի, պատասխանեցին, որ իրենց դա պետք չէ: Իհարկե, երգը չի կորչի, համերգներիս ընթացքում կկատարեմ: «Ձեռագրերը չեն այրվում» արտահայտությունը բացարձակ ճշսմարտություն է, հավատացեք:
-Գալիք տարուց ի՞նչ եք սպասում:
-Պայքար, պայքար, պայքար այն բոլոր վտանգների դեմ, որ այս տարի նշմարվեցին ու դեռ պիտի կախվեն մեր գլխին: Թեժ տարի է լինելու` բոլոր առումներով:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ