«Կտակը գործքերէն է, եւ զայն շատցնողը աւելի վարձք առաւ եւ թէ այս եւ թէ հանդերձեալ աշխարհի մէջ բարի անուն ստացաւ»

ԹԱԳՈՒՀԻ-ՆՈՅԵՄԻ ՊԵՏՐՈՍԻ ԹՈԽՄԱՆՈՖ-ԼԱԹԻՖԸ (1864-1924) կրթությունն ստացել էր Կահիրեի հռոմեադավան կաթոլիկների Անարատ հղության դպրոցում: Պետական պաշտոնյա, երկրաչափ հորից ժառանգած բերրի հողային կալվածքը, որ գտնվում էր Մերքեզ Աբու Հոմսի շրջանի Բատուրես գյուղում, 1917 թ. սեպտեմբերի 30-ի կտակով նա նվիրաբերեց Ազգային առաջնորդարանին: Նույն կտակով նվիրեց նաև Կահիրեի Ղասր-էլ-Այնի փողոցում գտնվող 400 քմ տարածքը, պայմանով, որ իր 1000 եգիպտոսյան ֆունտ պարտքը վճարվի, իրեն ցկյանս հատկացվի 20 ֆունտ, իսկ հողատարածքի բերքից ստացված եկամտով այդ տարածքում շահութաբեր շենք կառուցվի: 1923 թ. 4000 ֆունտով երկհարկանի շենքը կառուցվեց՝ տարեկան բերելով 300 ֆունտ եկամուտ:
Բարերարուհու կտակն ուներ ևս մեկ հիմնական և պարտադիր պայման. հասույթներից որոշ գումար պետք է տրամադրվեր աղքատ կամ չքավոր հայ աղջիկներին, որպես օժիտ: Պայմանը կատարվեց. երկար տարիներ «Թագուհի Լաթիֆ» հիմնադրամից չքավոր հայ աղջիկներին հատկացվել է դրամօժիտ: Իսկ 1952 թ. Ղասր-էլ-Այնիի շենքի տեղում համայնքը կառուցեց 7-հարկանի եկամտաբեր շենք:
Եգիպտոսի ականավոր պետական գործիչ Հակոբ Չրաքյանի (Յագուպ Արթին փաշա) դուստրը, Եգիպտոսի արտաքին գործերի երբեմնի նախարար Արթին բեյ Չրաքյանի թոռնուհի ԿԱՏԱՐԻՆԵ-ԱՆՆԱՆ (1885-1942) ամուսնացել էր իտալացի ճարտարապետ Դոմինիկ Լիմոնջելլիի հետ և կրում էր ամուսնու ազգանունը: Նա ուսումն ստացել էր Կահիրեի Գարդեն-Սիթի արվարձանում գտնվող Աստվածամայր մայրապետների կաթոլիկ վարժարանում: 1920 թ., ի հիշատակ հոր, ՀԲԸՄ-ին հանձնեց 3500 ֆունտ սթեռլինգի արժեթղթեր, որոնց շահութատոկոսներով 1921-1924 թթ. Երուսաղեմի Արարատյան որբանոցում կրթություն ստացան 10 սաներ: 1922 թ., ի հիշատակ Չրաքյան գերդաստանի հանգուցյալների, կառուցեց Կահիրեի հայ կաթողիկե գերեզմանատան Սբ. Երրորդություն մատուռը: 1926-ին, կրկին ի հիշատակ հոր, Կահիրեի արաբական արվեստի պետական թանգարանին նվիրեց հնագիտական իրերի իր հարուստ հավաքածուն, 1927-ին ՀԲԸՄ գրադարանին՝ պապի գրքերի մի մասը: Տիկին Կատարինե-Աննա Լիմոնջելլին իր ամբողջ հարստությունը կտակեց հայ կաթողիկե Զմմառի վանքին (Լիբանան):
1935 թ. կտակով տիկին ՀՈՒՍՏԻՆԻԱՆԵ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԸ Կահիրեի Բուստան փող. թ. 73 հասցեում գտնվող իր սեփական երկհարկանի տունը նվիրաբերեց հայ համայնքին:
Բարերարուհիների շարքում առանձնակի տեղ է գրավում հայ բարձրաշխարհիկ խավի ներկայացուցիչ ՍԱԹԵՆԻԿ ԳԵՎՈՐԳԻ ՉԱԳԸՐԸ (1889-1982): Նա մեկ տարի ուսանել էր ծննդավայր Կ. Պոլսի ամերիկյան իգական քոլեջում, ապա ընտանյոք տեղափոխվել Անգլիա: Ծնողների կամքին հակառակ՝ 1913-1915 թթ. ուսանել էր Սաֆթբորդ քաղաքի մարմնամարզության դպրոցում, ստացել ուսուցչուհու որակավորում ու մեկ տարի դասավանդել Շոտլանդիայի բենեդիկտյան մայրապետների իգական վարժարանում: 1919 թ. ամուսնացել էր Ջանիկ-Հայկ Չագըրի հետ ու տեղափոխվել Եգիպտոս, քանի որ ամուսինը նշանակվել էր բելգիացի ձեռնարկատեր Ժորժ Նագելմակերսի հիմնած երկաթուղային ճամփորդությունների միջազգային խոշորագույն «Վագոն-Լի» ընկերության Կահիրեի մասնաճյուղի տնօրեն: Հենց Եգիպտոսի մայրաքաղաքում էլ տիկին Չագըրը ծավալեց իր ազգանպաստ, բարեսիրական գործունեությունը:
1924-1927 թթ. նա անդամակցեց ՀԲԸՄ Տիկնանց որբախնամ հանձնախմբին, 1931-1934 թթ. Կահիրեի «Այծեմնիկ» բարեգործական միության նախագահն էր, իսկ 1938-1940 թթ. Եգիպտոսի Միջազգային մարմնամարզական միության կենտրոնական վարչության փոխատենապետուհին էր և կազմակերպեց Հայ արենույշների միությունը: Անդամ էր Եգիպտոսի կանանց միության վարչության և մասնակցեց Կ. Պոլսում կայացած կանանց միջազգային համաժողովին:
Սաթենիկ Չագըրը ուներ ակնհայտ նկարչական շնորհք, հաճախել էր Կահիրեի իտալական «Լեոնարդո դա Վինչի» վարժարանի գեղարվեստի դասընթացներ, ուսանել նկարիչներ Սկարչելիի, Յարո Հիբերտի և Աշոտ Զորյանի մոտ: Ստեղծագործական ուղևորություններ էր կատարել Իտալիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Պարսկաստան: Ամուսնու հետ եկել էր Հայաստան և 1946 թ. մարտի 24-ին իր հայաստանյան բնապատկերները ցուցադրել Կահիրեի կանանց միջազգային ընկերակցության ակումբում: Իսկ 1947-ին մեկնել էր Փարիզ և հաճախել ֆրանսիացի քանդակագործ, նկարիչ, մանկավարժ Անդրե Լոթի դասընթացները:
1976 թ. տիկին Չագըրը Կահիրեի Զամարեք թաղամասում գտնվող իր կալվածքը՝ 4097 քմ տարածքով, և ընդարձակ առանձնատունը, որ գնահատվել էր 6 մլն եգիպտոսյան ֆունտ, կտակեց ՀԲԸՄ-ին: Գումարի 2/3-ով պիտի ստեղծվեր անձեռնմխելի հիմնադրամ, որի եկամուտները ծառայելու էին եգիպտահայության անխտիր բոլոր ազգային, կրոնական, կրթական, բարեսիրական, մշակութային, մարզական կազմակերպությունների կարիքներին ու եգիպտահայ մամուլին, իսկ 1/3-ը պիտի տրամադրվեր Եգիպտոսում հայկական ձեռնարկումներին:
Տեղափոխվենք Ռուսաստան ու հիշատակենք երկու տիկնանց:
Նորնախիջևանցի ՄԱՐԻԱՄ ՄԱՐՏԻՐՈՍԻ ԿԱԶԱՉԿՅԱՆԸ Կարնո Սանասարյան վարժարանին կտակեց 16500 ռուբլի և կտակակատար նշանակեց վարժարանի «հոգևոր հայր», նշանավոր պատմաբան Կարապետ Եզյանին:
Եկատերինոդարում (ներկայիս Կրասնոդար) տասնամյակներ շարունակ եղել են մեծահարուստ հայ վաճառականներ, որոնք, ըստ էության, ազգային ինքնապահպանության խնդիր են լուծել: Նրանց ֆինանսական միջոցներով, ավելի ստույգ՝ 30 հազար ռուբլով, 1865 թ. կառուցվեց Սբ. Աստվածածին եկեղեցին, որն օծվեց 1868-ին:
1-ին գիլդիայի վաճառական, մանուֆակտուրայի առևտրական Բորիս Վլասի Չերաչևը (այլևս հնարավոր չէ վերականգնել բուն հայկական անուն-ազգանունը, բայց չկասկածեք՝ ազգանվեր մարդ էր) պատրաստվում է գործերով մեկնելու Փարիզ ու կնոջը խոստանում այնտեղից թանկարժեք զարդեր բերելու: Կինն էլ թե՝ ավելի լավ է դրա փոխարեն դպրոց կառուցես: Չերաչևը 1916 թ. կառուցեց հայոց ծխական դպրոցը՝ ծախսելով 70 հազար ռուբլի:
Ինչո՞ւ այսքանը շարադրեցինք. ՏԻՐՈՒՀԻ ՄԱՆՈՒԿԻ ԿԱՐԱՍՈՒԼՅԱՆԸ, որին համայնքը կոչում էր Հաջի Մամա, 80 հազար ռուբլի նվիրաբերեց Չերաչևի կառուցած դպրոցին, իսկ 100 հազար ռուբլի արժողությամբ իր ամբողջ կարողությունը կտակեց Սբ. Աստվածածին եկեղեցուն:
Ավարտենք այնպիսի տարաշխարհիկ երկրով, ինչպիսին Բիրման է կամ Մյանման: 1901 թ. մայրաքաղաք Ռանգունում վախճանված ՄԱՐԳԱՐԻՏ ՏԵՐ-ՄԻՆԱՍՅԱՆԸ 40000 ռուփի կտակեց չունևոր հայ ուսանողների կրթության համար:
ՓԱՐԻՍ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ-ՄԻՍԱՔՅԱՆԻ կտակում այսպիսի տողեր էլ կային. «Փա՛ռք անոր, որ անփոփոխ է եւ աննման, եւ կենաց ժամն ու սահմանը չափեց»: Այո, Աստված է չափում մարդկանց կյանքի ժամանակահատվածը, Նա էր սահմանել նաև բարերար տիկնանց կենսաչափը: Բայց քանի դեռ մենք կհիշենք ու կհիշատակենք նրանց՝ փափկասուն տիկնանց երկրային անցյալը կառկայծի:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»
• «Նա չէր մոռանում մեր ազգային հիմնարկները»
• «Հայ վաճառականնե՛ր, ձեր փառքի տունը, ուր անմահ կը մնաք, ձեր տառապեալ հայրենիքն է»
• «Նավթարքան» և Անմահը
• Երեք Ալեքսանդր. Խաչատուր Դադայան
• Ռուսաց Պյոտր I ցարը և հայ վաճառական Պետրոս Ապրոն
• «Հացի արքան»՝ ռուսների Մանթաշյանցը
• «Քո քսակը ազգի շտեմարանն է»
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանը և հայերը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց - 180

Մեկնաբանություններ