«Դժբախտաբար, հայտնի դառնալը որոշում են պատկերասրահների տերերը»

Սա մեր արևն է, մեր ժամանակը: Արևը նշանակում է կյանք, էություն: Թռչունները ժամանակն են պահում, զանգակները հուշում են, որ ժամանակն անդադար անցնում է: Կտավին նայելիս հասկանում ես, որ եթե կյանքը սկսվում է, ուրեմն պետք է նաև վերջանա: «Սա առասպել չէ, մենք գիտենք, որ ծնվում ու մահանում ենք,-ասում է ֆրանսահայ գեղանկարիչ ՄԱՐՏԻԿ ՆԵՐՍԵՍՅԱՆԸ:- Կտավում պատկերված սլաքները հիշեցնում են, թե կյանքի որ հատվածում ենք, նայած տարիքին: Զանգակներն ասում են` ճիշտ ապրեք ձեր կյանքի ժամանակը, ամեն սլաք կարող է վերջինը լինել»:
Մարտիկ Ներսեսյանի աշխատանքներին ծանոթացա «Արտ և լեգենդ» երևանյան նորաբաց պատկերասրահում: Հայրենիքում ցուցահանդես դեռ չի ունեցել: Նրան նոր-նոր են սկսում ճանաչել: Ամեն կտավը մի պատմություն ունի: «Կորսված հայրենիք» կտավում ծառի (հայ ազգի) կտրված արմատները նորից ծաղկում են ու տարածվում: Ասում են` կյանքը ջրից է սկիզբ առել. «Նախակյանքը» հենց դրա մասին է: «Ազատագրված միտք», «Մի երեկո», «Չորս եղանակ», «Հայուհի», «Կյանքի վեց անիվները»: Նկարիչը համոզված է, որ մենք անցնում ենք վեց ժամանակի, վեց օղակի միջով: Հույները, մայաները, չինացիները, արիացիները, մեծ ազգերը հավատացել են սրան: Կյանքի ու մահվան անիվների միջով անցնելուց հետո նորից հառնում ես` որպես սերմ, ծառ, քար, վագր կամ մարդ արարած, ու նորից անցնում կյանքի օղակների միջով: Կենտրոնում արևն է: «Մինչ օրս մենք «արև»-ով ենք երդվում և եկեղեցիներում ունենք մեր կրակը, որը չվերացրեց քրիստոնեությունը: Իսլամը վերացրեց, իրենց մզկիթներում լույս չկա»,-ասում է գեղանկարիչն ու պատմում, որ նկարում է մածկաթիակով (шпатель), ներկն առանց բացելու է գործածում, միլիմետր-միլիմետր շարում է գծերը` առանց սխալվելու իրավունքի: Որովհետև մաքրել ու նորից նկարել չի կարող: Ասում է, որ կապ չունի՝ ինչ ներկով ես նկարում, կտավի՞ վրա ես նկարում, թե՞ փայտի, կարևորը միտքն է: Վերացական նկարներ էլ ունի: «Բայց ոչ թե աբստրակտ, այլ ֆիգուրատիվ աբստրակտ,-ասում է նա:- Մի թեթև ձև եմ տալիս, որ նայողը հասկանա` ինչ է տեսնում, քառակուսի չեմ նկարում և ասում` սա խնձոր է»: «Տոհմածառ» կտավում տեսնում ենք հայոց տառերը: «Հրահանգը» ավանդույթների մասին է, «Լքյալը» մի նավակ է, որ ամբողջ կյանքում ձուկ ու հաց է տվել ձկնորսին ու հիմա լքված է, թողել են, մոռացել: Գուցե դա միայնակ կին է, չիրագործված երազանք, կամ հենց լքված նավակ, ու նայելիս տխրում ես լքյալի համար:
«Սուրբ Գայանեի ծաղիկ ծախողին» գեղանկարիչը Ֆրանսիա հասնելով կտավին է հանձնել, ասում է` մի քիչ ավելի երիտասարդացրել եմ, բայց նա հոգու խորքում հենց այդպիսին է: «Փրկված ծաղիկ». տուն, ուր մութ է, տխուր, բայց մի ծաղիկ կա, լույսի մի կտոր:
Հարցրի` Ցեղասպանության թեմայով աշխատանք ունե՞ք: «Իսկ սա ի՞նչ է, նա ի՞նչ է»,- ասաց` ցույց տալով սրահի գրեթե բոլոր կտավները:

-Ձեզ գիտե՞ն դրսում: Ցուցահանդեսներ ունենո՞ւմ եք:
-Դպրոցն ավարտելուց անմիջապես հետո սկսել եմ զբաղվել նկարչությամբ: Կլինի շուրջ 40 տարի: ՈՒնեցել եմ մեծ թվով անհատական ու խմբակային ցուցահանդեսներ` տարբեր երկրներում: Պատկերասրահում փակցված նկարները Հայաստանին եմ նվիրել, դեռ էլի աշխատանքներ եմ բերելու: Սա էլ իմ փափագն է: Ես իմ կյանքի գործն արել եմ: Տարբեր երկրներից հաճախորդներ ունեմ: Հազարավոր նկարներ ունեմ դրսում: Հիմա նկարում եմ ինքս ինձ համար և ուզում եմ ապրել իմ երկրում:
-Ձեր ընտանիքը կգա՞ Հայաստան:
-Մեծ ընտանիք չունեմ: Հայրս և մայրս որբ են եղել՝ Ցեղասպանությունից մահապուրծ: Եղբայրս մահացել է, կինն ու երկու զավակներն ապրում են Ֆրանսիայում: Տղաս` Հայկը, մոր հետ ապրում է ԱՄՆ-ում: Խոստացել է, որ կգա Հայաստան:
-Կգա, կգնա՞:
-Չես իմանա, ես հայ եմ մեծացել, նա էլ հայ է մեծացել, այսօր չգա, վաղը կգա: Ես էլ երեկ չեմ եկել: Այսօր եմ եկել:
-Ինչպե՞ս եք նայում այն երևույթին, որ այսօր էլ են գնում:
-Գնում են, ոչ թե որովհետև չեն սիրում իրենց երկիրը, այլ որովհետև ընտանիք պահելու խնդիր ունեն, չեն գտնում մի ճանապարհ, որ նորմալ կերպով, առանց գողության, խարդախության ապրեն: Դժբախտաբար նրանք են գնում, որ պետք են այս երկրին: Նրանց տեղը լրացնում են շրջաններից եկածները: Փողոցով քայլում ես, զգում ես, որ քաղաքի մակարդակն այն չէ: Հայաստանը բաժանվել է երեք մասի. մի մասը լավ է ապրում, գողանում է, ստում, նրանք քանակով քիչ են, բայց վերցրել են իրենց ձեռքը ամբողջ ներվերը քաղաքի ու երկրի: Մի մասը, որ նույնպես մեծ թիվ չի կազմում, քիչ թե շատ ապահով է ապրում: Եվ արդեն կա մեծ թվով ժողովուրդ, որին խաբել են հեռուստատեսությամբ, ամերիկյան դատարկ ֆիլմերով, գիրք չեն բացում և դժվարությամբ են ապրում: Եթե այսպես շարունակվի, չգիտեմ ինչ է լինելու հետո: Սփյուռքահայերը ոչ մի բան չեն կարող անել: Մենք սիրում ենք Հայաստանը, փորձում ենք օգնել, իմանալով, որ հաճախ մեր տված մեկ եվրոյից 10 ցենտ է տեղ հասնում, ու հենց այդ 10 ցենտի համար ենք օգնում: Այնպես չէ, որ հիմար ենք, չենք հասկանում:
-Ասում են` Ցեղասպանության մոտեցող 100-ամյակին Թուրքիային ավելի շատ մտահոգում է հայկական սփյուռքը:
-Թուրքիան նման մտահոգություն չունի: Եվրոպան ամենից առաջ իր շահի մասին է մտածում: Նա 70-միլիոնանոց ժողովրդին չի փոխի 2-միլիոնանոց երկրի հետ, որը չունի նավթ, ոսկի, ուրան:
-ՈՒրեմն 100-րդ տարելի՞ցն էլ ոչինչ չի փոխի:
-Ցեղասպանությունը ճանաչելուց հետո Թուրքիան պիտի վերադարձնի ներկայումս իրեն պատկանող հողերի մի մասը: Արդյոք կարո՞ղ է իր ժողովրդին ասել, որ 100 տարի սուտ են խոսել, ցեղասպանություն են կատարել: Կան հստակ հաշվարկներ, որ Եվրոպան 35 տարի հետո իսլամական երկիր է դառնալու: Ամերիկան էլ հեռու չէ, նա էլ խնդիր ունի, Ռուսաստանն էլ: Ի՞նչ եք կարծում` Հայաստանն ինչպե՞ս պետք է դիմանա այս ամենին: Եթե ինչ-որ բան պետք է փոխվի, դա պետք է լինի հիմա:
-Իսկ Եվրոպային չի՞ մտահոգում իր՝ մուսուլմանական երկիր դառնալու վտանգը: Որքան գիտեմ, եվրոպական օրենքներն ավելի շատ հօգուտ մուսուլմանների են:
-Դրամի խնդիր է: Դուք կարծում եք՝ Եվրոպայում գրված օրենքները չե՞ն խախտվում: Կամ Ֆրանսիայի նման մի երկրում խարդախություն չի՞ լինում, քվեներ չե՞ն կեղծվում: Ավելի «բարձրակարգ» ձևով են լինում: Գուլպաների մեջ են քվեաթերթիկներ անցկացնում, սնդուկներ են փոխանակում` կեղծված քվեներով: Ինչ վերաբերում է արտոնություններին, Եվրոպայում արաբը ինը երեխա կարող է ունենալ, բավական դրամ ստանալ ու հանգիստ ապրել: Բացահայտ ասում է` քո ճանապարհը կփակեմ, իմ գորգը կփռեմ ու նամազ կանեմ: Ոստիկանը չի կարող բան ասել, որովհետև իր երկրի քաղաքացին է նա:
-Վերադառնանք Ձեր կտավներին: Ի՞նչ ժանրում եք ստեղծագործում:
-Եթե փորձեմ թարգմանել, կլինի «շողքի խաղ»: Ես նկարում եմ միլիմետր-միլիմետրուկես հաստությամբ չոր ներկով: Երբ նկարի վրա լույսը կողքից է ընկնում, իր հոգին, բնույթը փոխվում են: Լույսի շողքն է, որ իմաստավորում է նկարը: Դուք այսօր տեսնում եք իմ գունավոր նկարները: ՈՒնեմ գործեր` սպիտակով սպիտակի վրա: Առանց լույսի ոչինչ չեն ասում: Երբ հայ արվեստասերները մի քիչ ծանոթանան գործերիս, հետագայում սպիտակ նկարների ցուցահանդես կբացեմ:
-Ձեր նկարներն ովքե՞ր են գնում ավելի շատ` օտարերկրացինե՞րը, դրսի հայե՞րը:
-Հայ հաճախորդներս քիչ են, հիմնականում ճապոնացիներ են, ամերիկացիներ, ֆրանսիացիներ:
-Ինչո՞վ են գրավում Ձեր նկարները:
-Այն, ինչ ես եմ նկարում, ուրիշ տեղ չեն տեսնում: Երբ, ասենք, 50 նկարչի աշխատանք մի սրահում ցուցադրում են, հմուտ մասնագետը մոտենում է, նայում, ասում է` որ նկարը որ նկարչինն է: Բայց կարող է հեռվից, նախքան մոտենալը նայել նկարներին ու ասել` այ սա Մարտիկի նկարն է: Այդպես են ինձ ճանաչում Եվրոպայում: Հաճախորդներ ունեմ, որ ամեն տարի նկար են գնում ինձնից: Գալիս են, ասում` 2013-ի նկար չունենք: Արվեստանոցում կտավ ունեմ, որտեղ պատկերված է հայրիկիս` Խաչիկ Ներսեսյանի բանաստեղծությունը` նրա ձեռագրով: Շատերը մատն այդ նկարի վրա են դնում` կարծես հասկանալով արժեքը: Բայց ես դա չեմ վաճառում:
-Ձեր հայրը գրո՞ւմ է:
-Այո, բանաստեղծ է, տպագրված գործեր ունի: Հայրս Վանից է, Դրոյի զինվորներից է եղել: Հուշեր ունի գաղթի մասին, դեռ ձեռագիր են, Հայաստան եմ բերելու:
-Շատերին թվում է, որ եթե արվեստագետը ոտքը դրեց դուրս, հայտնի է դառնալու: Հայ նկարիչը ի՞նչ կարող է անել դրսում:
-Նման բան չկա: Դժբախտաբար, հայտնի դառնալը որոշում են պատկերասրահների տերերը, երբ զգում են, որ տվյալ նկարչի միջոցով կարող են դրամ վաստակել: Այսինքն, մեծ մասամբ ոչ թե արվեստն են գնահատում, այլ կոմերցիոն կողմը, անունը:
-Իսկ անունը մի՞թե նկարիչը ձեռք չի բերում իր աշխատանքներով:
-Հիմա ասեմ` ինչպես է լուծվում անունի հարցը: Հարուստ ընտանիքի աղջիկը նկարում է, վճարում է որևէ պատկերասրահի, որ ցուցադրեն իր գործերը: Մարդիկ են գալիս, նայում, մասնակցում աճուրդին ու գնում նկարը: Իրականում այդ ամենը՝ այցելությունները, վաճառքը կազմակերպում է աղջկա հայրը կամ ընկերը: Եվ նույնը արվում է 20 պատկերասրահում: Մարդիկ չեն լսել այդ նկարչի անունը, արածը մի բան չէ, բայց գիտեն, որ 7500 եվրո է գնահատվել: Երկու տարի հետո այդ նկարչի աշխատանքներն արդեն մեծ պահանջարկ են վայելում:
-Իսկ ինչպե՞ս եք Դո՛ւք հայտնի դարձել:
-Իմ դեպքն ուրիշ է: Ես որբ հայր ու մայր եմ ունեցել, հայ եմ մեծացել, պատիվ եմ պահել, գովազդի հետևից չեմ գնացել և այսօր արդեն կարող եմ ասել` չեմ ուզում վաճառել նկարներս:
-Պարոն Ներսեսյան, Ֆրանսիայում բողոքի մեծ ալիք է բարձրացրել միասեռականների ամուսնությունը օրինականացնող օրենքը: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:
-Աշխարհում միշտ եղել են միասեռականներ` որոշ ժամանակ գաղտնի, որոշ ժամանակ` ոչ: Եվրոպայում նրանք իրավունքներ են ունեցել ու այնքան շատ են, որ նախագահի թեկնածուն նրանց ձայների կարիքն ունի: Եթե նրանց քանակը մեզնից շատ լիներ, մենք պիտի ենթարկվեինք նրանց: Դեռ մեր քանակն է շատ: Ես համաձայն չեմ նրանց հետ, բայց չեմ պայքարի, եթե ուզում է այդպես ապրել: Ամեն մարդու իրավունքն իր ձեռքում է:
-Հարցն ապրելու իրավունքը չէ, այլ միասեռականների ամուսնության օրինականացումը:
-Օրենքն ո՞վ է ընդունում:
-Կառավարությունը:
-Իսկ կառավարությա՞նն ով է ընտրում:
-Ժողովուրդը:
-Ես էլ ժողովրդի մի մասնիկն եմ:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ