«Չի կարելի Հայաստանը դարձնել բդեշխների երկիր»

Խորհրդարանական ոչիշխանական ուժերի մեջ «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության ղեկավար ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՔՈՔՈԲԵԼՅԱՆԸ չկա, սակայն նա իշխանական ճամբարում էլ չէ: Որտե՞ղ է ԱԴԿ-ի տեղը, հարցրի մեր զրուցակցին:

-«Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցությունը որևէ մեկի հետ լինելու կամ չլինելու խնդիր չունի: ԱԴԿ-ն միշտ բարձրացրել ու բարձրացնելու է այն խնդիրները, որոնք հասարակությանը հուզում են: Կարևորն այն չէ, թե որտեղ են ընդդիմադիրները, այլ այն, թե ինչ խնդիրներ են բարձրացնում, և որքան է իրատեսական դրանց լուծման հեռանկարը: Բնականաբար, ողջունելի է, որ ոչիշխանական ուժերը կարողանում են ինչ-որ խնդիրների շուրջ ընդհանուր հայտարարի գալ, սակայն չեմ կարծում, թե այսօր խորհրդարանական ոչիշխանական ուժերն ինչ-որ հարցի շուրջ ընդհանուր հայտարարի եկել են: Շատ շատ խնդիրների շուրջ տարբեր մոտեցումներ ունեն: Իսկ մենք մեր տեղը տեսնում ենք ազատ, դեմոկրատական Հայաստան կառուցելու գործում, որտեղ չեն լինի կոռուպցիա, ամենաթողություն, հասարակության շարքային անդամն էլ պաշտպանված կլինի: Այսօր Հայաստանի քաղաքացիները, այդ թվում՝ իշխանության ներկայացուցիչները, պաշտպանված չեն: Սրա վկայություններից մեկն էլ իշխանության որոշ ներկայացուցիչների ընդվզումներն ու այլ տեղերում հայտնվելու փաստն է: Բոլորիս` և՛ իշխանության, և՛ ընդդիմության, գերխնդիրը պետք է լինի Հայաստանին սպառնացող մարտահրավերներին դիմագրավելը, արտագաղթի ու ծայրահեղ աղքատության դեմն առնելը, ընդ որում, ոչ թե ելույթներով ու վերլուծություններով, այլ կոնկրետ ծրագրերով և առաջարկներով։ Մեզ համար շատ կարևոր են ներքին խնդիրները, բայց կարևոր է նաև մեր դիրքը` որտեղ ենք մեզ տեսնում: Կարևոր է, որ այսօր Ռուսաստանի փտող քաղաքական համակարգը չպրոյեկտվի Հայաստանում: ԱԴԿ-ի համար էական է, թե քաղաքական ուժերից ով ինչպիսի դիրքորոշում ունի այս հարցում: Ինչ վերաբերում է ներքին խնդիրներին, դրանք մեկանգամյա լուծվող հարցեր չեն: Ընդդիմադիրները ոչ միայն պետք է համագործակցեն, այլև համերաշխության մթնոլորտ ստեղծեն, որպեսզի ավելի լայն հասարակական աջակցություն ստանան:
-Ի՞նչն է խանգարում ընդդիմադիր դաշտի համախմբմանը:
-Իմ խորին համոզմամբ` խնդիրների մասին տարբեր պատկերացումներ ունենալը: Նույն Մաքսային միության հետ կապված ընդդիմության ստվար հատվածը և իշխանությունը միևնույն կարծիքին են: ԱԴԿ-ն կարծում է, որ դա սխալ որոշում էր: Ես չեմ կարծում, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները բարձր մակարդակի վրա են, ավելին, դրանք վասալային հարաբերություններ են, ոչ թե իրավահավասար երկրների: Սա չի նշանակում, թե Հայաստանի և Ռուսաստանի ձայնն աշխարհում պետք է հավասարապես լսելի լինի, բայց չի էլ նշանակում, որ ՀՀ քաղաքացու շահը պետք է բռնաբարվի:
-Այդ հարաբերությունները այսօ՞ր են դարձել վասալային, թե՞ բոլոր իշխանությունների ժամանակ էլ այդպես է եղել:
-Տարիներ շարունակ Հայաստանի պետական և քաղաքական վերնախավին չհաջողվեց Ռուսաստանի հետ խիստ գործընկերային, արժանապատիվ հարաբերություններ ստեղծել` առաջնային դարձնելով ՀՀ քաղաքացու շահը: Այսօր ռուսական քաղաքական համակարգը տիպիկ ավտորիտար է, քրեաօլիգարխիկ: Այն երկրները, որոնք ռուսական ազդեցության տակ են, զերծ չեն այդ տիպի համակարգերից: Չի լինում այնպես, որ մի գերտերություն գերազդեցություն ունենա որևէ երկրի վրա, ու վերջինիս քաղաքական համակարգը կամ տնտեսությունը զարգանան ավելի, քան այդ տերությունն է: Ես ու ինձ նման շատ քաղաքացիներ չենք ուզում այդպիսի Հայաստան: Բացարձակապես միայն նեղ, կարծրացած քաղաքական շրջանակներում է, որ այդ փոփոխության անհրաժեշտությունը չեն գիտակցում: Եվ վերջապես, բարեկեցիկ ապրելու իրավունքը յուրաքանչյուր քաղաքացու ի վերուստ տրված ընտրությունն է, այլ հարց է, թե դրա առնչությամբ ինչպիսին է մոտեցումը: Մի նկատառում ևս. զուտ տնտեսական առումով ուղղակի անթույլատրելի է վերցնել ՌԴ մաքսային օրենսգիրքը և նույնությամբ կիրառել Հայաստանում, քանի որ Հայաստանի և Ռուսաստանի տնտեսությունները բացարձակապես տարբեր հարթություններում են: Տնտեսական առումով սա անխիղճ մոտեցում է:
-Խորհրդարանական ընդդիմության գերակշիռ հատվածը իշխանությունների այս որոշումը ճիշտ համարեց: Չե՞ք կարծում, որ Հայաստանում ՄՄ-ի կողմնակիցներն ավելի շատ են, քան ԵՄ-ի:
-Ես ինձ իրավունք չեմ վերապահում այլ քաղաքական ուժերի անունից հայտարարություններ անելու, առավել ևս, որ արևմտյան արժեհամակարգ ասելով, մենք հասկանում ենք ժողովրդավարական, թափանցիկ, հասարակության կողմից վերահսկելի, մեծամասնության կարծիքից զատ նաև փոքրամասնության կարծիքը հաշվի առնող հասարակություն, ազատ մրցակցային երկիր ունենալու հնարավորություն:

Այնպիսի երկիր, ինչպիսին մենք ենք, կենսունակություն ապահովելու համար ուղղակի պարտավոր է լինել դեմոկրատական, ազատական երկիր: Չի կարելի Հայաստանը դարձնել բդեշխների երկիր: Նորանկախ Հայաստանի պատմությունը վկայում է, որ եթե որևէ մեկը երկարաժամկետ լծակներ ունի, ինքնաբերաբար վերածվում է բդեշխի: Մենք նույնիսկ ունենք տարածքային բդեշխների ինստիտուտներ: Սրա պատճառը հենց այդ քաղաքական համակարգն է, կոռումպացված, գոյություն չունեցող արդարադատությունը: Վստահ եմ, քաղաքական նեղ շրջանակից դուրս հասարակության գերակշիռ հատվածը կողմնակից է այլ Հայաստանի, այլ արժեքային համակարգի:
-Անվտանգության հարցերն ինչպե՞ս են լուծվելու «այդ» Հայաստանում:
-Թող ոչ ոք չփորձի անվտանգության հարցերը հակադրել իմ նշած խնդիրներին, ինչը շատ հաճախ փորձում են անել հատկապես իշխանության ներկայացուցիչները: Հայաստանի և ԼՂՀ-ի անվտանգության ամենամեծ երաշխավորը զարգացած և կենսունակ հասարակությունն է: Եթե չկարողանանք նման երկիր կառուցել, կզրկվենք ապագայից: Արտագաղթի առնչությամբ չեմ փորձի սոցիոլոգիական տվյալներ վկայակոչել, սակայն կա մի պարզ ճշմարտություն. հայը ամենածանր վիճակում էլ կառչել է իր հողին, բայց այսօր քաղաքացուց խլել են ապագայի տեսլականը: Եթե երիտասարդն իր երկրում իրացվելու հնարավորություն և ապագայի հույս չունի, ստիպված բռնում է արտագաղթի ճանապարհը: Խոսքը միայն սոցիալական խնդիրների մասին չէ, այլ ապագայի կորստի: Լավատես մարդ եմ ու համամիտ չեմ այն կարծիքին, թե Հայաստանն անապագա է, պարզապես արձանագրում եմ, որ այս վիճակում քաղաքացիներն այդ զգացողությունն ունեն: Եթե մարդն ապագան չի տեսնում, նոր գործ սկսելը, նոր ծրագիր մշակելը խնդիր է, որովհետև իր էներգիան ամբողջապես չի ներդնում դրանում: Հայաստանում ունենք աղճատված հասարակություն, մարդկանց մի մասը երազում է արտագաղթել, մյուս մասը, գլուխը կորցրած, չգիտի ինչպես վարվել: Ինձ համար անպատասխանատու, ոչ արժանապատիվ կեցվածքի վկայություն է, երբ հատկապես իշխանության ներկայացուցիչները հայտարարում են, թե Մաքսային միության այլընտրանքը պատերազմն է: Նման մոտեցումը հանցագործություն է:
-Եվրամիության հովանու ներքո ղարաբաղյան հիմնախնդրի լուծումն ինչպե՞ս եք պատկերացնում:
-Հայաստանի իշխանություններն այդ երեքուկես տարվա գործընթացը պարտավոր էին այնպես տանել, որպեսզի խնդիրներ չառաջանային ո՛չ հայ-ռուսական հարաբերություններում, ո՛չ էլ Հայաստանը զրկվեր նոր ռեսուրսներ ներգրավելու հնարավորությունից: Ասոցացման պայմանագրի մասին խոսելը ոչ թե «կապրիզի» խնդիր է կամ հեշտությամբ Եվրոպա ելումուտ անելու, այլ Հայաստանում նոր ներդրումների, նոր տնտեսական մոդելների ներգրավման հնարավորություն: Շատ կարևոր է նաև, թե այդ ներդրումներն իրենց հետ ինչ մշակույթ են բերում: Ոչ ոք չի ասում, թե այդ ամենը կարվեր ի հաշիվ անվտանգության: Ես շատ հեռու եմ այն կարծիքից, թե Ռուսաստանը կարող է լինել Հայաստանի և ԼՂՀ-ի անվտանգության երաշխավորը: Դրա լուրջ հակափաստարկը բոլորովին վերջերս Ադրբեջանին ավելի քան 4,5 մլրդ դոլար արժողությամբ հարձակողական սպառազինության վաճառքն է: Ցավոք, ռուսները դա որակեցին բիզնես-պրոյեկտ: Կա տրիվիալ ճշմարտություն` Հայաստանի իշխանություններն ի զորու չեղան ընդվզելու ռուսական պարտադրանքի դեմ: Լավ կլիներ անկեղծ ասեին, որ այլ որոշում կայացնելու հնարավորություն չունեին:
-Ներքին և արտաքին խնդիրների առնչությամբ իշխանության և ընդդիմության արձագանքը համարժե՞ք է:
-Բնականաբար, իշխանությունն ավելի կաշկանդված է այդ հարցում, չնայած մասնավոր զրույցներում իշխանության շատ ներկայացուցիչներ բավականին սթափ են գնահատում իրավիճակը: Նույնը նաև՝ ընդդիմությունում: Այլ հարց է, որ ցանկացած գործընթաց փորձում են ձևախեղել:
-Ո՞վ է փորձում:
-Առաջին հերթին իշխանությունը:
-ՈՒրեմն ընդդիմությունը թույլ ու խոցելի է, եթե չի «դիմադրում»:
-Իհարկե: Ակնհայտ է, որ շատ հաճախ փորձում են վախեցնել անվտանգության խնդիրներով: Սա լուրջ չէ: Մինչև այս պահը, ի դեմս ընդդիմության, նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ չի հաջողվել լուրջ հաջողություններ արձանագրել: 91-ից հետո Հայաստանում գուցե փոփոխություններ եղել են, բայց զուտ ժառանգականության առումով իշխանափոխություն չի եղել: Հայաստանում ընդդիմությունն իշխանության չի եկել, չհաշված 91-ի ընտրությունները: Այս առումով բոլորս, այդ թվում՝ ես, ի սկզբանե ներգրավված լինելով այդ գործընթացներում, մեր մեղքի բաժինն ունենք: Դա չխոստովանելը նշանակում է ադեկվատ չլինել: Ստացվում է` մենք ճիշտ մեթոդաբանությամբ չենք աշխատել, խոսքը չի վերաբերում արյունահեղություններին: Ես, որպես ազատական մարդ, դեմ եմ նման մեթոդներին:

Զրույցը`
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ