«Ինձ համար ամենաժամանակակից կոմպոզիտորը Բեթհովենն է»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է իսրայելաբնակ կոմպոզիտոր ՆՈՒԲԱՐ ԱՍԼԱՆՅԱՆԸ:

(Սկիզբը՝ այստեղ)

«ՆՊԱՏԱԿԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՆ ԱՀԱԲԵԿՉԱԿԱՆ ԵՐԿՐՆԵՐԻ ՑՈՒՑԱԿՈՒՄ ԸՆԴԳՐԿԵԼՆ ԷՐ»

-Ի՞նչն է Ձեզ ամենից շատ մտահոգում հայաստանյան իրականության մեջ:
-Հոգին սատանային վաճառելը: Հիմնականում դա: Մենք բոլորս, շախմատային լեզվով ասած, խաղաքարեր ենք: Հասկանո՞ւմ եք, Հայաստանը փոքրիկ գետ է ամբողջ աշխարհի գլոբալ շարժման մեջ, Հայաստանում վխտում են տարբեր երկրների ծառայություններ` զանազան անուններով: Քանդում են եկեղեցին, մշակույթը, տարաձայնություններ են մտցնում: Որպեսզի հնարավորինս դիմակայենք այդ սադրանքներին, պետք է միասնական լինենք: Իշխանությունը պետք է ժողովրդի հետ լինի, մի բան, որ, համենայն դեպս ինձ համար, տեսանելի չէ: Ամեն կուսակցություն ունի իր շահն ու ղեկավարը` տարբեր երկրներից, ուստի իրար «ուտում» են, արդյունքում տուժում է ժողովուրդը:
-Իսրայելում արձագանք գտնո՞ւմ են հայաստանյան իրադարձությունները:
-Ֆրունզիկն ասում էր. «Я тебе один умный вещь скажу, но только ты не обижайся». Խոշոր հաշվով, Իսրայելի համար միևնույն է` Հայաստան գոյություն ունի՞, թե՞ չունի: Դուք գիտե՞ք, որ Հայաստանում Իսրայելի մշակույթի օրեր են անցկացվել, և ներկայացրել են իրենց «ռաբիսը»: Սա է նրանց վերաբերմունքը: Թեև ես նախաձեռնության ղեկավարին նամակ էի գրել, տեղեկացրել էի Հայաստանի ու հայաստանյան մշակույթի մասին, որ իմանան՝ ինչ խմբեր են տանում: Դուք ինձ դեպի քաղաքականություն եք տանում: Ես լավ բարեկամներ ունեմ այստեղ, որոնցից մեկն Իսրայելի ներկայիս դեսպանն է Հայաստանում: Մի առիթով ասաց` Հայաստանը Իրանի հետ ընկերություն է անում: Ասացի` Շմուել, որտե՞ղ էիք, երբ մենք 90-ականներին սովից կոտորվում էինք, մեզ շրջապատել էին ձեր բարեկամ Թուրքիան և Ադրբեջանը: Լույս չկար, ջուր չկար: Այդ դժվարին օրերին Իրանը բացեց դռները, օգնության ձեռք մեկնեց, կտրեի՞նք այդ ձեռքը: Եվ հիմա, երբ մենք ոտքի ենք կանգնել, երե՞ս թեքենք: Ասացի` պետք է ըմբռնումով մոտենաք Հայաստանի ու Իրանի հարաբերություններին, մանավանդ որ Հայաստան-Իրան հարաբերություններն ուղղված չեն որևէ երրորդ պետության դեմ: Խոսեցի նաև Իսրայել-Թուրքիա եղբայրական հարաբերությունների մասին և այլն:
-Որքա՞ն հայ կա Իսրայելում:
-Կոնկրետ թիվը չգիտեմ: Առաջ շատ էին: Իսրայելում հայերը 1600 տարուց ավելի է, ինչ ապրում են: Երբ ստեղծվեց Իսրայել պետությունը, հայերը երկու աքցանի մեջ հայտնվեցին` արաբների և հրեաների: Պաշտոնական ճնշումներ չկան, բայց երբ քո երկիրը չէ, չես կարող ազատ ապրել: Շատերը գնում են Ամերիկա, այլ երկրներ: Չգիտեք՝ ինչ կռիվներ ենք տալիս: Այստեղ Բաքվից եկած առնվազն 100 հազար հրեա կա: Իսրայելի ռուսալեզու զանգվածային լրատվամիջոցները նրանց ձեռքում են: Եթե լսում եք «Ազատություն» ռադիոկայանով իմ հարցազրույցները, կիմանաք, որ փորձում ենք մեր կարողության չափով հակահարված տալ:
Ամենամեծ պրովոկացիաներից մեկը տարածվեց մոտ երեք տարի առաջ, երբ իրանական մի ինքնաթիռ Հայաստան գալիս վայր ընկավ: Բաքվի հրեաներն այստեղ լուրեր տարածեցին, որ այդ ինքնաթիռներով «Հըզբոլլահը» հրթիռներ է տեղափոխում Հայաստանի տարածքով դեպի Սիրիա: Նպատակը Հայաստանն ահաբեկչական երկրների ցուցակում ընդգրկելն էր: Անգամ Իսրայելի «9+» հեռուստաալիքով Հայաստանի երդվյալ թշնամի, հաղորդումը վարող բաքվեցի Դավիթ Կոնը, ով իր գլխին հավաքել էր բաքվեցիներ Պյոտր Լյուկիմսոնին (թերթի խմբագիր), «քաղաքագետ» Ալեքս Վեքսլերին, հարցադրում արեց. «Եթե պարզվի՝ Իրանը Հայաստանով հրթիռներ է տեղափոխում, պե՞տք է ռմբակոծվի Հայաստանը, թե՞ ոչ»: Ես զանգահարեցի Հայաստանում Իսրայելի դեսպանին, պատմեցի կատարվածը և հարցրի` ի՞նչ է կատարվում, ասաց՝ մենք այդ խոսակցություններին ուշադրություն չենք դարձնում: Տեղեկացրի այս մասին Հայաստանի արտգործնախարարությանը։ Հիմք ընդունելով իմ իրազեկումը, նրանք երեք լեզուներով հաղորդագրություն տարածեցին կեղծ տեղեկատվության և Իսրայելի պաշտոնական դիրքորոշման մասին: Կներեք, բայց ես կարծում եմ, որ դա քիչ բան չէ:

«ԻՍՐԱՅԵԼՈՒՄ ՌՈՒՍԱԼԵԶՈՒ ԶԼՄ-ՆԵՐԸ ԲԱՔՎԻ ՀՐԵԱՆԵՐԻ ՄԵՆԱՇՆՈՐՀՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ ԵՆ»

-Ստացվում է, որ Դուք Հայաստանի ոչ պաշտոնական ներկայացուցի՞չն եք Իսրայելում:
-Շարունակելով Ձեր միտքը, ասեմ, որ 2004-ին Արամ Խաչատրյանի թանգարանում Իսրայելի արտգործնախարարության և Հայաստանում Իսրայելի դեսպանության նախաձեռնությամբ տեղի ունեցավ Նուբար Ասլանյանի հեղինակային համերգը` նվիրված Իսրայելի անկախության 56-ամյակին: Համերգից հետո դեսպանից ստացա մի նամակ, որտեղ նշվում էր. «Դուք Իսրայելի մշակույթի դեսպանն եք Հայաստանում»: Հիմա էլ Դուք ասում եք, որ Հայաստանի դեսպանն եմ Իսրայելում: Ամեն մարդ պետք է անի այն, ինչ կարող է:
-Կոնֆլիկտներ լինո՞ւմ են տեղի հայերի ու Բաքվից եկած հրեաների միջև:
-Երկու ամիս առաջ Աշկելոն քաղաքում Ադրբեջանի հրեաները համերգ էին կազմակերպել: Պարզվեց, որ նպատակը ճեմասրահով մեկ Խոջալուի «ցեղասպանության» հետևանքները պատկերող նկարների ցուցադրումն էր: Թերթերը գրեցին այդ մասին, մենք կռիվ տվեցինք, ի վերջո, նրանց հանդիմանեցինք, որ եթե ձեր նպատակն էր Խոջալուն ցույց տալը, ինչո՞ւ էիք համերգ կազմակերպում, միանգամից ասեիք, ինչ ասում էիք: Էդպես, ուժներիս ներածի չափով մեկ-մեկ մռութներին իջնում ենք: Բայց հասկանո՞ւմ եք, ես, Արտյոմ Չեռնամորիանը մասնավոր դեպք ենք, պիտի Հայաստանի իշխանությունները միջամտեն:
Իսրայելի «Նաիրի» միության ջանքերով (ղեկավար՝ Ա. Չեռնամորիան) հայ-հրեական ցեղասպանության հուշարձան պետք է տեղադրվեր Պետախ Տիկվայում, ադրբեջանցի հրեաները մեծ աղմուկ բարձրացրին: Ես «Ազատություն» ռադիոկայանով ասացի` ինչո՞ւ Երևանում կարող է լինել հայ և հրեա ժողովուրդների ցեղասպանության հուշակոթող, իսկ Իսրայելում` ոչ: Մենք ոչ մի բան անարձագանք չենք թողնում, պարզապես քիչ ենք, նրանք 100 հազար են ու պաշտոններ են զբաղեցնում: Ի դեպ, իմ ջանքերով (ներողություն) հասա նրան, որ Հայֆայում տարածք տան հայ և հրեա ժողովուրդների ցեղասպանության հուշարձան կանգնեցնելու համար: Համաձայնությունը կա, փող չկա: Դիմեցի Մոսկվայում գործող մի շատ հայտնի հայկական ընկերությանը, ընդ որում, շեշտելով, որ ես ֆինանսական խնդիրների հետ բնավ առնչություն չեմ ունենալու: Մնացինք անպատասխան, բայց սրա փոխարեն նույն ընկերությունը ի՜նչ համերգներ է կազմակերպում, պայ-պայ-պայ, է՛ստի համեցեք: Ինչպես ասացի, Իսրայելում ռուսալեզու ԶԼՄ-ները գտնվում են Բաքվի հրեաների մենաշնորհության ոլորտում: ՈՒ մի օր էլ տեղի ռուսական «Ռեկա» ռադիոյով «հայհոյում» են Հայաստանը` մեղադրելով հակասեմիտիզմի մեջ: Պատվիրված նամակ ուղարկեցի, առաջարկելով շարունակել զրույցը նաև իմ մասնակցությամբ, պայմանով, որ հաղորդումը ուղիղ եթեր գնա: Ի՞նչ եք կարծում, անգամ չպատասխանեցին: Ավելի խայտառակ բան ասեմ. Իսրայելի հեռուստատեսությամբ մեր հայրենակիցը (անունը չեմ հնչեցնի) ասաց, որ Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանը գտնվում էր երկու ծովերի միջև: Կասպից ծովի անունը չտվեց, որովհետև եթե երեք ծովերի միջև է եղել ժամանակին Հայաստանը, կնշանակի, որ ամբողջ Ադրբեջանի տարածքը Հայաստան է եղել: Իսկ հաղորդման տերերը Բաքվի հրեաներն էին: Մեր հայաստանցին չուզեց (վախեցավ) նրանց «խաթրին» կպչել... (էլ չէին հրավիրի)։ ՈՒզում եմ ասել, որ հարվածն անգամ ներսից է գալիս:
Նայեք՝ 2004 թվին, Հայաստանում Իսրայելի դեսպան Ռիվկա Կոհենի և հրեական համայնքի ղեկավար Ռիմա Վարժապետյանի ջանքերով, կայացավ իմ հեղինակային համերգը՝ պետական մակարդակով (համերգից առաջ ելույթ ունեցավ դեսպանը, իսկ հետո հնչեցին երկու պետությունների հիմները): Առանց կեղծ համեստության ասեմ, որ համերգն անցավ հոյակապ: Անգամ համերգից հետո ելույթ ունեցավ իմ, բոլորիս սիրելի Էդվարդ Միրզոյանն ու իրեն հատուկ դիվանագիտությամբ բարեկամության կամուրջ ստեղծեց Իսրայելի ու Հայաստանի միջև: Դահլիճը (Ա. Խաչատրյանի տուն-թանգարան) լեփ լեցուն էր, ներկա էին ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի դեսպանները: Երբ վերադարձանք Իսրայել, տեսաժապավենը պատվիրված փոստով ուղարկեցի Բաքվի շրջկոմի «9+» հեռուստակայան: Եվ ի՞նչ եք կարծում: Ոչ մի բան էլ մի կարծեք: Կրամարովը կասեր, «И тишина!» («Անորսալի վրիժառուները» ֆիլմից):

«ՄԻՇՏ ՉԷ, ՈՐ ՀԱՎԱՆՈՒՄ ԵՄ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՆԵՐԻ ԳՈՐԾԵՐԸ. ԳԼՈԲԱԼԻԶԱՑԻԱՅԻ 12 ՏՈՆԵՐԻ ԶՈՀ ԵՆ»

-Երաժշտությունից խոսենք: Հայ ժամանակակից կոմպոզիտորներին գիտե՞ք, հետևո՞ւմ եք նրանց գործերին, հաջողություններին:
-Մեր երիտասարդ կոմպոզիտորները մասնակցում են միջազգային փառատոների: Եթերից եմ տեղեկացել այս մասին: Բայց ի՞նչ է նշանակում ժամանակակից կոմպոզիտոր: Ինձ համար ամենաժամանակակից կոմպոզիտորը Բեթհովենն է: Երբ ես պետք է դառնայի Իսրայելի կոմպոզիտորների միության անդամ, լեզու չգիտեի, ու ինձ կցեցին մի կոմպոզիտորի, ով և՛ ռուսերեն գիտեր, և՛ եբրայերեն: Նա ինձ հարցրեց` ի՞նչ երաժշտություն ես գրում, ասացի` ես գրում եմ իմ երաժշտությունը, ասաց` չես հասկանո՞ւմ, ինչ եմ ասում, ի՞նչ ոճով ես գրում։ Ասացի` իմ ոճով եմ գրում, ասաց` օրինակ, մենք գրում ենք՝ ինչպես Ամերիկայում, ասացի` թող ամերիկացիները զբաղվեն դրանով, դու հրեա ես, գրի քո երաժշտությունը: Նա պատճառաբանեց, որ այսօր ամբողջ աշխարհն այդպես է գրում: Վերևում նշեցի, որ գլոբալիզացիայի հարց կա, և առաջին հերթին մշակույթն են ուզում միահավասարեցնել: Այստեղ իմ երաժշտությունն այսպես են բնորոշել. «Գրում է ազգային երաժշտություն` ժամանակակից կոմպոզիտորական տեխնիկայով»: Իսկ մեր երիտասարդ կոմպոզիտորներին խորհուրդ կտայի ավելի շատ լսել իրենցից առաջ ստեղծագործած հայ մեծ կոմպոզիտորներին և, առաջին հերթին, Կոմիտաս: Միշտ չէ, որ հավանում եմ երիտասարդների գործերը. գլոբալիզացիայի 12 տոների զոհ են:
-Ձեր լավագույն գործը:
-Մի անգամ կարդացի, որ Շոստակովիչն ասել է՝ եթե մինչև 40 տարեկանը լավ գործ չես գրել, երբեք կոմպոզիտոր չես դառնա: Իսկույն փորձեցի հիշել՝ երբ եմ գրել իմ «Բերքի տոն» կանտատը: Շաբաթ չկար, որ այն Հայաստանում ռադիոյով չհնչեր: Հիշեցի, որ գրել եմ 38 տարեկանում: Ասացի` ուրեմն հասցրել եմ: «Բերքի տոնը» առաջին անգամ կատարել է օպերային ստուդիայի երգչախմբի ղեկավար Վալերի Ալեքսանյանը, որին շատ պարտական եմ (ես ո՞վ էի, անգամ միության անդամ չէի, բայց նա վերցրեց ու կատարեց), այնուհետև ֆոնդ է գրել հայ երգի կամերային երգչախումբը (Հարություն Փոթիկյան), կոմպոզիտորների միության պլենումում կատարել է «Հայրեն» երգչախումբը (Սեդրակ Տեր-Ղազարյան), կոնսերվատորիայի ավարտական պետական քննության նյութ էր վերցրել Անահիտ Աղաբաբյանը: 2009-ին Կորեայում անցկացվող ասիական երկրների փառատոնում ես ներկայացնում էի Իսրայելը: Լեհաստանի ռադիոյի երգչախումբը կատարեց իմ կանտատը` հայերեն, և մեծ հաջողություն ունեցավ: Ի դեպ, իմ գործից հետո կատարեցին Պենդերեցկու ստեղծագործությունը: Մեծ պատիվ էր դա, և այդ մասին երկու ամիս առաջ Թել Ավիվում պատմեցի Պենդերեցկուն (իր հեղինակային համերգն էր)՝ նվիրելով նրան Կորեայի համերգի ազդագիրը:

«ԹՈՂ «ԱՆՈՒՇ» ԱՆՈՒՆԸ ՀԱՆԵՆ, ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ՊՈԵՄԸ ՀԱՆԵՆ, ՎԵՐՆԱԳԻՐԸ ԴՆԵՆ «ՆՈՒՆՈՒՖԱՐ»

-Սերժ Ավետիքյանի «Անուշի» մասին ի՞նչ կասեք, որը մեզանում վրդովմունք առաջացրեց, իսկ Ֆրանսիայում փայլուն ընդունելություն գտավ:
-Ի տարբերություն ֆրանսիացիների` «Անուշը» մեր ականջներում նստած է ուրիշ «համ ու հոտով»: Սերունդները պիտի նայեն ու իմանան, որ սա է իրենց պատմությունը: Սերժի նորամուծություններին ես դեմ չեմ, բայց թող «Անուշ» անունը, Թումանյանի պոեմը հանեն, վերնագիրը դնեն «Նունուֆար»: «Անուշը» քանդելը հանցագործություն է: Դա նույնն է, որ պեղումներ անենք ու իրենից արժեք ներկայացնող գտածոն, թանգարանում դնելու փոխարեն, վերաձևենք, Պիկասոյի շերտերից ավելացնենք, որպեսզի ժամանակակից լինի:
-Իսկ ի՞նչ կասեք «Անուշը» բոյկոտելու մասին, երբ օպերային թատրոնի աշխատակիցները, կուտակային կենսաթոշակների դեմ բողոքելով, բոյկոտեցին ներկայացումը:
-Ի սկզբանե կուտակային ֆոնդերը ճիշտ են, բայց ժողովուրդը փողն այսօր տա, վաղն ումի՞ց ուզի: Սա է հարցը, պետությունը դեռ չի կայացել: «Նվագախմբի տղաները» հայտնի ֆիլմում մի դրվագ կա, երբ խնջույքի պահին ներս է մտնում սպաներից մեկն ու ասում. «Պարոնայք, նախարարները վերցրել են հանրապետության փողերն ու փախել հայդա Փարիզ»: Ի՞նչ երաշխիք, որ նույնը մեր օրերում չի լինի (Փարիզի փոխարեն՝ Դուբայ):
-Դուք նաև բանաստեղծություննե՞ր եք գրում:
-Հայաստանում հրատարակելու եմ բանաստեղծություններիս գիրքը, որը բաժանված է չորս մասի:
-Ինչպե՞ս է վերնագրվելու գիրքը:
-«Ես պոետ չեմ»:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ