Կինո նկարեք, կինո

Այդին

ՄՈՐԻԿՅԱՆ

Համարյա` թութուն ցանելու էն անեկդոտի պես: Թե չէ ընկել եք «պեչենու բաղերը»: Մի անգամ ասել եմ` էլի եմ ասում. կինո նկարեք, կինո: Լուրջ եմ ասում: ՈՒ` ձեզ համար: Որ հետո չասեք...
Խոսքը, որքան էլ կարող է տարօրինակ հնչել, վերջերս «օրախնդիր» դարձած ցեղասպանության մասին է: Դրա ճանաչել-չճանաչելու: Ընդունել-չընդունելու: Կասկածի տակ դնել-չդնելու մասին:
Ի վերջո` գոնե այս խնդրի շուրջ ընդհանուր հայտարարի գալո՞ւ ենք, թե՞ ոչ: Գոնե այս մեկ խնդրի շուրջ: Անկեղծ ասած` առանձնապես դժվար էլ չէ հստակ որոշելը, թե դա ինչ է մեզ համար: Կարելի է ցանկացած այլ երևույթի պես քննարկել դրա ընկալման-մատուցման-հետապնդման բոլոր հնարավոր տեսական տարբերակները:
Ցավալի, ահավոր, սահմռկեցուցիչ, բայց անցած-գնացած ողբերգություն: Ի դեպ, թող սրբապիղծ չհնչի, բայց մինչև 60-70-ական թվականները դրա մասին շատ քչերը գիտեին, առավել քչերի համար դա իրական ողբերգություն էր, և մատների (ձեռքերի միայն) վրա կարելի էր հաշվել այն մարդկանց, ովքեր զբաղվում-հետամուտ-շահախնդիր էին դրանով:
Միջպետական փոխվստահության վերականգնման հարց. կարևոր է, սակայն ոչ նվազ կարևոր է այն, որ այդ խնդիրը, ըստ էության, լուծվել է արդեն մեկ-երկու տարի անց, ու հայկական ստեղծվող պետականությունը ակտիվորեն համագործակցել է ցեղասպանի հետ: Ավելին` աջակցություններ է խնդրել (և ստացել է) ու հավաստիացումներ է տվել (կատարել է): Հետո թե ի՞նչ եղավ` դժվար է ասել:
Փոխհատուցումների հարց. տրամաբանական է: Բայց անձերին փոխհատուցումների խնդիրը լուծվել է իրավաբանորեն, մնացյալը... Անհայտ է` ով-ում-ինչքան-ինչու-երբ-ինչպես-ինչ... Ավելին` եթե առաջին հանրապետությունը, օրինակ, նման հարց չի բարձրացրել, երրորդն, արդյոք, իրավունք ունի՞: Անգամ` վերը նշված ու այդպես էլ պատասխան չունեցող հարցերի առկայության դեպքում:
Ազգային աննախադեպ ողբերգությամբ աշխարհին պարբերաբար իր մասին հիշեցնելու խնդրի լուծում. այլ հնարավորության բացակայության պատճառով: Բացառված չէ, բայց և անհեռանկարային է: Խիստ: Վաղուց արդեն այլ ժամանակներ են: Այլոց համար` անշուշտ: 21-րդ դար:
Մազոխիզմի դրսևորում, քանի որ դեռևս անցյալ չեն անգամ էն ժամանակները, երբ մարդիկ վիրավորվում էին, երբ լսում էին, որ 1-1,5 միլիոն հայ է ոչնչացվել: Նրանք պնդում էին 2 միլիոն թիվը:
Բիզնես: Այո, այո, պարզ բիզնես: Հիմնված տարբեր մարդկանց ազգասիրական և մարդկային զգացումների վրա: Դրանց շահարկում` խիստ անձնական նպատակներով: Կամ` նեղ-կորպորատիվ:
Ճշմարտության բացահայտման, արդարության վերահաստատման և բարոյականության վերականգնման հարց. որը համարում ենք անհրաժեշտ և կարևոր:
Ահա, թերևս, և հնարավոր բոլոր տեսական տարբերակները, որոնցից վերջինն է, թերևս, ամենախելամիտը:
Իսկ սա լուծման մի ճանապարհ ունի ընդամենը. թուրքական հանրային միտքը լուսավորել, նրանց մատուցել իրենց համար անհերքելի և կասկածի ոչ ենթակա փաստեր ու դրանց միջոցով ապահովել ճշմարտության, արդարության, բարոյականության հաղթանակը:
...1918 թ. Մուդրոսի զինադադարից անմիջապես հետո Ահմեդ Իզզեթ փաշայի գլխավորությամբ նոր կաբինետը որոշում է դատական պատասխանատվության ենթարկել երիտթուրքական կառավարության ղեկավարներին. «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամներին` Օսմանյան կայսրությունը պատերազմի մեջ ներքաշելու և հայերի տեղահանությունն ու կոտորածը կազմակերպելու համար: 1918 թ. դեկտեմբերի 16-ի որոշումով կազմվում են հարցաքննիչ հանձնախմբեր և հավաքվում են արևմտահայության կոտորածների մեղադրական ապացույցներ` ծածկագիր հեռագրեր, պաշտոնական գրություններ, հրահանգներ, հրամաններ, ականատեսների վկայություններ:
1919 թ. հունվարի 8-ին Կոստանդնուպոլսում կազմվում են Առաջին, Երկրորդ և Երրորդ ռազմական արտակարգ ատյանները: Իսկ մարտի 8-ին սուլթան Մեհմեդ 6-րդ Վահիեդդինի (1918-1922 թթ.) հրամանագրով երիտթուրքական կուսակցական պարագլուխներն ու նախարարները հանձնվում են Կ. Պոլսի ռազմական արտակարգ ատյանի դատին: Երիտթուրքական կառավարության ղեկավարների, «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամների դատավարությունը սկսվում է 1919 թ. ապրիլի 27-ին Կ. Պոլսում:
Դատավճիռը կայացվում է 1919 թ. հուլիսի 5-ին: Հեռակա կարգով մեղադրվում են 11, դատավարության ներկա 20 կուսակցական ու պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաներ: Ներկա մեղադրյալներն էին Սայիդ Հալիմ փաշան, Խալիլ, Ահմեդ Նեսիմի, Իբրահիմ, Թալեաթ, Ռիզա, Միդհատ Շյուքրի, Զիա Գյոքալփ, Քեմալ, Ջևադ, Աթիֆ բեյերը: Հեռակա դատի տրվածներն էին Թալեաթ, Էնվեր, Ջեմալ էֆենդիները, դոկտորներ Նազըմը, Բեհաէդդին Շաքիրը, Ռուզուհին և Ազիզը:
Այդ դատավարությանը հաջորդում են «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության շրջանային պաշտոնյաների և այլ պաշտոնատար անձանց դատաքննությունները:
Այ, սրա մասին կինո նկարեք ու տարածեք աշխարհով մեկ: Նաև` Թուրքիայով: Իրենք են, չէ՞, դատել-դատապարտել-պատժել իրենց: Դրանից ավելի գործուն` ինչ կարող է ազդել հանրային կարծիքի վրա և նպաստել արդարության, ճշմարտության, բարոյականության հաղթանակին կամ վերականգնմանը:
Էնպես որ` պեչենու բաղերն ընկնելու փոխարեն` կինո նկարեք, կինո...

«ԺԱՄԱՆԱԿ. ԵՐԵՎԱՆ»
17.07.2008

Մեկնաբանություններ