«Ձայնանկարներ», որոնք Փեհլիվանյանն իր փայտիկով «վրձնեց» հենց մեր աչքերի առջև

Օրերս «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում տեղի ունեցավ Ազգային կամերային նվագախմբի համերգը՝ մաեստրո ՋՈՐՋ ՓԵՀԼԻՎԱՆՅԱՆԻ ղեկավարությամբ։ Այն նվիրված էր անվանի դիրիժորի ծննդյան 50-ամյակին։ Բուռն ծափողջույնների ներքո Ջ. Փեհլիվանյանին հանձնվեց ՀՀ մշակույթի նախարարության ոսկե մեդալը։ Համերգի ծրագրում տեղ էին գտել Էդվարդ Միրզոյանի «Սիմֆոնիան»՝ գրված լարայինների և լիտավրաների համար, Պյոտր Չայկովսկու «Սերենադը»՝ լարայինների համար, և Կոմիտաս-Ասլամազյանի մանրանվագները։

«Սիմֆոնիայում» Միրզոյանը շարունակել է, յուրովի զարգացրել Արամ Խաչատրյանի, Դմիտրի Շոստակովիչի և այլ դասականների սիմֆոնիզմի ավանդույթները։ Իսկ Չայկովսկու ազդեցության վերաբերյալ խոստովանել է ինքը՝ Միրզոյանը։ Այս մասին հիշեցրեց կոմպոզիտորի կինը՝ տիկին Ելենան, Փեհլիվանյանի հետ մեր զրույցում։ Նա տեղեկացրեց, որ «Սերենադն» առաջին անգամ լսելուց հետո Միրզոյանը փափագեց ստեղծել նման մի ազդեցիկ գործ, և դա հենց «Սիմֆոնիան» եղավ։
Փեհլիվանյանը գոհունակությամբ նշեց, որ չիմանալով այդ մասին, ներքին մի մղումով այդ երկու գործերն ընդգրկել է մեկ ծրագրի մեջ։ Ե՛վ Չայկովսկին, և՛ Միրզոյանը ղեկավարվել են դասական սկզբունքով՝ նվազագույն միջոցներով հասնել առավելագույն ազդեցության։ Այսինքն, առանց փողային գործիքների, միայն լարայինների միագույն (մոնոխրոմ) հնչողությունից ստանալ սիմֆոնիկ հնչեղություն, արտահայտել մեծակերտ «սիմֆոնիկ» գաղափարներ։
Ինչպես արևի լույսը բյուրեղի կամ անձրևի կաթիլների միջով անցնելիս վերածվում է բազմերանգ ծիածանի, այնպես էլ լարային նվագախմբի ռեգիստրային խաղերի, սրնգահունչ ֆլաժոլետների, կսմիթների (պիցցիկատոների), իսկ Միրզոյանի սիմֆոնիայում նաև լիտավրաների, աղեղի փայտիկով հարվածների (col legno), մեղմոցով (սուրդինա) նվագելու և այլ հնարքների միջոցով երկու կոմպոզիտորներն էլ կարողացել են գունավորել լարայինների հնչողությունը։ Բացի գույնից, նաև սիմֆոնիկ բախումների համար ստեղծեցին անհրաժեշտ հզորություն։
«Արամ Խաչատրյանի սիմֆոնիաներից հետո Միրզոյանի «Սիմֆոնիան» հայկական լավագույն սիմֆոնիան է»,- ասել է Տիգրան Մանսուրյանը կոնսերվատորիայում կայացած մի գիտաժողովում։
Միրզոյանի «Սիմֆոնիայում» ևս դրսևորվում է բեթհովենյան սիմֆոնիզմի հիմնական նշանաբանը. խավարից դեպի լույս, պայքարի միջոցով դեպի բերկրանք։
Այստեղ արտացոլվում է կենաց ու մահու, մահվան և անմահության միջև պայքարը, որի ռազմաբեմը մարդու սիրտն է։
Կրկին հիշենք Անգելուս Սիլեզիուսին, որ ասում էր.
Ի՛նչ հրաշք է մարդու սիրտը.
Այնտեղ վաղուց են հարևան
Աստվածն ու սատանան։
«Սիմֆոնիայում» էլ առկա է կերպարների երկու հիմնական ոլորտ՝ ողբերգական և քնարական։ Ողբերգական ոլորտում հանդես են գալիս նախանվագի տիեզերահունչ խորալը, այնուհետև՝ խոհական խստաշունչ գլխավոր թեման և 3-րդ մասի թեման։
Դրամատիկ մթնոլորտը շիկացնում են ճակատագրի անողոք հարվածները, որոնք ներխուժում են հենց սիմֆոնիայի նախանվագի 13-րդ տակտից՝ որոտընդոստ լիտավրաների և բասերի միջոցով։
Սիմֆոնիայի քնարական կենտրոնն է 2-րդ մասը բացող նրբագեղ, եթերային թեման, որը հիշեցնում է Չարենցի հայտնի տողերը. «ՈՒ նաիրյան աղջիկների հեզաճկուն պարն եմ սիրում»։
Այս մեղեդին և այն պարուրող «ժանյակները» (տասնվեցերորդական հնչյունների «դրասանգները») նմանվում են Կոմիտասի «Չեմ կրնա խաղա» խաղացկուն երգին։ Դրամատիկ և քնարական թեմաների բախումը և պայքարը, ի վերջո, լուծվում են ֆինալում՝ կենսահաստատ ուժերի հաղթությամբ։ Համայն մարդկության իղձը՝ լույսի հաղթանակը, հնարավոր է իրականացնել մարդ-անհատի և ժողովրդի, ազգի ազատագրման ճանապարհով։ Նման ստեղծագործությունների ներգործության ուժը ոչ միայն ազգային արմատների, այլև հայրենի բնաշխարհի հետ ներդաշնակության մեջ է։
Երբ կոմպոզիտոր Ալան Հովհաննեսը Հայաստանում էր, լեռնաշխարհի գագաթներով զմայլված ասել էր. «Մեղեդիներ են, հզոր մեղեդիներ։ Մեկը երկարում է, մյուսը տակից հետևում, իրար հատում են, հետո մի ուրիշ վիթխարի մեղեդի է սկսվում։ Հրաշալի պոլիֆոնիա (բազմաձայնություն)։ Իմ շատ ստեղծագործություններում սկզբից մինչև վերջ հարմոնիա չկա, այլ կան երկար-երկար մեղեդիական և ռիթմիկ գծեր» (Ց. Բրուտյան, Սփյուռքի հայ երաժիշտները, Ե., 1968, էջ 366-367)։
Միրզոյանի «Սիմֆոնիայի» ուժը նաև պոլիֆոնիայի և հարմոնիայի փոխհարաբերության, սինթեզի մեջ է։ Բազմաձայնության «գետը», բախվելով հարմոնիայի «ժայռեղեն» ակորդներին, առավել հորդանում է, ստեղծելով կենսական էներգիայի հզոր աղբյուր։ Ակորդները մերթ նմանվում են գագաթներին, մերթ մեղեդիական «ժապավեններով» կամարակապված սյունաշարի։ Ահա թե ինչու նման հնչյունակերտ տաճարը հարատևում է ու միշտ հուզում։
Ազգային ոգին «Սիմֆոնիայում» դրսևորվում է նաև ժողովրդական երգերի, պարեղանակների միջոցով, որոնք զարգանում են, կերպարանափոխվում, «հրափորձության» ենթարկվում սիմֆոնիայի բուռն ընթացքի բովում։ Այսպես, «Ես քեզ տեսա» մեղմ, քնարական երգի հիման վրա է կառուցված 1-ին մասի գլխավոր թեման, որը խմորվում է ու բխում բասերի խորխորատներից, և հետագայում ենթարկվում պոլիֆոնիկ զարգացման։
Ի դեպ, այս թեմայում նշմարվում են նաև «Գարուն ա, ձյուն ա արել» ողբերգի հնչերանգները (պարտիտուրա թիվ 6, 10-11 տակտեր)։ Իսկ 3-րդ մասի թեման բխել է «Համեստ աղջիկ» երգից, որը սիմֆոնիայում քնարականից վերածվում է տիեզերական ողբի։
Խիստ փոփոխության է ենթարկված «Քեռին եկավ» երգը, որը հայտնվում է 2-րդ մասում, ի հակադրումն «նաիրուհիների» նրբագեղ պարի։ Եվ այն հայտնվում է գողեգող, սողեսող, ինչպես օձը դրախտում։ «Քեռին եկավ» մանկական անպաճույճ երգը հնչում է ջութակների սրնգահունչ, մշուշային ֆլաժոլետներով, որոնք ասես վանկարկում են երգի խոսքերը. «Քե-ռին, ե-կավ մեր բա-կը, դուլու-լու, դուլու-լու, մեր բա-կը»։
Մյուս ձայները շարժվում են զուգահեռ, սուր դիսոնանսող ակորդներով։ Ընդ որում, թեման դեռ չավարտված, ուղիղ կեսից բասերը սկսում են նմանակել (իմիտացիա) երգը սկզբից։ Իսկ երբ ջութակները կրկնում են երգը, բասերը նույնպես նմանակում են, բայց այս անգամ անհամբերաբար ներխուժում մեկ տակտ շուտ, որից նոր, դիսոնանսային ավելի սուր զուգորդումներ են գոյանում։ Ընդհանուր առմամբ այս դրվագը սահմռկեցուցիչ տպավորություն է ստեղծում։ Եվ ահա թե ինչու։ Ալեքսանդր Սկրյաբինն իր 9-րդ սոնատի երկրորդ թեման բնութագրել է որպես «նիրհող սրբություն»։ Վերջինիս մասին նա գրել է. «Երկրորդ թեման դառնում է չարի թիրախ և ենթարկվում կերպարանափոխման, «պղծման»։
Ահա այսպես էլ «պղծվում» է «Քեռին եկավ» երգի անմեղ մեղեդին, վերածվում ուրվականի, չարի։
Առհասարակ կոմպոզիտորները չեն սիրում խոսքի վերածել իրենց երաժշտությունը, կաղապարել կատարողի, լսողի երևակայությունը։ Այդպիսին էր և Միրզոյանը։ Կոնսերվատորիայի վերոհիշյալ գիտաժողովին Տիգրան Մանսուրյանը մի գաղտնիք բացեց։ Ժամանակին նա հարցրել էր Միրզոյանին «Քեռին եկավ» երգի մասին, թե, «քեռի» ասելով, կոմպոզիտորը արդյոք նկատի չունե՞ր Ստալինին, որը ներխուժել և ավերել է ոչ միայն «մեր բակը»։ Միրզոյանը հստակ պատասխան չէր տվել, սակայն բազմանշանակ ժպտացել էր։
Հիրավի, չարի ավելի սարսափելի կերպար, քան Ստալինը, դժվար է պատկերացնել։ Տեղին են Ժան Կոկտոյի հետևյալ տողերը.
Մահն ինքը չի մեզ սպանում,
Այլ վարձկան է նա պահում։
Սակայն, որքան էլ դաժան լինեն չարի թեման, նրա ծամածռությունները, այն, ի վերջո, տեղի է տալիս «Նաիրյան աղջիկների» պարեղանակի սրբությանը։ Սա, ինչ-որ տեղ, կարող է հիշեցնել Հռիփսիմե կուսանի և Տրդատի մենամարտը, որտեղ պարմանուհին հաղթեց հզոր և բիրտ թագավորին։
Սակայն լիակատար հաղթահանդեսը տեղի է ունենում ֆինալում, որտեղ ճակատագրի հարվածները մարմնավորող չարագույժ գոսերի դղրդյունը վերածվում է հաղթական «գոչյունների»։ Ինչ վերաբերում է Չայկովսկու «Սերենադին», ապա, ըստ երաժշտագետ Առնոլդ Ալշվանգի, ֆինալը՝ 4-րդ մասը, «ճեղքում է սյուիտի շրջանակները և ամբողջությամբ բավարարում սիմֆոնիայի ֆինալին համապատասխան պահանջներին։ Այնուամենայնիվ, «Սերենադը» չի կարող սիմֆոնիա կոչվել, քանզի այստեղ պակասում են ընդհանրացնող կերպարները, որոնք կապված են լինում հակադրությունների միասնությամբ»։
Թեպետ «Սերենադի» 3-րդ մասում՝ «Էլեգիայում», տեղի է ունենում մոտիվային տրոհում (հոգոցներ ու ալեկոծումներ), հնչում են ողբերգական ինտոնացիաներ, սակայն դրանք չեն ստվերում ստեղծագործության ընդհանուր կենսախինդ բնույթը։
Չայկովսկին գրել է, որ «Սերենադը» իր տուրքն է Մոցարտին, դասականներին։ Դրա ցայտուն վկայությունն են 1-ին մասի սոնատինայի կառուցվածքը և մոցարտյան ոճն ու ոգին։
2-րդ մասում՝ «Վալսում», շարունակում է բաբախել լուսավոր կյանքի զարկերակը։ Դիպուկ է երաժշտագետ Ալեքսանդր Դոլժանսկու բնութագրումը. «Եռամաս «Վալսի» կոնտրաստային միջին բաժնում որոշ լարվածություն է գոյանում, սակայն 3-րդ բաժնում վերադարձող սքանչելի «գեղեցկուհի-մեղեդին» լուծում է լարվածությունը, հաշտեցնում «վիճող կողմերին»։
«Սերենադը» ամբողջությամբ մի կուռ կառույց է, որի մասերը կամարակապված են ընդհանուր ինտոնացիաներով, մոտիվներով։ Հատկապես ֆինալում հնչող ռուսական ժողովրդական «Կանաչ խնձորենու տակ» երգի մոտիվներով, որոնք նախքան երգի հայտնվելը, «ծպտյալ», քողարկված տեղ-տեղ հնչել են՝ 1-ին մասից սկսած։ Ըստ Դոլժանսկու, ժողովրդական երգի կիրառումը, ժողովրդի ուժի գիտակցումը Չայկովսկու հայրենասիրության վառ դրսևորումն են։ Հայրենասիրության արգասիք են նաև Կոմիտաս-Ասլամազյանի մանրանվագները, որոնցով էլ եզրափակվեց Ջ. Փեհլիվանյանի համերգը։
Ի դեպ, հենց իր՝ Փարիզի ազգային կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր Ջ. Փեհլիվանյանի աջակցությամբ Ասլամազյանի մանրանվագներն ընդգրկվել են ուսումնական ծրագրում։
Այժմ անդրադառնանք Ջորջ Փեհլիվանյանի արվեստին։ Մամլո ասուլիսում մաեստրոն խոստովանել էր, որ «առաջին անգամ է հանդես գալիս նման փոքր նվագախմբով»։ Սակայն հայ ժողովուրդը դարեր շարունակ ապրել և արարել է, կարելի է ասել, հիշյալ դասական սկզբունքով՝ քարից հաց ու գինի քամելով։ Հայաստանի երբեմնի «ծովից ծով» տարածքը փոքրացրել են, պակասել է նաև ժողովրդի քանակը, սակայն հզոր է նրա ստեղծագործ ուժը, մեծակերտ է արվեստը, մեծակերտ է մանրանկարչությունը, երկնասլաց է ճարտարապետությունը, մտքի թռիչքը։
Լավ է ասել Գևորգ Էմինը.
Փո՛քր ենք, այո՛,
Փո՛քր,
Լեռնային ծերպից սուրացող
այն քարի նման,
Որ դաշտում ընկած ժայռի ուժ ունի,
Փո՛քր,
Լեռնային մեր գետերի պես,
Որոնք վիթխարի
ուժ են ամբարել...
Մենք փո՛քր ենք, այո՛,
Ձեզ ո՞վ էր ասում
Մեզ սեղմեք այնքան,
Որ մենք ստիպված...
ադամանդ դառնանք...
Այո, ադամանդի խտություն ունեն նաև Էդգար Հովհաննիսյանի «Բարոկկո-կոնցերտը», Տիգրան Մանսուրյանի՝ ալտի, ջութակի և լարայինների համար կոնցերտները։ Աստերոիդի պես գերխիտ է նաև Էդվարդ Միրզոյանի «Սիմֆոնիան», որը բացվում է միաձույլ խորալային նախանվագով։ Տեղին է Գրիգոր Նարեկացուն բնութագրող՝ Հովհաննես Թումանյանի խոսքը. «Այստեղ արդեն հայի լեզուն չի, որ խոսում է, բերանը չի, որ պատմում է, կրակված սիրտն է, որ այրվում է, երկիրը բռնած, տանջված հոգին է, որ մռնչում է մինչև երկինք» (Թումանյանը քննադատ, Ե., 1939, էջ 177-178)։ Ահա հայի հոգու այս մռնչյունն է, որ հնչում է նաև «Սիմֆոնիայում», որը սկզբում զուսպ, այնուհետև ավելի զորեղ, Ջ. Փեհլիվանյանը լսելի դարձրեց մինչ «աստղեր»։
Ինչպես քանդակագործն է վարվում կավի, մարմարի հետ, այնպես էլ դիրիժորն է վարվում հնչյունազանգվածի հետ։ Մանավանդ որ Փեհլիվանյան-ջութակահարի համար լարայինների խումբն ամենահարազատ տարերքն է։
Մեծն Արթուրո Տոսկանինին երաժշտության ամենաարտահայտիչ դրվագներում, մատն իր սրտին, նմանակելով թավջութակի նվագելակերպը, ոգևորում էր նվագախմբին։ Այդպես էլ Փեհլիվանյանը՝ փայտիկն աղեղի պես շարժելով, մերթ ընդ մերթ նմանակելով ջութակի նվագը, խանդավառում էր երաժիշտներին։ Դիրիժորի շարժումների արտահայտչականությունը, ժեստերի էսթետիկան, որոնք պակասում են բազում դիրիժորների, հիշեցնում են հանճարեղ Կառլոս Կլայբերի «խոսող, նկարող» ձեռքերը։ Ջորջը ոչ թե «ձեռամբ» թարգմանում է երաժշտությունը, այլ «նկարում», վերստեղծում է «բնօրինակը», չստվերելով մանուալ (ձեռքերի) տեխնիկայի հստակությունը, «գծանկարը»։ Նույնը կարելի է ասել նրա ճկուն, մեմբրանի պես զգայուն մարմնի մասին, որը երաժշտության ներգործումից ոգեղենանում է։ Եվ այս ամենը փոխանցվում է թե՛ նվագախմբին, թե՛ ունկնդիրներին, բոցավառում նրանց։ Սասունցիների գոսերին նմանվող լիտավրաների դղրդյունի տակ, կերպարանափոխվելու վարպետ Փեհլիվանյանի շարժուձևը տեղ-տեղ հիշեցնում էր խրոխտ զինապար, մինչդեռ «Նաիրյան աղջիկների» նրբագեղ պարը պատկերում էր մատների խաղացկուն շարժումով։ Այս բնահատուկ ռիթմերի կողքին, որպես էներգիայի աղբյուր, մեծ դեր է խաղում մոտորայնությունը, որը փոխանցվում է ձայնից ձայն, նպաստելով պոլիֆոնիկ (բազմաձայն) զարգացմանը, էներգիայի կուտակմանը, երաժշտական նորանոր «տարածքների» գրավմանը։ Սրա ազդեցիկ օրինակներից է 2-րդ մասի ֆուգատոն (պարտիտուրա թիվ 17), որտեղ դիրիժորի փայտիկից ցայտող սրտի կրակից հետզհետե (իմիտացիայով) բռնկում են 9 առանձին խմբերի բաժանված բասերը, ալտերը, ջութակները։ Սրանց «կրակն» ասես հասնում է մինչև «իններորդ երկինք»՝ առ աստղեր։ Իսկ ֆինալի վերջնամասում (կոդայում) տեղի է ունենում հակառակը։ Այստեղ ձայները հերթագայում են, միմյանց նմանակում ոչ թե նվագախմբի ընդերքից՝ բասերից մինչև վեր, այլ հակառակը՝ վերից վար, պատկերավոր ասած՝ «կրակը» երկնքից է թափվում։
«Սիմֆոնիայի» պես ողբերգական գործերում չարը դատապարտող, արդարություն փնտրող արվեստագետները հաճախ իրենց երաժշտությանը միահյուսում են Ահեղ դատաստանը խորհրդանշող «Dies Irae» (Օրն ցասման) խորալի մեղեդին։
Երաժշտագետները բազմիցս նշել են Արամ Խաչատրյանի, Էդվարդ Միրզոյանի և այլոց այն գործերը, որտեղ նրանք կիրառել են Դատաստանի թեման։ Սակայն երբեմն թեմայի ակնարկն այնքան մշուշոտ է, որ շատերը չեն նկատում։ Օրինակ՝ հենց Միրզոյանի «Սիմֆոնիայի» 3-րդ մասում, որտեղ Դատաստանի մոտիվը «ջրի երես» է ելնում 2-րդ ջութակների նվագաբաժնում (թիվ 15, տակտ 4)։ Համենայն դեպս, «Dies Irae» խորալի ակնարկումն այս դրվագում առաջին անգամ նկատեցի Փեհլիվանյանի կատարման ընթացքում։ (Գուցե դիրիժորն այս հարցում «մեղավոր» էլ չէ, այլ դա զուտ սուբյեկտիվ ընկալման արդյունք է)։
Դիրիժորն իրեն ոչ պակաս ազատ էր զգում ռուսական երաժշտության տարերքում։ Չայկովսկու «Սերենադի» 1-ին մասի նախաբանը Ջորջը մեկնաբանեց հենդելյան ոճով՝ հանդիսավոր և վեհաշուք, իսկ բուն Ալլեգրոն ճախրուն էր, ինչպես Մոցարտի եթերային երաժշտությունը։ «Սա Մոցարտի մաներայի դիտավորյալ նմանակումն է,- խոստովանել է Չայկովսկին,- և ես երջանիկ կլինեի, եթե համարեին, որ ես շատ չեմ հեռացել բնօրինակից» (Ը. ԸսՖՔՉՈվչ, կ. Լ. ճՈռՍՏՉրՍՌռ, Ծ., 1959, րՑՐ. 454-455)։ 2-րդ մասում՝ «Վալսում», Ջորջի «կախարդական փայտիկի» մի շարժումից մենք ասես հայտնվեցինք արքունիքի շքեղ պարահանդեսում։ Վալսի սքանչելի, սահուն մեղեդու բնական ծավալումը, հնչուժի ճշգրիտ բաշխումը, երևէջներն այնքան օրգանական էին, որ վերջում թվաց, թե համերգասրահի լուսավորությունն էլ է հետզհետե մշուշվում, նվաղում։ Իսկ կոդայում (վերջնամասում) մեղեդուց տրոհված առանձին ռեպլիկները, որ հնչում էին ալտերի և ջութակների նվագաբաժիններում, կարծես հեռացող կառքերից հնչող հրաժեշտի փոխկանչեր էին։
Փեհլիվանյանը, անշուշտ, ոչ միայն խոշոր վրձնահարվածների, այլև հաճախ փոփոխվող հոգեշարժումների, նրբերանգների վարպետ է։
Ըստ Ա. Դոլժանսկու, «Էլեգիայի» ծանր խոհերով լի 1-ին թեման արտահայտում է հոգեկան անբավարարություն և ելքի որոնումներ։ «Էլեգիայի» 2-րդ բաժնում ջութակների և թավջութակների սիրո երկխոսությունը լի է «բողոքով՝ մերթ ուժգնացող, մերթ թուլացող... մերթ հուսահատությամբ, մերթ հույսով... Կարծես երջանկությունը կորցրած մարդու հոգին է բացվում այս հուզական երաժշտության մեջ» (անդ, էջ 122)։ Այս ամենն ասես Փեհլիվանյանի կատարման արտացոլանքն է։ «Էլեգիայի» 129-րդ տակտից սկսվող հոգոցները ջութակներից փոխանցվում են ալտերին, հետո՝ բասերին, 138-րդ տակտից վերածվում են հոգու ճիչի։
Այստեղ դիրիժորի պոռթկումները չէին կարող չհիշեցնել Չայկովսկու 6-րդ սիմֆոնիայի ֆինալի ողբը, Բրուկների 9-րդ սիմֆոնիայի ֆինալի ջութակների, Վագների «Տրիստան և Իզոլդա» օպերան բացող թավջութակների կարոտակեզ, բայց զուսպ պոռթկումները՝ ի խորոց սրտի։
Ըստ Ալշվանգի, «Էլեգիայի» վերջում հաշտության տարրեր են գոյանում։ Մինչդեռ Դոլժանսկու կարծիքով. «Անբավարարության զգացումը մնում է. հաշտեցումը կրում է արտաքին բնույթ» (անդ, էջ 123)։ Փեհլիվանյանի մեկնությամբ նույնպես հաշտությունն արտաքին էր։ Ահա թե ինչու, որպես ելք, լուսավոր ֆինալն այդքան սպասված էր ու բաղձալի։ Ֆինալը կատարվեց, ինչպես ասում են, մեկ շնչով, սլացիկ ու զվարթ։ Արևածագի պես նախանվագից հետո սկսվեց ռուսական ժողովրդական երգի կայտառ թեման, սրան հաջորդեց 2-րդ թեման՝ մի սքանչելի բերկրալից մեղեդի, որը ծաղկի պես բացվող հոգու արգասիքն էր։ Մշակման մասում՝ «խառնարանում», երկու թեմաներն էլ միահյուսվեցին, կուտակելով կենսական մեծ լիցք։
Ֆինալի և, առհասարակ, ամբողջ «Սերենադի» գագաթնակետն էր 1-ին մասի հանդիսավոր նախաբանի կրկնությունը, որն այստեղ հնչեց որպես ներդաշնակ, խաղաղ կյանքի ցնծագին հիմն։ (Մի բան, որ միայն արվեստում ենք տեսնում)։ Ֆինալում առավել զգացվեցին Փեհլիվանյանի վիրտուոզությունը, թեթև մաներան։
Ինչ վերաբերում է համերգը եզրափակող Կոմիտաս-Ասլամազյանի մանրանվագներին, ապա դրանք, Կոմիտասի խոսքով ասած, «ձայնանկարներ» էին, որոնք Փեհլիվանյանն իր փայտիկով «վրձնեց» հենց մեր աչքերի առջև։ Եվ կրկին հառնեցին հայրենի բնապատկերները, միմյանց հաջորդեցին «Նաիրյան աղջիկների» նրբագեղ կերպարները՝ Շողեր ջանը, Նազանը, Շուշիկը և այլք։
Կոմիտաս-Ասլամազյանի հայրենաբաղձ մանրանվագներն ընկալվեցին որպես Ջորջ Փեհլիվանյանի՝ առ Հայաստան սիրո խոստովանություն։

Դանիել ԵՐԱԺԻՇՏ

Հեղինակի նյութեր

• Հյուսիսափայլ համերգ
• «Դա մեր վաղն է»
• Երաժշտագետները Մոցարտի արվեստի առանձնահատկությունների մասին
• Անձինք նուիրեալք
• «Մանուշակի» բուրմունքը
• «Կանաչ էին երազներս, հյութեղ ու հասուն», «Դու արահետ չտրորված, ես մի անցորդ»
• Ընծա` համայն մարդկությանը
• «Իմ մտադրությունն է հասկանալ մի ժողովրդին մյուսի միջոցով»
• Ներդաշնակվում-հաշտվում են Արևելքն ու Արևմուտքը
• «Լացե՛ք իմ վրա, լացե՛ք ձեր վրա. Ողբանք միասին մարդկության վրա, Որ կա և չկա...»
• «Գրկախառնվե՛ք, միլիոննե՛ր»
• ՈՒսուցիչներն են շահել պատերազմը
• «Ես դեպի Աստված մեկ ճանապարհ գիտեմ՝ արվեստը». Մարիա ՅՈՒԴԻՆԱ
• Հոգևոր արժեքներ կրող և գալիքին փոխանցող հենարանը
• «Յուրաքանչյուր ծաղկի խիզախումը յուրովի ծաղկելն է»
• Էդվարդ Միրզոյանի «Գարունը»
• Ինչ էլ որ լինի, հայերի երկիրն ու ազգը կմնան... Ջ. ԲԱՅՐՈՆ
• «Այն աչքերը, որ չեն լացել, Բան չեն տեսել այս աշխարհում»
• Չայկովսկու անվան երաժշտական դպրոցի մեծ համերգասրահը կոչվեց Տատյանա Հայրապետյանի անվամբ
• Ազնիվ մեղվաբույծը

Մեկնաբանություններ