Արևշատը իրենով է արել իր մոլորակի բառը և գույնը

Մի բան չսովորեցինք, գոնե մի բան, որը սիրո և խանդի նման մերը լիներ։ Ճիշտ չենք ապրում, որովհետև սովորել ենք սխալ շնչել, մեր ցավն անգամ մեր հոգու անապատում փառավորապես բնակեցնում ենք, մոռանում տեղը, ու ամբողջ կյանքում մեր հոգու ցավն ենք որոնում բառերի մեջ ու երազանքների։ Կորցնում ենք ցավը, տեր չենք լինում մեր ցավին, չենք հասկանում կամ դժվար ենք հասկանում, որ մեր բառը, մեր խոսքը, մեր մայրենին, որոնք մեր կերպարն են, միայն մեր կորած ցավով կարող ենք տիրակայել։ Եթե մարդու մասին խոսելիս ավելորդ-պճնազարդ խոսք ենք ասում, կեղծ դերի մեջ ենք դնում բառը, նշանակում է` բառի որբությանն իրավունք ենք տալիս, որ դառնա տիրակալ, իշխի հենց մեզ... Մարդիկ լեզուներ գիտեն։ Կան մարդիկ, որոնք վարժ են արհեստների մեջ։ Եվ արվեստների մեջ են հմուտ։ Հմուտ արվեստավոր է Արևշատ Ավագյանը, էնքան հմուտ ու կորովի, որ կարող ենք վստահորեն ասել՝ բանող, ձգող արհեստավոր է Արևշատը։ Եվ, ասես, կրակն է ընկել ու կրակն է գցել շատերին, թեկուզ մեկին, որ համարձակվել է կորած-մոլորած կամ ծաղկուն-հարուստ մի երկրում մեր բանաստեղծ-նկարչի մասին ասել՝ որտեղ ավարտվում է բանաստեղծական բառի տիրույթը, սկսվում է նկարչի գույնի տիրույթը՝ որպես նոր սկիզբ բանաստեղծական խաղի, ավելի հասկանալի՝ բառը գույնի սկիզբն է, գույնը բառի համար է դառնում սկիզբ։ Հայաստանում գույնի և բառի տիրակալ մի Արևշատ կա, ու կան բազմաթիվ արևշատներ, որոնք և՛ բանաստեղծ են, և՛ նկարիչ են, բայց Արևշատ չեն։ Եվ եթե լավ աչքաչափենք ու չափուկշռենք, ամեն մի երկիր իր լիքը արևշատներն ունի. նույն մարդը և՛ նկարիչ է, և՛ բանաստեղծ, ասել է՝ տիրապետում է երկու լեզվի՝ բառի գույնի և գույնի բառի լեզվին։ Եվ... Արևշատ լինելը դժվարահաճ մասնագիտություն է։
...ՈՒ գնում եմ Երևանի նկարչի տուն։ 70-ի շեմին շուտով հայտնվող բանաստեղծն իր հերթական ցուցահանդեսն է բացել։ Գիտեմ՝ էսօր փակումն է։ Բացմանը ով ինչ խոսք է ասել՝ չգիտեմ, տպավորությունների գրքում մի խելոք-խելացի խոսք գրվե՞լ է։ Ի՞նչ պիտի տեսնեմ ես։ Ցուցահանդեսի սերը մեղրասրեկի նման քամած-քաշած կլինեն։ Մի բան գիտեմ, որ Արևշատը բառ-բանաստեղծությունից ոչինչ չի զրկում ու չի ընծայում գեղանկարչությանը, և գույնին նստած մեղուն չի թռցնում ու կպցնում բառի առէջքին։
Ես դրա համար եմ նրան սիրում, դրա համար եմ ասում՝ նա իր մայրենիի տերն է, երբ գրում է, նաև արձակ, նա իր մայրենիի տերն է, երբ նկարում է։ Նա տերը և տիրակալը լինելով բառի և գույնի, նույն պահին դարձել է իր սաղմոսների՝ իր բառի և գույնի ճորտը։ Ամենավսեմ արվեստը, որ անուն ունի՝ արվեստ քերթության, նույն ճորտակալությունն է, որի բաց գաղտնիությանը ու կատարելության ձգտումին քչերն են տիրապետում։ Հիշեմ Հրաչյա Թամրազյանին, Հենրիկ Էդոյանին, Հակոբ Մովսեսին։
Ճանապարհին զգացի, որ երբեք էսքան հուզված չեմ եղել։ Արևշատի ցուցահանդեսները (երևանյան) նայել եմ, գրքերն իմն եմ դարձրել, բայց ինչո՞ւ է ինձ թվում, որ դեռ մտիկ չարած էս ցուցահանդեսն է իմ հիսուն տարվա Արևշատին իմը դարձնելու, բառի և գույնի համերաշխ ձուլվածք-կցականությունն զգալու եմ առաջին անգամ։
Ինչո՞ւ նայել-դիտել-ընկալելը թողել եմ վերջին օրվան (ա՜խ, էս թևաթափող հիվանդությունը...)։ Բարով-խերով տեղ հասա։ Առաջին հարկում շունչ առա՝ հայացք նետելով սիրելի արվեստագետ Սամվել Սևադայի բանաստեղծական, գեղանկարչական, ավելի շատ՝ լուսանկարչական աշխատանքների հառնում-կերտվածքներին, ուժ առա, բարձրացա երկրորդ հարկ ու... Սրահը փակ է։ Արևշատը եկել-գնացել է։ Գործերը հավաքելու են։ Սրտնեղեցի։ Դե, թեկուզ մի կերպ պիտի գայիր՝ գայիր, էլի, նայեիր, էլի, տպավորությունների մատյանում երկու տողդ գրեիր, էլի... Ափսոսանքով, ինձ ուտելով, դռների ապակիների միջով նայում եմ ու... Ա՜յ քեզ ցուցահանդես, ա՜յ քեզ Արևշատ։ Ինչի՞ց եմ զրկվել։ Նայիր, ինչ երևում է, տե՛ս, ինչ չի երևում, էն էլ տես։ Իր բաժին 70-ամյակի շեմին Արևշատը ցուցահանդես չէ, որ բացել է։ Սա տիեզերքի, մոլորակի՝ արևշատյան ժուժկալ շռայլության վառ կանչն է։ Իր բաժին երկինքը նա ներկել է նվիրումի-սիրո, կորցնելու սթափեցնող վախի, տագնապի գույներով։ Տե՛ս, նայիր՝ ունես։ Սա քո և քո երկնքի փիլիսոփայությունն է՝ մարդուն մերձ ու ձույլ։ Զգույշ եղիր տիեզերքի, մոլորակի հետ։ Աստվածային ընծա է քեզ, նրան, ինձ, բոլորին, մարդկությանը։ Մոլորակ ունենալու հպարտություն ու մոլորակը կորցնելու տագնապ։ Բնավ կարևոր չէ, թե իր սերն ու վախը ինչպես ու ինչով է արտահայտում տիեզերքի քաղաքացի բանաստեղծը. նա բառից առաջ, գույնից առաջ ունի ձայն, ղողանջ, կանչ։ Նա չի ասում ու չի հիշեցնում, որ ինքը բանաստեղծ է (իսկ ո՞վ բանաստեղծ չէ), նա չի ասում ու չի հիշեցնում, որ ինքը նկարիչ է (իսկ ո՞վ նկարիչ չէ)։ Նա կարողանում է արթնացնել մեր խիղճը, բացել մեր աչքերը. մարդիկ, մենք ունենք տիեզերք, մենք ունենք մոլորակ։ Ավելի լավ բան մարդկությունը չի կարող հորինել։ Ավելի գեղեցիկ տեղ և ոչ մեկը չի կարող ապրել, շնչել, սիրել, մեռնել, քան մեր մոլորակն է, չկա ու չի լինելու։ Պահիր մոլորակի շունչը...
Ապակիների միջից ես նայում-տեսնում եմ էս «բանտարկված» տիեզերքը։ Եթե բաց լիներ, գուցե էսքան չսիրեի ու չմտածեի նրա ու այն ստեղծողի մասին։ Բայց որ դուռը փակեցին, ոնց որ մանկանը տանես մի սիրուն հանդ ու... Մանկության ժամանակ լուսնյակ գիշերով նայում էի աստղալից երկնքին։ Նայում էի ծաղկած խնձորենու ճյուղերի միջով, կարմիր խնձորների միջով։ Աստղեր էին, որ կաթկթում էին։ Երազում աստղերն իջնում ու փշրվում էին մեր տան ապակիներին, կաթկթում մեծ եղբորս աչքերին, դեմքին։
Շնորհակալ եմ. երազը շարունակվում է։
Չկորցնենք մանկության երազը և երազանքը։
Երազս նորոգելու համար շնորհակալ եմ քեզ, երազներ արթնացնող, մոլորակին բառ ու գույն նվիրող Արևշատ Ավագյան։

Հրաչյա
ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ