Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Եթե ֆրանսիացու գրածը կարող է ավելի լավ քարոզչական գործիք ծառայել, չպետք է խուսափենք այդ տեսակի գրքերը քարոզելուց»

«Եթե ֆրանսիացու գրածը կարող է ավելի լավ  քարոզչական գործիք ծառայել, չպետք է խուսափենք այդ տեսակի գրքերը քարոզելուց»
17.10.2014 | 11:35

Վերջին տարիներին առավել ուշադրություն է դարձվում ցեղասպանության թեմայով գրքերի հրատարակմանը: 2015-ին ընդառաջ` մեծապես կարևորվում է հետաքրքրության արժանի, բարձրարժեք ֆիլմերի, գրականության, մշակութային և այլ միջոցառումների դերը: Թեմայի շուրջ զրուցել ենք «Անտարես» հրատարակչության գլխավոր խմբագիր, գրաքննադատ ԱՐՔՄԵՆԻԿ ՆԻԿՈՂՈՍՅԱՆԻ հետ:

-Ցեղասպանության թեմայով գրականության տպագրության, թարգմանության և խնդիրն աշխարհին ներկայացնելու համար պետությունն ամեն տարի միջոցներ է հատկացնում,- ասաց Արքմենիկ Նիկողոսյանը:- Բայց ես ինքս, այս առումով, ավելի կարևորում եմ հենց հրատարակչությունների գործը: Պետական աջակցությամբ և պետպատվերի շրջանակում ֆինանսավորվող օտարալեզու գրքերը տպագրվում և մնում են Հայաստանում, լայն տարածում չեն գտնում։ Ավելի կարևոր է այդ գրքերի հրատարակումը դրսի հրատարակիչների կողմից: Մշակույթի նախարարության աջակցությամբ վերջին 2-3 տարիներին այդ առումով քայլեր արվում են:
-Ըստ այդմ, ի՞նչ գործընթացներ են ընթանում մեր հրատարակչություններում` ընդառաջ 2015-ին:
-Կոնկրետ մեր հրատարակչությունը մեծ ծրագրեր ունի, ինչը չենք կապում Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի հետ, որովհետև դրանք մշակութային ծրագրեր են` կորսված արժեքների վերականգնում, անտեսված արժեքների վերաշրջանառում և այլն:
Երկու տարի առաջ ռուսերեն ենք տպագրել Հակոբ Մնձուրու պատմվածքների ժողովածուն, որը, ի դեպ, շատ լավ ընդունվեց հատկապես Ռուսաստանում: 1930-ականներին Ֆրանսիայում մտավորականների մի խումբ նախաձեռնեց «Նահատակ գրագետներ» մատենաշարը, որի շրջանակում տպագրվում էին եղեռնի զոհ դարձած գրողների գրքերը: Նպատակ ունենք այդ նույն գրքերն ավելի լրացված, ամբողջացված հրատարակել մոտակա տարիներին: Իմ աշխատասիրությամբ լույս կտեսնի նահատակ գրող Ռուբեն Զարդարյանի երկերի հատորյակը: Զարդարյանն այն գրողներից է, ով վերջին անգամ Հայաստանում ամբողջական գրքով հրատարակվել է մոտ 60 տարի առաջ: Գիրքը կազմելիս նոր ստեղծագործություններ ենք ներառել մամուլից, որոնք ընթերցողներին կներկայացվեն առաջին անգամ: Մյուս տարի կհրատարակենք մի շատ բացառիկ աշխատություն` «Վահան Տերյանի անհայտ նախաձեռնությունը»: Տերյանը 1915-1916 թվականներին նախաձեռնել է վեպ գրել և այդ նպատակով շրջել է բազմաթիվ որբանոցներ, գրի է առել եղեռնից փրկված, հիմնականում Վանից ու Արճեշից փախած որբերի տպավորությունները, ինչպես նաև հանձնարարել է շարադրություն գրել այդ երեխաներին: Հետաքրքիրն այն է, որ դրանցից շատերում երեխաները պատմել են ոչ թե եղեռնի դեպքերի մասին, այլ իրենց գյուղի, թե ինչպես էր արագիլը գալիս, իրենց գյուղն ինչքան գեղեցիկ էր և այլն: Ցավոք, վեպ գրելու Տերյանի նպատակը չի իրականացել, բայց այդ գրառումները, շարադրությունները պահպանվում են գրականության և արվեստի թանգարանում և Տերյանի ծոռան` Գևորգ Էմին-Տերյանի աշխատասիրությամբ մյուս տարի լույս կտեսնեն ամբողջական գրքով:
Եղեռնին առնչվող գրականություն ասելով չպետք է հասկանանք լոկ ջարդեր նկարագրող գրականություն, այդ իմաստով ուշադրության է արժանի նաև այսպես կոչված, կարոտի գրականությունը: Մյուս տարի կհրատարակենք Վահան Թոթովենցի «Կյանքը հին հռովմեական ճանապարհի վրա» վիպակը, ամենայն հավանականությամբ, Մարտիրոս Սարյանի նկարազարդումներով: Նախատեսվում է նաև հրատարակել Գուրգեն Մահարու «Այրվող այգեստաններ» վեպի երկու ամբողջական տարբերակները, որ երբևիցե այդ տեսքով լույս չեն տեսել: Ինձ հասած տվյալներով` պետությունը պատրաստվում է ֆինանսավորել այդ վեպի հոլանդերեն թարգմանությունը, լավ կլինի, որ երկու տարբերակները լույս տեսնեն զուգահեռ, և թարգմանությունը կատարվի իսկական բնագրից: Նախատեսում ենք նաև Վահան Մինախորյանի «1915 թվականը» գրքի լույսընծայումը և այլն:
-Իսկ եթե խոսենք առհասարակ տպագրվող գրականության մասին:
-Ես գիտեմ, որ մյուս հրատարակչություններն էլ շատ լավ նախաձեռնություններ ունեն` կապված հիմնականում տարբեր գրողների երկերի վերահրատարակության հետ: Ներկայացված են նաև մեծ թվով թարգմանություններ, որոնք պետությունը պատրաստվում է ֆինանսավորելու: Վերը նշված գրքերի զգալի մասը նույնպես հրատարակվելու է կամ հրատարակվել է պետական աջակցությամբ: Ինչքան էլ մենք քննադատենք պետության քաղաքականությունը գրքերի տպագրության ոլորտում (քննադատելու տեղ կա իսկապես), կան մասնավոր հարթություններ, որտեղ մշակույթի նախարարությունը կատարում է համապատասխան ֆինանսավորում: Կարծում եմ, գրականության ներկայացման առումով 2015-ը խնդիր չի ունենա, մեզ կմնա այդ ամենն ավելի լավ ու լայն ակունքով և կարևոր քարոզչական միջոցներով շրջանառել ամբողջ աշխարհում, ճիշտ այնպես, ինչպես թուրքերն են պրոպագանդում իրենց գրականությունը: Արտաքուստ նրանք շեշտը չեն դնում, թե տեսեք, մենք այս տեսակի գրականություն ենք թարգմանում, ընդհակառակը, նրանք ներքին քաղաքականություն ունեն, կարող են Շաֆաքին, Փամուկին դատապարտել եղեռնի մասին գիրք գրելու կամ եղեռնի մասին ինչ-որ ակնարկներ անելու համար, բայց միևնույն ժամանակ ֆինանսավորել այդ գրքերի հրատարակումը ամբողջ աշխարհում:
-Դրսում հետաքրքրություն ներկայացնելու առումով ո՞ր գրքերը կառանձնացնեիք:
-Եղեռնին վերաբերող գրականության ոչ միանշանակ ընկալում կա: Մեծ հաշվով, մեր մեծ գեղագետները` Հակոբ Օշականը, Հրանտ Մաթևոսյանը, ասում էին, որ հնարավոր չէ այդ թեմայով լավ գրականություն ստեղծել` գոնե հայ գրականության պարագծի մեջ: Այդ առումով մի փոքր դժվար է ընտրություն կատարել ու աշխարհին ինչ-որ նոր բան ներկայացնել` պահանջատիրական, հարցի լուծման կերպեր առաջարկող: Բայց, այնուամենայնիվ, այդ դաշտում էլ վերջին 4-5 տարիներին փոփոխություններ կան: Վահագն Գրիգորյանի «Ժամանակի գետը» վեպը բոլորովին նոր հայացք է իրականությանը: Մյուս կողմից` հետաքրքիր է դրսի հայացքը, վերջերս վերահրատարակեցինք Վարուժան Ոսկանյանի «Շշուկների մատյանը» վեպը, թեև հեղինակը հայազգի է, այնուամենայնիվ, օտար լեզվով (ռումիներեն) գրված, դրսի հայացքով դիտված երևույթ է: Բաներ կան, որ մեզ` հայաստանցիներիս խանգարում են ավելի սթափ, հեռադիտմամբ նայել իրողությանը, դրսում ստեղծվող գրականությունն այդ բացը, կարծես, լրացնում է: Մենք թարգմանություններ կատարելիս չպետք է անպայման առաջնայնությունը տանք հենց հայ գրողի ստեղծած գրականությանը: Քարոզչական մեխանիզմները հետաքրքիր նրբերանգներ ունեն, օրինակ, մենք հայերեն ենք հրատարակում Մարկ Լևիի «Պարոն Դարդլիի տարօրինակ ճամփորդությունը» գիրքը, որտեղ եղեռնի թեման արծարծվում է: Եվ եթե մենք կարծում ենք, որ ֆրանսիացու գրած այդ տեքստը կարող է ավելի լավ քարոզչական գործիք ծառայել, չպետք է խուսափենք այդ տեսակի գրքերը քարոզելուց, տարածելուց, թարգմանությունը ֆինանսավորելուց:
-«Իրատես de facto» ակումբում Դուք նշեցիք, որ ամենասպասված ու լավագույն գրքերից է լինելու Ձեր և Աշոտ Գաբրիելյանի աշխատասիրությամբ լույս տեսնող «Եղեռնազոհ գրողներ» հատորը: Ինչո՞վ է առանձնանում այն:
-Սովորաբար, եղեռնի զոհ դարձած գրողների մասին խոսելիս, մենք սահմանափակվում ենք չորս-հինգ գրողի անուն տալով: Բացառիկ այս գրքում, որն իր բնույթով հանրագիտակ-անթոլոգիա է, մոտ 40 գրող կա ներկայացված: Առաջնայինը եղել է ոչ թե արժեքայնությունը նրանց ստեղծած գրականության, այլ մասնակցությունն այդ շրջանի արևմտահայ գրական պրոցեսին: Բազմաթիվ անուններ, տեքստեր առաջին անգամ են շրջանառվելու, նաև աշխատել ենք, որ մեզ ծանոթ գրողները` Զոհրապը, Վարուժանը և մյուսները ներկայանան փոքր-ինչ այլ կերպարով: Հանրագիտակ-անթոլոգիայում զետեղվելու են նաև լուսանկարների հավաքածու և այն ամենը, ինչ պահպանվել է գրողներից` կենսագրական փաստեր, նրանց ժառանգների, հետագա կյանքի մասին տվյալներ, բնականաբար, նաև ստեղծագործությունները:
Իրականում գրքի գաղափարը պատկանում է թուրքերին: Առաջարկ էինք ստացել թուրք հրատարակիչներից` մի տեղ հավաքել եղեռնի զոհ դարձած գրողների գործերը: Այդ շրջանի գրականության հանդեպ իրենց հետաքրքրությունը թուրքերը պատճառաբանում են նրանով, որ 19-րդ դարի և 20-րդ դարասկզբի Պոլիսը, թուրքական կենցաղը, բարքերն ավելի լավ արտացոլված են հայ գրողների ստեղծագործություններում:
Այնուամենայնիվ, զգուշությամբ եմ մոտենում թուրքերի հետաքրքրությանը, որովհետև անգամ առերևույթ մեզ ձեռնտու առաջարկները կարող են ծառայեցնել իրենց նպատակին, ևս մեկ անգամ իրենց գովերգել և աշխարհին ավելի լավ գույներով ներկայանալ: Ինչպես, օրինակ, Փամուկի դեպքում, որը կարողացավ ցեղասպանության թեման օգտագործելով` Նոբելյան մրցանակի արժանանալ` հետաքրքրություն առաջացնելով թուրք գրականության նկատմամբ: Հիմա եթե Փամուկը գիրք է գրում, դեռ չավարտած` գրական գործակալները փորձում են գնել հեղինակային իրավունքը: ՈՒստի նա կարող է օգտվել հանգամանքից ու անել այն, ինչ ուզում է իր ժողովուրդը, իր պետությունը, որովհետև, ինչ էլ գրի, տպագրելու են:
-Էլիֆ Շաֆաքի «Ստամբուլի բիճը» մեծ արձագանք գտավ մեզանում, թուրք գրողի այդ գրքի լույսընծայումն ասես «արդարացվում» էր, որովհետև ուղղակիորեն առնչվում էր հայ-թուրքական հարաբերություններին, Հայոց ցեղասպանությանը: Որքան գիտեմ, թուրքերեն է լույս տեսնելու Հովհաննես Թեքգյոզյանի «Փախչող քաղաք» գիրքը: Թուրքերի ընտրությունն ինչո՞վ է պայմանավորված:
-Ես մի առիթով նշել եմ, որ վերջին տարիներին հայ-թուրքական գրական հարաբերությունները, գոնե հրատարակչությունների հարաբերման առումով, ավելի բարձր մակարդակում են: Երբ Շաֆաքին թարգմանում էինք, սկզբում բողոքներ էինք լսում, թե ո՞նց կարելի է թուրքին թարգմանել և այլն: Բայց կոնկրետ ինձ համար Հակոբ Օշականի ասած ֆենոմենը կա, որ եթե ուզում ես թշնամուդ հաղթել, պետք է լավագույնս ճանաչես նրան: Իսկ երբ զուգահեռում ես, թե ինչ ունեն թուրքերը թարգմանած մեզնից, և մենք ինչ ունենք նրանցից թարգմանած, տեսնում ես, որ այդ դաշտում էլ նրանք առավելություն ունեն. թարգմանել և հրատարակել են արևմտահայ գրողներին` Զոհրապ, Զապել Եսայան, Վարուժան, Օտյան, Սիամանթո և այլն: Ինչ վերաբերում է Թեքգյոզյանի վեպին, այնտեղ կա մի կերպար, որը եղեռնից մահապուրծ է: Թուրք հրատարակչին այդ գործոնն է հետաքրքրել երևի: Մեզ համար, ամեն դեպքում, գեղարվեստականությունը չափանիշ է, եթե «Ստամբուլի բիճը» լիներ գեղարվեստական վատ չափանիշներով գրված գիրք, մենք չէինք թարգմանի:
-Կարծում եմ` նաև հակահայկական քարոզչությունից զգուշանալու խնդիր ունեք:
-Եթե նրանք են առաջարկում հեղինակին, մեր թարգմանիչը կարդում է, մանրամասն ծանոթանում ենք բովանդակությանը` հակահայկական դրսևորումներից խուսափելու համար: Բայց, օրինակ, հրատարակեցինք նրանց դասական գրողներից Ահմեդ Համդի Տանպինարի «Խաղաղություն» գիրքը, որտեղ արտաքուստ հակահայկական ոչինչ չկա, բայց կան նուրբ ակնարկներ: Մենք չենք կարողանում նման քաղաքականություն վարել: Մի փոքր այլ կողմից են նայում հարցին Վարուժան Ոսկանյանը, Վահագն Գրիգորյանը, նուրբ ակնարկներն իրենց վեպերում շատ ավելի մեծ տեղ են գրավում:
-Եթե ինքներդ ընտրեիք, ո՞ր հեղինակներին կառաջարկեիք թարգմանել թուրքերեն:
-Հիմնականում իրենք են ընտրում, գնում, ինչպես որ մենք ենք որոշում` ինչ գնել: Եթե անկեղծ` ես կուզեի, բոլոր լեզուներով թարգմանվեր Հրաչյա Սարիբեկյանի վեպը:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Դիտվել է՝ 1955

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ