«Մարդու մեջ չկա հավատ կյանքի հանդեպ, սրանից են գալիս մեր բոլոր անհաջողությունները»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է գրող, հրապարակախոս, «Գարուն» ամսագրի գլխավոր խմբագիր ՎԱՐՈՒԺԱՆ ԱՅՎԱԶՅԱՆԸ: Նրա հետ զրուցում ենք իր գրականության, հրապարակախոսության այսօրվա հիմնախնդիրների, ինչպես և «Գարուն» ամսագրի վիճակի մասին:
Ընթերցողին տեղեկացնենք, որ լույս է տեսել գրողի հերթական գիրքը` «Պատմություն մեծն Կովկասի» վեպը, որում արժեքավոր պատմական տեղեկություններ կան մեր արմատների, մեր այսօրը պայմանավորած բազմադարյա իրողությունների վերաբերյալ:

«ԳԱՐՈՒՆՆՆ» ԷԼԻ ՆՈՒՅՆՆ Է, ՆՈՒՅՆԻՍԿ ԱՎԵԼԻ ԼԱՎԸ»

-Վարուժան, «Գարուն» ամսագիրը խորհրդային կաղապարված տարիներին, երբ կային գաղափարախոսական ճնշում, այլևայլ արգելանքներ, իսկական գարնանային, թարմ շունչ էր հաղորդում մեր կյանքին, մեր գրական միջավայրին: Իր համարձակ խոսքով, իր գեղարվեստորեն բարձրարժեք նյութերով ձևավորում էր հիրավի մշակութային դաշտ Հայաստանում: Այսօր, երբ մենք անկախ պետություն ենք և գոնե բարձրաձայն հայտարարվում է, թե չկա խոսքի, մտքի անազատություն, թե ամեն բանի մասին կարելի է համարձակ խոսել ու գրել, ինչո՞ւ «Գարունն» առաջվա նման պահանջված ու սպասված չէ: Գուցե բացախոսության, ազատամտության համար այլընտրանքային հարթակների առկայությո՞ւնն է պատճառը:
-Պարզապես ազատություն կոչվածն այնքան մեծ բան է, որ մենք դրա սահմանները չենք պատկերացնում: Ավագ սերունդը դա պատկերացնում է, այսօրվա սերունդը չի պատկերացնում: Ազատությունը նրանց համար ոչ թե փոքր է, այլ մեծ: Դա նույնն է, որ մեծ կոշիկ հագնես: Այդպիսին է այսօր ազատությունը: Սա է պատճառը, որ այսօր այլ կերպ են ընկալում «Գարունը»: «Գարունն» էլի նույնն է, նույնիսկ ավելի լավը, իհարկե: Պարզապես բարդացել են որոշ հարցեր: Առաջին խնդիրը ոչ լիարժեք ֆինանսավորումն է, որ շատ է խանգարում մեր գործին: Ես մի կերպ գլուխ եմ հանում այս իրավիճակում: Իսկ դա, իհարկե, հաճելի բան չէ: Պետք է կարողանալ այս ժամանակի, այս օրվա մեջ գրել համարձակ: Բայց չեն կարողանում, որովհետև այսօրվա գրողները նախկին գիրը չգիտեն, չեն կարդացել:
-Ի՞նչ սկզբունքով եք ընտրում «Գարունում» տպագրվող նյութերն այսօր:
-Եթե ներկայացվող նյութում աշխարհընկալումն ընդարձակ է, լավ է, եթե նեղ է, վատ է: Կարճ` այսպես կպատասխանեմ:
-Լինո՞ւմ են նյութեր, որ մերժվում են:
-Այո՛, իհարկե: Թեև նյութի պակաս, իրոք, կա, բայց վատ նյութերը ես մերժում եմ:
-Այսօր շատերն են ասում, որ «Գարուն» ամսագրի խմբագրությունը դարձել է մարդ-խմբագրություն, դա բացառապես Վարուժան Այվազյանի ամսագիրն է: Ինչո՞ւ:
-ՈՒրիշ մարդ չկա, որովհետև փող չկա, աշխատավարձ վճարելու հնարավորություն չկա: Դրա համար էլ ամեն բան մենակ եմ անում և այսպիսի ամսագիր եմ տպագրում: Այսօր կան խմբագրություններ, պարբերականներ, որ տասնյակ աշխատակիցներ ունեն, քարտուղարուհիներ ու տեխնիկական աշխատողներ: Նրանց ֆինանսավորումն այդ հնարավորությունը տալիս է, թեև նրանք իրենց բովանդակությամբ չեն կարող համեմատվել «Գարունի» հետ, դրանց մեծ մասը դատարկ բան է: Իսկ «Գարունին» տրամադրվում է տարեկան ընդամենը մեկ միլիոն դրամ, և այդ գումարով կարողանում ենք անել տարին վեց համար:

«ԱՐԴԵՆ ԵՐԵՔ ՏԱՐԻ Է, ՈՐ ՍՊԱՍՈՒՄ ԵՄ ՎԵՊԻՍ ԵՎ ԸՆԹԵՐՑՈՂԻ ՀԱՆԴԻՊՄԱՆԸ»

-Ինձ համար` որպես ընթերցողի, Վարուժան Այվազյանի գրականությունը բաժանվում է երկու շրջանի` մինչև «Ճանճի ամիսը» վեպը և դրանից հետո եղած գրականության: Իմ զգացողությունները մի փոքր բացահայտեմ. երբ կարդում էի «Ճանճի ամիսը», թվում էր, թե որևէ հզոր ցնցում, կատակլիզմային իրավիճակ չի ներկայացվում Ձեր պատումաշարում, բայց հանկարծ զարմանքով նկատում էի, որ աչքերիցս արցունք է հոսում: Դա իմ ընկալմամբ բեկումնային գործ էր Ձեր ստեղծագործական կյանքում: Դուք ինչպե՞ս եք այդ վեպին վերաբերվում` իբրև հեղինակ:
-Շատ հաճելի է ինձ համար լսել Ձեր կարծիքը: Եվ ես էլ այն հավանում եմ, բայց այսօր ցանկանում եմ վեպի մեջ ինչ-որ բաներ փոխել, վերամշակել: «Ճանճի ամիսը» վեպում մի պատմություն է ներկայացված, որը պատմում Է վեց մարդ: Ես որոշակի խմբագրումներ եմ պատրաստվում անելու այդ պատումների մեջ, բայց տեսնենք` կլինի՞ ժամանակ: Եթե ի վիճակի լինեմ, առողջությունս ների, ընթերցողին կներկայացնեմ նոր «Ճանճի ամիսը»: Իսկ եթե չստացվի, խնդրեմ, թող կարդան վերջին` «Պատմություն մեծն Կովկասի» վեպս:
-Ի՞նչի մասին է այդ վեպը:
-Վեպն Աղվանքի մասին է: Գրքի կազմի հետևամասում Աղվանքի քարտեզն է տպագրված: Մարդիկ Աղվանքի տեղը չգիտեն, գաղափար չունեն, թե ինչ երկիր է եղել, ինչ անցյալ է ունեցել, ամեն ինչ խառնում են իրար, հիմար-հիմար դուրս են տալիս: Ես փորձել եմ լույս սփռել շատ հարցերի վրա, մասնավորապես նշել, որ Աղվանքն ունեցել է իր տարածքում մի փոքր կտոր, որը կոչվում էր Ղարաբաղ: Փոքր, բայց հզոր երկիր էր այն: Նաև` շատ սնոտիապաշտ, քանի որ շատ աղանդներ կային այն ժամանակ, ինչպես որ կան հիմա: Բայց ամենահզորը քրիստոնեությունն էր: Վեպս այն մասին է, թե ինչպես քրիստոնեությունը հաղթեց բոլոր հավատքներին ու հաստատվեց իբրև գերակա կրոն: Վեպում աստվածաբանական մտորումներ են տեղ գտել: Վեպն ընդգրկում է 5-7-րդ դարերի ժամանակահատվածը: Դա բազում խնդիրներ ունեցող ժամանակահատված էր: Խնդիրները ոչ միայն կրոնական էին, այլև վերաբերում էին դրսի աշխարհի հետ ունեցած հարաբերություններին: Մեծ կոնֆլիկտ կար ներքին և արտաքին դաշտում: Հատկապես բարդ հարաբերություններ էին ձևավորված հոների հետ: Նրանց մոտ պատգամավորություն են ուղարկել հայերը, հայերին հոները շատ լավ են ընդունել, արդյունքում հոների մոտ ևս տարածվել է քրիստոնեությունը: Չպատմեմ ամբողջ վեպի սյուժեն, մանավանդ որ շատ խճողված սյուժե է: Թող մարդիկ կարդան ու պատկերացում կազմեն վեպիս մասին:
-Այսօրվա ընթերցողից ի՞նչ եք ակնկալում: Կկարողանա՞ն ընկալել, հասկանալ Ձեր վեպն այնպես, ինչպես Դուք կցանկանայիք:
-Կարծում եմ` այո՛: Արդեն երեք տարի է, որ սպասում եմ վեպիս և ընթերցողի հանդիպմանը, սպասում եմ, որ ընթերցողը ծանոթանա վեպիս ու ընդունի այն: Հույս ունեմ, որ սպասելիքներս կարդարանան: Մանավանդ որ վեպում արծարծվում եմ պատմական այնպիսի հարցեր, որոնք այսօր հուզում են մարդկանց:

«ԲԱՐԴ Է ԱՍԵԼ, ԹԵ ՈՎ ԻՆՉՊԵՍ Է ԸՆԴՈՒՆՈՒՄ ԱՇԽԱՐՀԸ, ԱՍՏԾՈՒՆ, ԿՅԱՆՔԸ»

-Վերջին շրջանում հայ գրականությունը թանկ կորուստներ ունեցավ: Կարճ մի ժամանակահատվածում կյանքից հեռացան Լևոն Խեչոյանը, Վահան Վարդանյանը, Վրեժ Իսրայելյանը, Հրաչյա Բեյլերյանը, Ռոմիկ Սարդարյանը: Թող ներեն ինձ այն մարդիկ, ում անունները հիմա մոռացա: Գրողի ծնունդը, ըստ իս, նախասահմանված է Աստծու կողմից, նրանք այս աշխարհ են գալիս արդեն որոշակի դրոշմ ու առաքելություն իրենց վրա առած: Իսկ ինչպե՞ս է մահվան պարագայում, ըստ Ձեզ: Նրանց մահը, հեռացումն այս աշխարհից նո՞ւյնպես ի վերուստ կառավարվող երևույթ է:
-Նրանք, որոնց անունները հիշատակեցիք, իմ ընկերներն էին: Նրանց և նրանց նմանների ծնունդն իսկապես աստվածային է: Իսկ թե ինչ կերպ է կանխորոշվում նրանց մահը, չեմ կարող ասել: Շատ բան է կախված նրանից, թե մարդն ինչպես է ապրում իրեն տրված կյանքը: Մարդիկ կան, որ առողջ ապրելակերպ են վարում, ինչպես, օրինակ, սպորտսմենները: Այդպիսի մարդիկ ավելի առողջ են լինում, քան, օրինակ, ես: Ես ապրում եմ խենեշ կյանքով, մեկ ուրիշը` ոչ: Աստված այստեղ գործ չունի: Մարդուն տրված է իր կյանքը տնօրինելու հնարավորությունը: Թե ինչպե՞ս նա կտնօրինի այն, իրենից է կախված: Բայց մենք դա չենք գիտակցում: Մենք տգետ ենք: Կյանքը, ինչպես գետնի վրա է, այնպես էլ անդենական աշխարհում է: Եվ մարդիկ ցանկանում են իմանալ անդենական աշխարհի մասին: Դա է պատճառը, որ անվերջ պատմություններ են հորինում այդ աշխարհի մասին: Սրանից էլ ծնվում են տարբեր աղանդներ: Բարդ է ասել, թե ով ինչպես է ընդունում աշխարհը, Աստծուն, կյանքը:

«ԿՅԱՆՔՆ ԱՅԼ ԲԱՆ Է, ԱՎԵԼԻ ԽՈՐ ԲԱՆ, ՔԱՆ ՄԵՐԿ ՓԱՍՏԵՐԸ»

-Խորհրդային տարիներին հրապարակախոսությունը լուրջ գործ էր: Հրապարակախոսը և՛ համարձակ պետք է լիներ, և՛ շատ ճկուն, որպեսզի համատարած սահմանափակումների պարագայում իր ցանկացած ասելիքը տեղ հասցներ տողատակերի, այլասացությունների միջոցով: Այսօր հրապարակախոս կարող է լինել ամեն ոք: Շարքային քաղաքացին անգամ գտնում է իր խոսափողը, իր տեսախցիկն ու բարձրաձայնում մտքովն անցածը: Այս պարագայում ի՞նչ ունի անելու պրոֆեսիոնալ հրապարակախոսը:
-Շատ դժվար հարց է, շատ: Օրինակ` մեր լուսահոգի Վարդգես Պետրոսյանը նախ և առաջ հրապարակախոս էր: Շատ բան էր կախված ոչ միայն նրանից, թե ինչ նյութեր էր տպագրում նա, այլև ինչպես էր մտածում այդ նյութերը գրելիս կամ ընտրելիս: Ես ինձ հրապարակախոս չեմ համարում, ես գրող եմ, և դժգոհ եմ ինձնից այդ իմաստով: Իսկ Վարդգեսը հրապարակախոս էր և այդ ժանրը կարողանում էր պահել բարձունքի վրա: Նա կյանքում առկա խնդիրները առաջ էր քաշում շատ ցցուն կերպով: Դա հուզում էր մարդկանց, արձագանքներ էին լինում: Այսօր խոսքը դարձել է զրո, արժեք չունի: Ով ինչի մասին ասես խոսում է: Եվ ինչպես անարժեք խոսում են, այդպես էլ այն ընկալվում է մարդկանց, հասարակության կողմից:
-Այսինքն` կարո՞ղ ենք ասել, որ այսօր հրապարակախոսությունը` որպես գրական ժանր, ակտուալ չէ:
-Իհարկե ակտուալ չէ: Բայց դրա պահանջը շատ կա: Պարզապես չկան մարդիկ, որ կարողանան համարձակ խոսել: Մարդը պիտի լինի համարձակ, ինքն իրենից վեր: Եթե այդպիսին չեղավ, չի կարող հրապարակախոսությամբ զբաղվել` այդ բառի բարձր իմաստով:
-Գրողն ունի իր հետաքրքրությունների դաշտը, ներշնչանքի իր աղբյուրը, այն ստեղծագործական հունը, որով նախընտրում է քայլել: Ժամանակը, բեկումնային իրադարձությունները կարո՞ղ են փոխել գրողի ասելիքը, նրան դնել այլ ընթացքի մեջ:
-Ինձ թվում է, որ ինչ էլ պատահեր, ես կգրեի այն, ինչ գրում եմ այսօր:
-Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի շեմին ենք, արցախյան հերոսամարտից ավելի քան քսան տարի է անցել, բայց մենք արդարացի դժգոհությամբ արձանագրում ենք, որ չի գրվել գլուխգործոցային մի գրական երկ, չի նկարահանվել համամարդկային հնչողությամբ մի ֆիլմ այդ պատմական փաստերը գեղարվեստորեն վավերացնելու համար: Ինչո՞ւ:
-Գրականության մասին կարող եմ ասել: Գրողի ռիսկը փոքր է, շատ փոքր` նման գործ գրելու համար: Դրանք մեծ, ահռելի թեմաներ են: Եվ երբ գրում ես այդ մասին` առանց բավարար ռիսկի, առանց բավարար ուժի, դա դառնում է էժան, աննշան մի բան: Միայն ցցուն փաստերով զինված լինելն այս դեպքում բավարար չէ, ինչպես թվում է այս թեմաներով գրող մարդկանց: Կյանքն այլ բան է, ավելի խոր բան, քան մերկ փաստերը: Հիմա ես նոր գիրք եմ գրում` «Համեմատական կենսագրություններ» վերնագրով: Այդ գրքով փորձում եմ հասկացնել, թե ինչ է աշխարհը, ինչացու են մարդիկ: Դա շատ էական բան է, իմ կարծիքով:
-Ի՞նչ ունեք ասելու մեր ընթերցողին:
-Միայն լավն եմ ցանկանում ասել: Թող ունենան կամք, որ ամենակարևորն է, և տենչան լավին: Գտնեն լավը, հայթայթեն: Հին աշխարհում կար հեքիաթների ժանր: Հեքիաթները շատ լավ բան են: Այսօր «խելոքներ» են ի հայտ եկել, որոնք, իբր թե, ամեն բան բացահայտում են, պատճառաբանում: Բայց հեքիաթները, խոսքը իրական են, ես հավատում եմ դրանց: Պետք է հավատալ խոսքին և գրել, գրել համարձակ, խորունկ: Ես չեմ ընդունում, երբ գրողը դառնում է իր իսկ հերոսը: Դա սխալ է: Գրողը պիտի վերապրի իր գրածը: Պիտի համարձակվի միտք արտահայտել և իմանալ, թե այդ մտքից հետո որն է լինելու հաջորդ միտքը: Գրողը պիտի ցույց տա, թե ինչպես է ինքն ապրում իրականությունը: Այսօր մարդը դարձել է ճանճ: Այսօր մենք ունե՞նք մարդու մասին այն պատկերացումը, ինչ ունեցել են հինգերորդ դարում մեր, չասեմ, պատմիչները, գրագետները: Ո՛չ, իհարկե: Շատ կարևոր է մարդու վարքը: Իսկ այսօր վարքը դարձել է հիմարություն, ավելորդ բան: Երեխան գնում է դպրոց, որ ի՞նչ: Սկսվել է նոր ուսումնական տարին, և ի՞նչ: Կարևորը երեխայի համար պայուսակն է, գրիչը և նվերները: Դպրոց գնացող երեխան նվեր է տենչում միանգամից: Ինչի՞ համար է այդ նվերը: Ոչ թե գիտելիք են տենչում, դպրոց գնալով, այլ նվեր: Այս մտածողությունը, որ նստած է մեր մեջ, քանդում է մեր կյանքը, մեր գիրը: Մարդու մեջ չկա հավատ կյանքի հանդեպ: Եվ սրանից են գալիս մեր բոլոր անհաջողությունները:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ