«Մարդիկ դառնում են ավելի ոգեղեն, ավելի ներողամիտ, ավելի միասնական, երբ ձեռք ձեռքի, ուս ուսի պարում են իրար հետ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է պարուսույց, հայ ազգագրական պարերի նվիրյալ ՍԱՐԳԻՍ ՊԱՐՍԱՄՅԱՆԸ: Տարիներ շարունակ նա Հայաստանի, սփյուռքի և Արցախի տարբեր բնակավայրերում ազգային պարի գաղտնիքներն է ուսուցանում մարդկանց` նպատակ ունենալով նաև այդ զորավոր «զենքի»` ազգային պարի միջոցով խթանել հայի տեսակի անթեղված հատկանիշների վերածնունդն ու վերհառնումը: Վերջին շրջանում «թափառաշրջիկ պարուսույցը» (ինքն իրեն այսպես է կոչել մի առիթով) աշխատում է Արցախում: Մեր զրույցը ներառում է նրա ծավալած մշակութային-մանկավարժական գործունեությանն առնչվող մանրամասներ, ինչպես նաև անդրադառնում պարի, դրա նշանակության վերաբերյալ իր ինքնատիպ դիտարկումներին:

«ՊԱՐԻ ՀԵՏ ԿԱՊՍ ՍԿՍՎԵԼ Է ՄԱՆԿՈՒՑ»
-Սարգիս, ինչպե՞ս պատահեց, որ պոլիտեխնիկական բարձրագույն կրթություն ստացած, պետական կառավարման ակադեմիա ավարտած մասնագետը դարձավ պարուսույց: Ո՞րն էր դեպի պարը բերող քո ճանապարհը:
-Պարի հետ կապս սկսվել է մանկուց. երեք տարեկան էի, երբ մայրս ինձ տարավ ժողովրդական պարի դասերի: Ինը տարի հաճախել եմ Աբովյան քաղաքի` իմ ծննդավայրի «Բարեկամություն» պարի համույթի պարապմունքներին, որոնք վարում էր իր գործի բացառիկ նվիրյալ Արտաշես Հովհաննիսյանը: Նա ապրում էր Երևանում, և այն մութ ու ցուրտ տարիներին հաճախ ոտքով հասնում էր Աբովյան` մեզ հետ պարապելու: Հետո որոշ ժամանակով հեռացա պարից, ուսանողական տարիներին վերագտա կապս` միանալով «Կարին» ազգագրական համույթին: 2011 թվականից, որպես պարուսույց, ծավալել եմ ինքնուրույն գործունեություն: Տարբեր տեղերում եմ աշխատել, դասավանդել սիրողական խմբերում և աշխատանքին զուգահեռ ձեռք բերել կարևոր փորձառություն: 2007 թվականին կայացած «ՈՒսանողական ֆորումից», թերևս, սկսվեց պարուսույցի իմ պրակտիկան: Ապա 2009-ին աշխատեցի «Արևորդի» ամառային ճամբարում, հետագայում` Երևանի, Աբովյանի, Արմավիրի տարբեր խմբերի հետ: Կարևոր փորձառություն էր հատկապես 2011-2012 թթ. ուսումնական տարին, երբ զուգահեռաբար դասավանդել եմ Երևանի թիվ 91 դպրոցում և Արմավիրի Տիգրան Մեծի անվան ռազմամարզական վարժարանում:
-Աշխատանքդ նկատեցին ոչ միայն հայրենիքում, այլև սփյուռքում, և քեզ հրավիրեցին Լիբանան` աշխատելու Այնճարի «Գալուստ Գյուլբենկյան» վարժարանի սաների հետ: Պարը նաև գաղափարախսություն է: Այս իմաստով տարբերություն տեսնո՞ւմ ես հայաստանցի և լիբանանահայ պարողների միջև։
-Տարբերությունը պարարտ հողն է: Հայաստանի Հանրապետությունում, հատկապես խորհրդային շրջանում, պարը, ազգային մշակույթը դրել էին կաղապարների մեջ, բայց դրա հետ մեկտեղ ձևավորվել էր հանրակրթությանը զուգահեռ երաժշտական դպրոց, պարի խմբակ հաճախելու մշակույթ: Լիբանանում էլ, չնայած հնարավորությունները սուղ են, մարդիկ, ազգասիրությունից դրդված, ցանկանում են իրենց երեխային տանել որևէ մշակութային խմբակ, որևէ ազգային արժեքի հետ հաղորդակցել: Բայց քանի որ կանոնավոր երկարամյա դպրոց նախկինում չի գործել, դա առաջացրել է իր բարդությունները: Ամեն տեղ էլ աշխատանքն ունի իր հեշտ ու դժվար կողմերը: Այնճարում ավելի օպերատիվ են լուծվում խնդիրները, քան, օրինակ, Երևանում: Եվ հարցն այստեղ բոլորովին էլ ֆինանսների առատությունը չէ, այլ եղած միջոցները ազգային պարի, ազգային մշակույթի վրա ներդնելու պատրաստակամությունը:
-Այսինքն` սփյուռքում գիտակցո՞ւմ են, որ ազգային պար սովորելով, ազգային պար պարելով` ոչ միայն մշակութային դաստիարակություն են ստանում, այլև ազգային ինքնության խնդիր են լուծում:
-Այո՛: Անշուշտ, ինձնից առաջ էլ էին այնտեղ եղել տարբեր պարուսույցներ, բայց հիմնականում ուսուցանել էին դասական և ժողովրդական պարեր, որոնք տարբերվում են ազգագրական պարերից: Ազգագրական պարերը մեծ ոգևորություն էին առաջացնում մարդկանց մեջ: Ամենուր դժվար է տղաներին բերել դեպի պարը, բայց ազգագրական պարերի շնորհիվ մենք կարողացանք նաև տղաներ ներգրավել պարային խմբում: Բեյրութում մասնակցեցինք արցախյան շարժման քսանհինգամյակին նվիրված փառատոնին` ռազմապարերով: Եվ պարը իրենց հոգուն կպավ: Ի դեպ, տոհմիկ մուսալեռցիներն էլ ունեն իրենց շուրջպարը, որը պահել-պահպանել են սերնդեսերունդ: Դա իրենց բուն, տեղային ֆոլկն է: Բացի շուրջպարից՝ ունեն նաև դանակներով զուգապար, որ կոչվում է «Չալմը դանկի»: Այն պարում էր Այնճարի հոգևոր հովիվ տեր Աշոտ քահանա Գարագաշյանը, ումից էլ ես սովորեցի այդ պարը և սովորեցրի երիտասարդներին: Պարն առաջին անգամ բեմ բարձրացավ 2012 թվականի մարտի 27-ին՝ մուսալեռցի երիտասարդների կատարմամբ:
-Սփյուռքի ուծացման վտանգն առավելապես կապում են այսօրվա մատաղ սերնդի հետ, մտահոգություններն այս առումով պտտվում են հատկապես երիտասարդների, պատանիների, մանուկների շուրջ: Զգացե՞լ ես այդ ուծացման, ինքնաօտարումի նշանները քո սաների մեջ:
-Չեմ զգացել: Ամեն դեպքում դա մասսայական բնույթ չի կրում: Եթե անգամ այդ երևույթը կա (և իրոք կա), ապա այն համատարած չէ, մեկ-երկու մասնավոր դեպքի սահմաններից այն կողմ չի անցնում: Իրականում այդ խոսակցությունները, այդ մտահոգությունները հայրերի և որդիների՝ տարբեր սերունդների միջև եղած հակասությունների արտահայտությունն են: Միշտ էլ ավագները գոհ չեն իրենցից հետո եկողներից, պնդում են, թե իրենց ժամանակ ուրիշ էր, իրենք ուրիշ էին, իսկ երիտասարդներն այլ են, ավանդական արժեքներից հեռացել են: Սա բնական է, և այս երևույթը միայն սփյուռքում չէ, այն նույնքան տարածված է հենց մեզ մոտ: Բայց մեծ վտանգ, ազգային արմատներից հեռանալու լուրջ նախանշաններ ես գոնե չեմ տեսնում ո՛չ Հայաստանում, ո՛չ էլ Լիբանանի հայության մեջ:

«ԱՎԵԼՈՐԴ ՀՌԵՏՈՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ՊԱԹԵՏԻԶՄ ՉԵՄ ՏԵՍՆՈՒՄ ԱՐՑԱԽՑՈՒ ՄԵՋ»
-Վերջին տարիներին պարուսույց ես աշխատում Արցախում: Այստե՞ղ հողն ինչպիսին է, պարա՞րտ է:
-Ցավոք, Սովետական Ադրբեջանի կազմում եղած տարիներին ամենայն ազգայինը, այդ թվում` պարը, շատ վնասներ է կրել: Անգամ ժողովրդական պարի ժանրն է կաղացել: Ազատագրվելուց հետո է, որ ազգային մշակույթը տարածվում է Արցախում և ձնագնդի էֆեկտ ստանում: Արցախի երեխաները շատ ընդունակ են, բայց քանի որ տասնամյակներ շարունակ ազգայինից այդ օտարումը եղել է, նրանք պարերի մեջ որոշ դետալներ ¥«զսպանակներ»¤ դժվարությամբ են հաղթահարում: Անշուշտ, սա պայմանավորված է նաև տեղային որակներով. արցախցիները լեռնցի են, և նրանց շարժումներում որոշակի չորություն կա` ի տարբերություն հարթավայրային բնակիչների:
-Հայերս` թե՛ Հայաստանում, թե՛ սփյուռքում, մեծ ոգևորությամբ, մեծ պաթոսով ենք վերաբերվում Արցախի ազատագրության փաստին, արցախյան հերոսամարտի հաղթական ելքին: Արցախցին ինչպե՞ս է արձագանքում այս իրողությանը` ապրելով հաղթանակած բնօրրանում:
-Ես արցախցու մեջ տեսնում եմ հաղթանակած ոգու գիտակցումը: Բայց և պիտի մի կարևոր բան ասեմ. եթե Երևանում, ինչպես և սփյուռքում, շատ են այդ մասին խոսում, Արցախում այդքան չեն խոսում: Պարզապես իրենց կյանքն են ապրում` առանց ավելորդ պաթոսի: Իրենք ամեն ինչ հասկանում, զգում են, բայց դրան վերաբերվում են շատ հանգիստ, ապրում են իրենց սովորական առօրյայով, իրենց հոգսերով, իրենց աշխատանքով` առանց ուռճացնելու կատարվածը:
-Այսինքն` իրենք հանգի՞ստ են վերաբերվում հաղթանակին:
-Այո՛, շատ հանգիստ են վերաբերվում: Ավելորդ հռետորաբանություն, ավելորդ պաթետիզմ ես չեմ տեսնում արցախցու մեջ: Այդ հռետորաբանությունը, հայրենասիրական կոչերը, հայրենասիրության դասեր տալն արցախցու մեջ չկան: Դա նրանց ապրելակերպն է: Նրանք ամեն օր հենց դրա մեջ են:

«ԱՐՑԱԽՅԱՆ ՇՈՒՐՋՊԱՐԻ ՊՐԵՄԻԵՐԱ»
-Արցախում քո գործունեության շրջանում կարևոր հանգրվան էր Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակում շուրջ 200 հոգու մասնակցությամբ կայացած շուրջպարը: Ազգային պարից, ազգային մշակույթից օտարված այդ եզերքում ինչպե՞ս հնարավոր դարձավ նման իրողությունը:
-Ես Տող գյուղի արվեստի դպրոցի տնօրեն Սուսաննա Բալայանի հրավերով եմ գնացել աշխատելու Արցախում: Սկզբում դասավանդել եմ Տողի և Ճարտարի արվեստի դպրոցներում, ինչպես նաև Ստեփանակերտում բացված սիրողական խմբակում: 2013 թվականին էր: Մի քանի ամիս աշխատելուց հետո ունեցանք փոքրիկ համերգ և մեզ հռչակեցինք «Արցախ ազգային պարի նախաձեռնություն»: Այդ հիմքի վրա այսօր արդեն գործում է պրոֆեսիոնալ որակների ձգտող պարախումբ: Այս տարվա սկզբից ԼՂՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարար Նարինե Աղաբալյանը աջակցեց մեր նախաձեռնությանը, սկսեցինք անցկացնել պարի բաց դասեր, որոնց արդյունքում արցախցիները զանգվածաբար մասնակցեցին մեր դասերին ու սովորեցին ազգագրական պարեր: Նախարարության աջակցության շնորհիվ «Տերյան» արվեստի կենտրոնում կարվեցին Արցախ-Սյունիքի և Սեբաստիայի ազգային տարազներ: Դա հնարավորություն տվեց մեզ պատշաճ տեսքով ներկայանալու: Ստեփանակերտում բաց դասեր նախկինում էլ են եղել, բայց որ այսպիսի ոգևորություն լիներ, այսպիսի ընդգրկում ունենար դասը, աննախադեպ էր: Հունիսի 28-ին Վերածննդի հրապարակում իրականացրած այդ շուրջպարին մասնակցեցին ոչ միայն Ստեփանակերտում, Տողում և Ճարտարում, այլև Կովսականում, Բրաջուրում, Շուշիում, այլ բնակավայրերում գործող պարային խմբեր: Այդ օրը նշանավորվեց նաև նրանով, որ տեղի ունեցավ արցախյան շուրջպարի պրեմիերա:
-Ինչպե՞ս գտար արցախյան այդ շուրջպարը:
-Արցախյան շուրջպար, Արցախի տարածաշրջանին բնորոշ պարեր վաղուց ու շատերն են փնտրել, այդ թվում` Ստեփան Լիսիցյանը, Սրբուհի Լիսիցյանը: Մեր օրերում էլ շատ մասնագետներ են հետաքրքրվել դրանցով: Որոշակի ինֆորմացիա, որոշ պատառիկներ, իհարկե, կային, բայց փաստացի արցախյան շուրջպար ասպարեզում գոյություն չուներ, գոնե հասարակությանը մատուցված չէր: Արցախում աշխատելու առաջին իսկ օրից այդ հարցը հուզել է ինձ: Պատահականորեն արցախյան գյուղերից մեկում Տեառնընդառաջի տոնակատարության ժամանակ նկատեցի, որ մարդիկ օրինաչափ շարժումներով պար են պարում: Դեռ վստահ չէի, որ կարևոր բան եմ տեսել, բայց այնուամենայնիվ որոշեցի տեսանկարել այդ պարը, ինձ անծանոթ այդ շարժումները: Հետո մեկ ուրիշ գյուղում նշվում էր Հացի տոնը, ու ես տեսա, որ այդ նույն շարժումներով պարում են արդեն հիսուն-վաթսուն տարեկան կանայք՝ մոտ քսան հոգով: Եթե Հայաստանի մեկ այլ շրջանում նույն ռիթմով մեղեդի նվագեին, մարդիկ կպարեին պարզ «Վեր-վերի», իսկ Արցախում իմ տեսածն այլ բան էր: Ճիշտ է, համաչափ, սինխրոն չէին պարում, բայց օրինաչափություն կար պարողների շարժումների, հարված քայլերի միջև: Նկատեցի նաև, որ ստեփանակերտցիներից շատերն էլ հենց նույն ձևով են պարում: Հասկացա, որ այդ ձևը, այդ պարաքայլով շարժումը բնորոշ են արցախցիներին:
-Մարդիկ, ուրեմն, ենթագիտակցորեն անում են տվյալ տարածաշրջանին բնորոշ շարժումնե՞ր պարի մեջ:
-Այդպես է ստացվում, որովհետև այլ կերպ, եթե ոչ ենթագիտակցորեն, չես բնորոշի այդ շարժումները, այդ պարաքայլերը: Ոչ ոք նրանց չի սովորեցրել դրանք, տասնամյակներով դա նրանց գիտակցությունից, կենցաղից դուրս մի բան է եղել, բայց ենթագիտակցությունը, գենետիկ հիշողությունը պահպանել են այդ ամենն ու հասցրել մինչև մեր օրերը: Արցախցիներն ասում էին, թե չունեն շուրջպար, եթե անգամ ունեցել են, չի պահպանվել: Բայց, փաստորեն, պարում էին շուրջպար՝ հստակ առանձնացող ձեռքերի բռնվածքով, պարաքայլերով՝ առանց անդրադառնալու, որ իրենք շուրջպար են պարում՝ արցախյան շուրջպար: Ես այդ ամենը տեսագրեցի, երկու-երեք ամիս «մարսում էի»՝ լուռ, դանդաղ, մինչև հասկանայի, թե ինչ է տեսածս և ինչպես է պետք այն մատուցել: Ի վերջո, Տողի արվեստի դպրոցի սաների հետ բեմադրեցինք շուրջպարը և ներկայացրինք Վերածննդի հրապարակում: Անշուշտ, պարը դեռ ունի մշակելու կարիք, բայց այն, ինչ արդեն կա այսօր, կարևոր սկիզբ է:
-Ինչպե՞ս են լուծվում քո կեցության, սոցիալական խնդիրներն Արցախում:
-Արցախի մշակույթի նախարարությունն ապահովել է աշխատավարձով, տարածքով, որտեղ անում ենք մեր փորձերը, նախապատրաստվում համերգներին: Ինչպես ասացի, կարվել են տարազներ, մեզ տրամադրված է տեխնիկա, առհասարակ այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ է արդյունավետ աշխատանքի համար: Այս տարվանից նաև ազատվել եմ կեցության համար վճարելու հոգսից: Իմ կեցության խնդիրը հոգում է ԼՂՀ վարչապետ Արա Հարությունյանը:

«ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԻՏԻ ԳԱ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ»
-Խոսեցիր ռազմապարերի մասին: Արդյո՞ք անհրաժեշտ չես համարում, որ ազգային պարերի, հատկապես ռազմապարերի ուսուցում իրականացվի բանակում:
-Այդ կարևոր նախաձեռնությունը պիտի գա պաշտպանության նախարարությունից: Իսկապես, ազգային պարը շատ կարևոր է, փոխում է մարդու հոգեբանությունը, վերաբերմունքն ընկերոջ նկատմամբ: Մարդիկ դառնում են ավելի ոգեղեն, ավելի ներողամիտ, ավելի միասնական, երբ ձեռք ձեռքի, ուս ուսի պարում են իրար հետ: Սա ես նկատել եմ ռազմական վարժարանում աշխատելիս: Միմյանց հետ «Քոչարի», «Յարխուշտա» պարող տղաների միջև հազիվ թե ինչ-որ կենցաղային խնդիրներ ծագեն բանակում, կիսաքրեական բնույթի թեմաներ մեջտեղ գան: Եթե անգամ ինչ-ինչ հակասություններ լինեն, դրանք չեն հանգեցնի տխուր, ծանր հետևանքների: Մեր պարերը դարձնում են միասնական՝ այդ բառի բուն իմասով, միասնական՝ թե՛ պարի մեջ, թե՛ մարտադաշտում, թե՛ կյանքում:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ