Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Յան»-ով սրիկաների նախնիները

«Յան»-ով սրիկաների  նախնիները
27.03.2015 | 00:25

Վաղուց ինքս ինձ հարց էի տալիս՝ որտեղի՞ց են այսօր ի հայտ գալիս -յան վերջածանցով մուտանտները՝ գենետիկական շեղվածք ունեցողները: Դրանք հայեր են, որ ապրում են թե՛ արտասահմանում, թե՛ Հայաստանում: Մեկը բացեիբաց հայտարարում է, թե ցեղասպանություն չի եղել ու թուրքից բեթար փորձում «ապացուցել»: Մյուսն իր գտնվելու եվրոպական երկիրն անվանում է հայրենիք (ոչ՝ երկրորդ, երրորդ, պարզապես՝ հայրենիք) և պղծելով շփման գծում զոհված երիտասարդների հիշատակը՝ ադրբեջանցիներից ներողություն խնդրում: Երրորդը ոսկե հորթի գավակը բռնած՝ պատրաստ է Հայաստանի և Արցախի տարածքները ծախելու: Չորրորդը, հինգերորդը…
Սրանք, որ թշնամիներից ավելի վտանգավոր են, որտեղի՞ց են լույսաշխարհ ընկել: Պատասխանը գտա մեր պատմության մեջ: Սրանց նախնիները նրանք են, ում մասին վկայությունները մեջ կբերեմ ստորև՝ նշելով աղբյուրները: Հավելեմ միայն, որ մենք հին ու նոր սրիկաներին գիտենք ու կմտապահենք: Իսկ դրանք թող իմանան՝ «իրենց լեզուն բերանէն դուրս կախուած կը մնայ, և սեւցած կմախք դառնալով՝ շան նման ձայներ կը հանեն»:
Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

ԿՅՈՒՐԻՆԻ ԲԱՆՏՈՒՄ
Բանտերուն մէջ աննկարագրելի խժդժութիւններ տեղի կþունենային: Կը կեղեքէին, կը տանջէին կուսակցական պետերը, մասնաւորաբար Վարդան Ճղըլեանը, Զգոն Չուլճեանը, Գեղամ Ազատեանը, Համբարձում Չննոզեանը, Թերճան Չուլճեանը, Համբարձում Պօյաճեանը եւ այլն, որոնք առաջուընէ իսկ զէնք չյանձնելու կողմը ըլլալով շատ ուշ բռնուած էին: Այս խումբին միացուցին նաեւ պետելճիները ¥դրամական վճարի դիմաց զինվորական ծառայությունից զերծ մնացածները- Խ. Դ.¤: Ասոնք կատարեալ գաղտնապահ մնալով պատիւ բերին իրենց կուսակցութեան: Միայն իրենցմէ ընկեր մը՝ Ս. Խաշխաշեան, մատնիչի դեր կատարեց:
Պատմագիրք Կիւրինի, խմբ.
Պ. Մինասեան, Բեյրութ, 1974 թ., էջ 657:


ԱՄԱՍԻՈՅ ՋԱՐԴԱՐԱՐՆԵՐՈՒ ՄԵՂՍԱԿԻՑ ՀԱՅ ՄԸ
Ամասիոյ Իբրանոսեան եղբարց առեւտրական տան տնօրէն սեբաստացի Խաչիկ Պօյաճեանը 1915-ի հայոց տեղահանութեան ատեն իսլամանալով Պօյաճի զատէ Փէրթէվ անունը առած էր և տարագրուած չէր շնորհիւ ջարդի և տեղահանութեան մի քանի կազմակերպիչներու:
Տեղահանութենէն անմիջապէս յետոյ պատահած հրդեհին գիշերը եկաւ մօրենական մեծ հօրս տունը, ուր հիւրաբար կը գտնուէր Աթա պէյի անուանի ագարակատէր մր. Զիմմըրը: Խաչիկ Զիմմըրին ձին առաւ և Պէտէսթէնի Իբրանոսեաններու գրասենեակի մեծ դրամարկղին մէջի տեղահանուածներու կողմէ ի պահ դրուած ոսկեղէններն ու զարդեղէնները ձիուն հէյպէին երկու կողմերը լեցուն երեք անգամ տուն տարաւ: Մր. Զիմմըրը իր աչքովը այդ տեսած էր և մեզի պատմած:
Այժմ այդ բանը գիտցողներէն միակ վերապրողը ես եմ: 1918-ի զինադադարէն յետոյ վերոյիշեալ զարդեղէններու տէրերէն մի քանի վերապրողներ երբոր վերադարձան և իրենց ի պահ թողածը ետ պահանջեցին, ոչ մէկունը վերադարձուց, ըսելով որ «ատոնք կառավարութիւնը տարած էր»: Ասոնցմէ այսօր ողջ են տիկին Նազենիկ Սարաֆեանը, որ Իբրանոսեաններու Բիրար քրոջ հարսն է և տիկին Գոհար Տամպուրաճեանը, որ նաև յիշեալներու Մարիամ քրոջ աղջիկն է:
Ալֆրէտ Մուրատեան
Բեռլին, 15 փետրվարի, 1963 թ.
Սիմոնեան Գ., Յուշամատեան Պոնտական Ամասիոյ, Վենետիկ, 1966 թ., էջ 688:

ՃԷՄՄԻ ԱԿՕՆ. ՄԱՏՆԻՉԸ
1915-ի գարնան թուրք կառավարութիւնը մեր բոլոր խարբերդցիներուս սիրելի եղող ուսուցիչները՝ Թէնէքէճեան, Պուճիգանեան, Լիւլէճեան, Նահիկեան, Սողիկեան, Թլկատինցի ու կարգ մը յայտնի կուսակցական առաջնորդներ ու երեւելի առեւտրականներ գիշեր ժամանակ տուներնէն հանելով՝ բանտ առաջնորդեց և զանոնք ծեծելով, եղունգնին, պեխերնին, մօրուքնին քաշելով այլակերպ վիճակի մէջ ձգեց մութ, խոնաւ յատակին վրայ: Երբ այս զոհերուն պարագաները իրենց սիրելիները տեսնելու համար բանտ կþառաջնորդուին, բոլորն ալ ապշած ու շուարումի մէջ ինկած՝ չէին ուզեր հաւատալ, թէ այդ այլակերպուած անձինք իրենց սիրելիները եղած ըլլային:
Քաղաքի բարձր դասի անձնաւորութիւններուն, կղերականութեան ու մտաւորականութեան վրայ գործադրուած այս ձեւի բարբարոսութիւններն ու չարչարանքները Խարբերդի բոլոր ժողովուրդին համար եղաւ վտանգի և տառապանքի ազդանշան:
Վտանգի այդ օրերուն մէջ էր, որ բոլոր չափահաս տղաներ և ամուսնացեալ հայրեր, իրենց անձերուն գոյութիւնը պահելու և թուրք դահիճներէն ազատելու նպատակով, պահ մը թողուցին իրենց դաշտի, այգիի և խանութի աշխատանքները, սոսկ հոգինին ազատելու նպատակով գաղտնի տուներու, պարտէզներու մէջ և այլ ծածուկ տեղեր սկսան պահուրտիլ: Եւ այս ձեւով կեանքերնին քարշ կու տային, այն հույսով, թէ գուցէ մօտիկ ժամանակէ մը յետոյ վտանգը շուտով հեռանայ և իրենք դարձեալ միանան իրենց գործերուն և կեանքը ապրին ազատ, համարձակ:
Ահա այսպիսի ճգնաժամային պահերուն մէջ, երբ Խարբերդի բոլոր հայերը սոսկումի մէջ կ՛ապրէին, նոյն օերուն «Ճէմմի Ակօն», սեւ ու երկար «մանթօ» հագած ու «գալօշ փոթին» մը ոտքերը անցուցած, գլուխին կարմիր ֆէսը յօնքերուն վրայ ծռած, օր ցորեկով աներկիւղ, ազատ ու համարձակ թաղէ թաղ կը քալէր: Միեւնոյն ժամանակ Ս. Յակոբ եկեղեցիի անօթները և գոյքերը Ճանճան Կարոյի և ժամկոչ Մարտոյի գործակցութեամբը տուներնին տարած էին: Եւ հաճախ ալ կառավարութեան շէնքին դռներէն անվախօրէն ու ազատօրէն կը մտնէր ու դուրս կþելլէր:
Այդ օրերուն քաղաքի հայ ժողովուրդէն ոչ ոք մտքէն կ’անցընէր, թէ բոլորին ծանօթ «Ճէմմի Ակօն»՝ աչքառու թաղական, իր սեւցած հոգիին մէջ օձ մը կը սնուցանէր, մինչեւ այն ատեն, երբ վերջնականապէս օր մը ինքն իր ձեռքովը հրապարակ պիտի բերէր, թէ մատնչութեամբ ինքը այլեւս թուրք կառավարութեան մէկ գործակալը դարձած էր:
Օր մը իր սենեակին մէջ առանձնացած, խոշոր թուղթի մը վրայ սկսած էր բաներ մը նօթագրել, երբ իր կինը՝ Աղաւնին, իր ամուսինին աշխատութեան սենեակը կը մտնէ: Ակօն առանց իր կնոջ ներկայութեան ուշադրութիւն դարձնելու, ջղագրգիռ երեւոյթով մը անընդհատ թուղթի մը վրայ անուանացանկ մը կը պատրաստէր:
Կինը ապշած, կամաց մը իր ամուսինին կը հարցնէ.
-Յակոբ, այդ ի՞նչ մարդոց անուններ է, որ արձանագրած ես:
-Քաղաքի երիտասարդութեան անուններն է, որ գրի կþառնեմ,- կը պատասխանէ Ակօն:
-Եւ ի՞նչ պիտի ընէք,- կը հարցնէ կինը:
-Այդ իմ գործս է, կնիկ, քեզի ըսելու պէտք չունիմ:
Կնոջ մտքին մէջ կասկածը կþարթննայ և կþուզէ ցանկը տեսնել ու կը յանդիմանէ էրիկը, որ սոյն նման մատնութեան գործ կը կատարէ, ուրիշներու դժբախտութեանց, նոյնիսկ մահուան պատճառ կþըլլայ և կþաշխատի իր էրկան ձեռքէն թուղթը յափշտակել ու պատռել:
Էրիկը զայրացած՝ կնոջ մազերը կը քաշէ և գլուխին բռունցքի հարուածներ կþիջեցնէ, ըսելով թէ «ատիկա իմ գործս է»:
Կինը այլայլած, վախցած կը վազէ իր դրացի Ճոգալեան Էլմաս խաթունին քով, արցունքոտ աչքերով կը պատմէ պատահած դէպքը, էրկան պատրաստած ցանկին վրայ տեղեկութիւն կու տայ, որ շատ մը ընտանիքներու դժբախտութեանց պատճառ պիտի ըլլար:
Տիկին Ճոգալեան և իր կինը միատեղ կը վերադառնան Ակոյին քով, երբ արդէն թուղթը պատրաստած, ծալած, գրպանը դրած, ոտքի կանգնած էր կառավարութեան տանելու համար:
Երկու կիները արցունքոտ աչքերով կ՛աղաչեն ու կը պաղատին, որ Ակօն իր մտադրութենէն ետ գայ, պատռէ թուղթը և շատ մը դժբախտներու պատճառ չդառնայ:
Ակօն անուղղելի կը մնայ, կիներու արցունքը, աղաչանքն ու պաղատանքը արդիւնք չեն ունենար: Ակօն մէկդի քշելով կիները կը քալէ դէպի կառավարութեան դուռը:
Նոյն իրիկունն իսկ ոստիկաններ ու ճէնտէրմաներ կը շրջապատեն Հայոց թաղը և կը սկսին խուզարկութեանց և մատնանշուած տուներու մէջ պահուած բոլոր տղաներն ու պեխաւոր մարդիկ դուրս հանելով դէպի բանտ կ՛առաջնորդեն:
Այդ գիշեր այս հաւաքուած մի քանի անմեղները մութ բանտին մէջ անխնայ ծեծելով, դիակնացած դրութեան մէջ ձգած էին: Այնպէս որ յաջորդ առաւօտ մի քանիներու դիակները իրենց հարազատներուն յանձնուեցան:
Մատնութեան յաջորդ շաբաթներուն, տառապանքի ու չարչարանքի տխուր տեսարանները ու պատմութիւնները այդ շրջանիյն ապրող խարբերդցիներուն ծանօթ ըլլալով, մենք այստեղ կþուզենք արձանագրել, թէ այդ դէպքերէն յետոյ Ճէմմի Ակօն կարծես ամէն օր իր յարգն ու պատիւը թուրք կառավարութեան մօտ և նոյնիսկ ամենայետին ոստիկանին քովը բարձրացած կը գտնէր և հայերու տարագրութենէն վերջն անգամ օր ցորեկով քաղաքին մէջ ազատ-համարձակ կեանքը կþապրէր, մինչեւ այն ժամանակ, երբ չարաշուք օր մը այս անիծեալ մատնիչին արեւը խաւարեցաւ ու Աստուածային ահեղ պատիժի մը զոհ դառնալով՝ հիւանդ դրութեան մէջ մահիճ ինկաւ:
Չարը անպատիժ չմնաց. մատնիչը երկար ժամանակ տաժանագին հիւանդութեան զոհ ըլլալէ վերջ՝ խելագարեցաւ: Շատ չանցած իր լեզուն սկսաւ բերանէն դուրս կախուած մնալ, և սեւցած կմախք դառնալով, շան նման ձայներ կը հանէր. տառապեցաւ մինչեւ վերջին վայրկեանը, մինչեւ որ փչեց յետին շունչը:
Մատնիչը այսպէս գտաւ իր պատիժը:
Կարապետ Ա. Պօղոսեան,
Մարսել, Ֆրանսիա, 1949
Մ. Ճիզմէճեան, Խարբերդ եւ իր
զաւակները, Ֆրեզնո, 1955 թ., էջեր 634-635:

Դիտվել է՝ 3111

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ