«Ինչքան բարձր է հասարակության մարդկային մակարդակը, այնքան քիչ է օրենքի անհրաժեշտությունը»

Տարօրինակ հարցազրույց ՄԱՆՈՒԿ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ հետ:

-Ինչպե՞ս սահմանել համակեցությունը:
-Համակեցությունը մարդկանց և մարդկային խմբերի միաժամանակյա համատեղ գոյության հանգամանքն է, և դա նախադրյալ պայման է, որովհետև մարդը կա միայն համակեցութային իրավիճակում:
-Մարդկությունը ներկա համակեցությանն ինչպե՞ս է հասել:
-Համակեցությունն ինչ-որ կերպ պիտի կարգավորվի և կարգավորվում է հիմնականում չորս եղանակով՝ օրենքներ, ֆինանսատնտեսական միջոցներ, ավանդույթներ ու սովորույթներ և անհատի կրթադաստիարակչական մակարդակ:
Այս սանդղակը լավագույնս բացատրում է Հովհաննես Թումանյանի քառյակը՝
Բերանն արնոտ Մարդակերը էն անբան
Հազար դարում հազիվ դառավ
Մարդասպան.
Ձեռքերն արնոտ գնում է նա դեռ կամկար,
ՈՒ հեռու է մինչև Մարդը իր ճամփան:
Քառյակը, իհարկե, գեղարվեստական խոսք է, բայց ճշգրիտ արտացոլում է քաղաքակրթության անցած դարաշրջանները՝ ինչո՞ւ էր բերանն արնոտ մարդակերն անբան, որովհետև մարդ էր ուտում և աշխատելու կարիք չուներ, ինչո՞ւ հազար դարում հազիվ դարձավ մարդասպան, որովհետև անցնում է նոր՝ ավելի բարձր որակի՝ մարդակերի համեմատ: Ձեռքերը դեռ արնոտ են, բայց հեռու է մարդ դառնալուց: Պատկերացրեք ադամական մարդուց սկսած՝ մարդու անցած ճամփան: Մենք որպես մարդ միշտ ինչ-որ միջանկյալ մակարդակում ենք, չորրորդ գործոնը բնորոշում է մարդու մեջ մարդուն, որ համարվում է մշակույթը, կրթությունը, բարոյականությունը:
-Համակեցության կարգավորման չորս եղանակները հավասարազո՞ր են, թե՞ կան գերակայողներ:
-Կան հարցեր, որ կարգավորվում են օրենքով, կան հարցեր՝ որ սովորույթներով ու ավանդույթներով, կան հարցեր, որ ֆինանսական-տնտեսական միջոցներով են լուծվում, կան հարցեր, որ ոչ օրենքներն են լուծում, ոչ ավանդույթները, ոչ ֆինանսները, մարդու մակարդակն է տալիս ելքը: Օրինակ, չկա որևէ օրենք, որ մարդ ուտելն արգելում է, որովհետև ակնհայտ է, որ մարդը մարդուն չի ուտելու, ուրեմն ինչո՞ւ օրենքով կարգավորել: Կրթության որակը արժեքային համակարգ է, որ համապատասխան կարգավորում է բերում՝ առանց ֆինանսների, օրենքների ու ավանդույթների:
-Իսկ երբ օրենքները բավարար չեն, ֆինանսներ չկան, մարդը չի կարող ստանալ բավարար կրթություն:
-Օրենքը մեզ պետք է, երբ մարդու մակարդակը չի բավարարում կարգավորման համար, օրենքն ընդունվում է ըստ անհրաժեշտության, երբ չորրորդ գործոնի վրա հույս դնել չենք կարող: Շատ հարցեր կարելի է լուծել ֆինանսներով ու օրենքներ չընդունել: Երբ ինչ-որ հարց հարկադրված կարգավորում ենք օրենքով, նշանակում է՝ մենք գնահատում ենք մեր ֆինանսական հնարավորությունները ոչ բավարար, ավանդույթներն ու սովորությունները՝ ևս, կրթական-դաստիարակչական մակարդակը՝ նույնպես: Ինչքան զգում ենք օրենքի անհրաժեշտություն, այնքան ցածր է մեր զարգացածության մակարդակը: Օրենքն ու կրթությունը հակադարձ կախվածության մեջ են: Պետերգոֆում, որ Պետրոս Մեծի ամառանոցն էր, պատին հյուրերի վարքագծի տասը կանոններ կան փակցված: Տասներորդ կանոնն արգելում է ճտքակոշիկներով անկողին մտնել, այսինքն՝ մարդիկ այն ժամանակ իրենց թույլ են տվել դա անել, և ցարը ստիպված արգելել է օրենքով: Հիմա որևէ հյուրանոցում՝ ամենաբարձրակարգից մինչև ցածրակարգ, նման արգելք չեք գտնի, որովհետև մարդը հյուրանոցում կարող է իրերը թափթփել, անկողինը չհավաքել, բայց մտքով չի անցնում կոշիկներով անկողին մտնել:
-Եթե Դուք խոսում եք համակեցության կարգավորման կանոնների մասին, չեք կարող չմտածել հարաբերությունների մասին: Այդ լծակներով կարգավորվո՞ւմ են պետությունների հարաբերությունները: Ո՞ր դեպքերում են պատերազմներ սկսվում:
-Պատերազմների հարցը կարելի է կարգավորել օրենքով:
-Չի կարելի, եթե կարգավորվեր, պատերազմ չէր սկսվի:
-Իսկ միջազգային իրավունքի նորմե՞րը, ՄԱԿ-ի բանաձևերն ու օրենքները, որ կանխել են որոշ պատերազմներ: Դեպքեր կան, երբ օրենքը չի աշխատում ֆինանսական պատճառներով: Պատերազմ երբեմն լինում է սովորությունների պատճառով: Երբեմն կրթադաստիարակչական մակարդակն է կանխում պատերազմը:
-Իսլամական պետության զինյալները ո՞ր օրենքով են վառում քրիստոնյաներին:
-Այնտեղ մեծ փողեր են աշխատում, և դա քողարկելու համար օգտագործվում են կրոնական հակադրությունները:
-Բաբելոնի մի քանի հազար տարվա մշակութային ժառանգությունը ֆինանսների՞ համար ոչնչացրին:
-Հարթությունը մի փոխեք:
-Հարթությունը չեմ փոխում, հինգերորդ կետն եմ ավելացնում, որը դեռ ինքս էլ չեմ բանաձևել, բոլոր հարաբերությունները կարգավորել չորս եղանակներով հնարավոր չէ: Ի վերջո, միշտ կա այն, որ ոչ կարող ես կանխատեսել, ոչ կանոնակարգել, դա հինգերորդ տարրն է, որ կարգավորման չի տրվում, չի բացատրվում, բայց և դու ես պարտադրված հանգուցալուծել:
-Ո՞րն է այդ կետը, անվանեք: Այս չորս կետերը ոչ թե ապագան, այլ ստեղծված իրադրության կարգավորման լծակներն են: Մարդը կարող է օգտագործել օրենք և արդյունք չստանալ, որովհետև իրավիճակն այլ լծակով է կարգավորվում: Այս գործիքները պետք է ճիշտ օգտագործես, որ իրավիճակը կարգավորվի, սխալ օգտագործես, կոնֆլիկտը կմնա: Մարդկության գերխնդիրն է, որ օրենքի անհրաժեշտությունը վերանա:
-Քաոսի դուռ եք բացելու: Մարդկությունը չունի զարգացածության այդքան բարձր մակարդակ, որ ինքնակարգավորվի:
-Այդ պատճառով էլ գերխնդիր է, հորիզոնի գիծ, մարդու մակարդակը պիտի շատ բարձր լինի, ֆինանսատնտեսական միջոցները՝ բավարար, այնպիսի ավանդույթներ լինեն, որ իրենք ապահովեն հարաբերությունների կարգավորումն առանց օրենքների:
-Հիշեցնեմ Թեոդոր Դրայզերի եռագրությունը՝ «Ֆինանսիստը», «Տիտանը», «Ստոիկը»: Զրոյից սկսելով ու ամեն ինչի հասնելով Ֆրենկ Ալջերնոն Քաուփերֆուդը ինչո՞ւ է ինքնասպան լինում իր ցանկությունների կատարման գագաթնակետին, թող ապրի ու ապրի, ի՞նչ է պակասում: Մարդուն միշտ ազդակ է պետք, բարեկեցության որոշակի մակարդակում աշխատելու դրդապատճառը կորցնելով, ի՞նչ խթան պետք է ունենա ապագայի մարդը, որ ոչ թե հետ դառնա, այլ առաջ գնա:
-Խոսքը գործընթացի մասին է:
-Գործընթացը միշտ չէ ընթացք առաջ, հետընթաց էլ կա, աջ ու ձախ շեղում:
-Ամեն ինչ էլ կարող է լինել, բայց միշտ պիտի ձգտում լինի, երբեք հնարավոր չէ կրթական մակարդակն այնքան բարձր լինի, որ ավելի բարձրի կարիք չլինի: Երբեք հնարավոր չէ, որ լրացուցիչ ֆինանսների կարիք չլինի: Չեն լինի ավանդույթներ, մի մասից պետք է ազատվել իբրև նախապաշարմունք, մի մասն էլ պետք է նոր ստեղծել, որովհետև չկա: Միշտ կլինի կրթական մի մակարդակ, որը բավարար չէ, կլինեն ավանդույթներ, որոնց մի մասից պետք է հրաժարվել, մի մասը ստեղծել, միշտ կլինեն անբավարար ֆինանսական միջոցներ: Հենց այդ պատճառով միշտ էլ լինելու են օրենքներ: Բայց մարդը պիտի ձգտի, որ օրենք չլինի, իսկ դրա համար մարդու մակարդակը պիտի ամենաբարձրը լինի: Դա մարդու գոյության իմաստն է, որին չի կարող ամբողջությամբ հասնել և դա էլ արժեքային համակարգի ձևավորման դրական ազդակ է: Այդ ազդակը միշտ է լինելու, մարդը միշտ անբավարար է համարելու իր մակարդակը և ձգտելու է ավելիին: Մարդկությունը միշտ ավելիի կարիք է ունենալու՝ փողի, տեխնիկական միջոցների, գիտելիքի, դա գիտակցական գերխնդիր է, ոչ թե կանխատեսում, որ կյանքն այդպիսին կլինի:

Զրույցը՝ Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ