«Հարսանիքին երգեք հայկական հարսանեկան երգեր, որոնցից 108-ը փրկել է Կոմիտասը»

Հնագույն հայկական երաժշտության «Տաղարան» համույթի ծրագրերում նորովի մատուցմամբ հնչում են հոգևոր, ժողովրդական, ազգային-հայրենասիրական երգեր և մեղեդիներ: Համույթը մեծ տեղ է հատկացնում նաև եվրոպական մինչդասական և բարոկկո շրջանի երաժշտությանը, ներկայացվում են գերմանական, ֆրանսիական, իտալական և այլ երկրների հնագույն երաժշտության ամբողջական ծրագրեր: Իր գործունեության 34 տարում «Տաղարանը» հանդես է եկել Հայաստանում, նախկին Խորհրդային Միության երաժշտական կենտրոններում, Գերմանիայում, Ավստրիայում, Ֆրանսիայում, Բուլղարիայում, Ռումինիայում, Լատինական Ամերիկայի երկրներում, Հունաստանում, Կիպրոսում, Լիբանանում և այլուր: «Իրատեսի» զրուցակիցը համույթի գեղարվեստական ղեկավար և դիրիժոր, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ ՍԵԴՐԱԿ ԵՐԿԱՆՅԱՆՆ է:

-Երևանի Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտության տանը կայացավ Ձեր` «Մարիա Վոլկոնսկայայի հուշագրությունները» մոնո-օպերայի բեմադրության պրեմիերան (հեղինակ՝ Էդուարդ Սադոյան, մենակատար` Էկա Հորստկա): Ճորտատիրության, ինքնակալության դեմ պայքարը, անձնուրաց ազնվական կնոջ կերպարը ի՞նչ կարող են հուշել 21-րդ դարի մարդուն: Ազատության համար պայքարն արդիական է նաև այսօ՞ր՝ առաջադեմ կոչված աշխարհում:
-Մարդկությունն անցել է դարավոր ճնշումների միջով` ստրկացման, ճորտացման, նվաստացման: Պատմության բոլոր հանգրվաններում նա պոռթկացել է, փորձել է ազատագրվել շղթաներից: Հիմա մենք դարձյալ մի հանգրվանի մեջ ենք. քաղաքացիական շարժումները, հակաօրինական իրականության դեմ բռնկումներն ազատ ու անկախ լինելու, օրենքի գերակայություն հաստատելու համար են: Այդ իմաստով մոնո-օպերան էական նշանակություն ունի նաև այսօր:
Ինչ վերաբերում է Մարիա Վոլկոնսկայային, մեր պատմությունից գիտենք՝ հայ կանայք ինչ քաջագործությունների կրողներ են եղել: Մարիան առանձնացավ ու տեղ գրավեց իմ իմացած կանանց շարքում: Նոր-նոր ամուսնացած, մանկամարդ կինը թողնում է ազնվականի իր կյանքը, երեխային հանձնում ծնողներին ու հետևում աքսորված ամուսնուն: Նման կինը կարող է ամենօրյա հետաքրքրության առարկա լինել: Ինչո՞ւ հիմա իրականացրի բեմադրությունը. պահը հասունացել էր, ականջներս, տեսիլներս ողողված էին Մարիայի կերպարով ու այն հնչյուններով, որոնց հեղինակը Էդուարդ Սադոյանն է:
-Այսօրվա հանդիսատեսը, կարծես, այլ բան է ուզում՝ նորություն, հեշտ ընկալելի երգ-երաժշտություն:
-Երբ 20 տարուց ավելի մարդուն միևնույն կերակուրն ես տալիս, որոշակի վերաբերմունք է ձևավորվում, նա այլ բան չի պատկերացնում: Մեր հասարակության վերջին տարիների երաժշտական ըմբռնումները հենց այդպիսին են: Երիցս մտրակված խորհրդային ժամանակաշրջանի կուլտուրան, որ լավ թե վատ ձեռք էինք բերել, անտեսվեց, խաղից դուրս համարվեց, և կուռքեր դարձան Թաթան, Նունեն, մականունավորները: Երբ դասական լուրջ նախագծերով ես հանդես գալիս, ասում են` դա առաջնահե՞րթ է, պետք է թարմացնել ծրագրերը: Հարցնում եմ` հայ ժողովուրդը, մեր այսօրվա հանդիսատեսը քանի՞ «Հորովել» գիտի: Ասում են` Լոռվա հորովելը, Ղարաբաղի հորովելը: Այսինքն` երկու: Բայց գիտե՞ք, որ հարյուրավոր հորովելներ կան: «Տաղարանը» կազմել է պատմական Հայաստանի հորովելների քարտեզը` Վասպուրականի, Մոկաց, Ղարաբաղի, Ապարանի, Արարատյան, Ջավախքի, կարող եմ երկար թվարկել: Սա մերը չէ՞: Մե՛րն է: Եթե այսօրվա հանդիսատեսին չներկայացնենք, վաղը թուրքը կամ ադրբեջանցին չի՞ ասի՝ սա մերն է, ինչպես կոմիտասյան փրկված երգերի համար են ասում: Տեր չենք կանգնում մեր ունեցածին, ընկնում ենք աղբի հետևից, կուռքեր ենք սարքում մարդկանց, որոնք խորհրդային ժամանակներում ելույթ էին ունենում հեռավոր «վետերոկներում»: Ասում են` հարսանիքին բա ի՞նչ երգենք, հո Մոցարտ չե՞նք երգելու: Չէ, հարսանիքին երգեք հայկական հարսանեկան երգեր, որոնցից 108-ը փրկել է Կոմիտասը:
-Հայկական հնագույն երաժշտությունն ի՞նչ արձագանք է գտնում օտարերկրյա հանդիսատեսի շրջանում:
-Մարդիկ խենթանում են, թե այս ի՜նչ է, որտեղի՞ց այս երաժշտությունը: Չգիտեմ ինչ բիոռիթմերով, ինչ ալգորիթմերով նախաստեղծ, արմատային մի բան են զգում: Նրանց մոտ ոչ թե թեթև գրգիռն է բոցկլտում` ծափ տալ, «ի՜նչ լավն է», ո՛չ, առաջին հերթին տարվում են քո կատարումով, երգով, լադով, մեղեդիական մոդելով և այնքան շնորհակալ են դրա համար: Նրանք նոր բան են բացահայտում, ոչ թե պարզապես հաճելի երեկո անցկացնում:
-Հայաստանյան հանդիսատեսի համար ի՞նչ կասեք, ավելի շատ հայկակա՞ն, թե՞ եվրոպական ծրագրերն են արձագանք գտնում մեզանում:
-Մեր համույթն ունի ծրագրային երկու առանցք` հայկական (հոգևոր և աշխարհիկ) և եվրոպական (միջնադար, բարոկկո շրջան): «Տաղարանն» այս տարիների ընթացքում, տարբեր գեղարվեստական ղեկավարների օրոք, հետամուտ է եղել այս երկու թևերի զարգացմանը, պրոպագանդմանը, մշտապես թարմացրել է երգացանկը` շարականից մինչև մեծածավալ ստեղծագործություններ: Խորհրդային ժամանակների հանդիսատեսին, ավաղ, այլևս տեր չենք, ոմանք գաղթեցին, մի մասը չկա, մի մասն էլ տնից դուրս չի գալիս, հիմա մենք ունենք նաև հանդիսատես ձևավորելու պարտականություն: Հայկական հին երգերը, որ մինչև այսօր հայտնաբերում, կատարում ենք, հիացնում են և՛ մերոնց, և՛ օտարներին: Մենք էլ հմայվում ենք օտարների հնարած երգ-երաժշտությամբ` մադրիգալներով, գործիքային պիեսներով, օպերային արիաներով: Կարող եմ հստակ ասել, որ թե՛ Հայաստանում, թե՛ Հայաստանի սահմաններից դուրս «Տաղարանն» ունի իր լսարանը:
-Կրկին վերադառնալով մոնո-օպերային՝ ուզում եմ հարցնել` տարակարծությունների առիթ չի՞ տվել նախագիծը քաղաքական մերօրյա զարգացումների, Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի նախաշեմին:
-Գիտե՞ք ինչ, ինձ կարող են մեղադրել, որ այս օրերին, երբ Գյումրիում, հայ-ադրբեջանական սահմանին ռուսական զենքերն են ճարճատում, ես ռուսական արվեստ եմ պրոպագանդում: Բայց ի՞նչ կապ ունի քաղաքականությունը մշակույթի հետ: Եթե 1700-ականներից մեր քաղաքական գործիչները մտածել են, թե ռուսական զենքը պիտի օգնի մեզ, ու մինչ այսօր ռուսական զենքի գերակայության գաղափարն իշխում է, պատմաբանները, քաղաքագետները պետք է ասեն՝ որքանո՞վ է դա օգնել մեզ` ազատ հայրենիքի տեսլականն իրականացնելու գործում: Համենայն դեպս, մշակութային առումով, Դոստոևսկին, Չայկովսկին, Պուշկինը հարստացրել են մեզ, մեր հոգին պարուրել են բարձր մշակույթով: Ես հայ-ռուսական ա՛յս մշակութային ծիրի մեջ եմ տեսնում իմ անելիքը, որովհետև դպրոցում սովորել եմ նվագել Չայկովսկի, մեծացել եմ, փորձել եմ Ռախմանինովի երաժշտությանը տիրապետել, Պուշկին արտասանել, Դոստոևսկու «խելագարություններին» մասնակից լինել: ՈՒնեմ ռուս ընկերներ, բարեկամներ, որոնք նույն կերպ են մտածում: Նրանց համար մշակույթը, Պուշկինը, Դոստոևսկին կապ չունեն քաղաքական իրադարձությունների հետ: Նույն այդ մշակութային մեծությունները, հասարակությունը զոհ են քաղաքականությանը, ինչպես մենք ենք զոհ օլիգարխիկ, «բազարային» իշխանություններին:
-Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ ի՞նչ ծրագրեր ունեք:
-Ապրիլի 22-ին նախատեսում ենք համերգ, կհնչեն կոմիտասյան երգեր, նաև այլ հեղինակների` Եղեռնին առնչվող ստեղծագործություններ:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ