«Մենք սիրում ենք մեկ-երկուսին առանձնացնել, մյուսներին չհիշել բոլորովին»

«Իրատեսի» հյուրը Հենրիկ Մալյանի անվան կինոդերասանի թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար ՆԱՐԻՆԵ ՄԱԼՅԱՆՆ է:

«ՊԱՏՐԱՍՏՎՈՒՄ ԵՆՔ ՀԱՄԱՏԵՂ ՆՇԵԼՈՒ ԵՐԿՈՒ ՀՈԲԵԼՅԱՆ»

-Նարինե, այս տարի թատերական ամենամյա «Արտավազդ» մրցանակաբաշխության ժամանակ Ձեր բեմադրած «Սիրելի Պամելա» ներկայացումն արժանացավ երկու «Արտավազդի»՝ «Տարվա լավագույն ներկայացում» և «Լավագույն սցենոգրաֆիա» (բեմանկարիչ՝ Անդրանիկ Հարությունյան) անվանակարգերում: «Արտավազդը» ձեր թատրոնի կյանքում նոր երևույթ չէ: Այդ մրցանակին տարբեր անվանակարգերում արժանացել են նաև «Ցեղի ֆիզիոլոգիան», «Պատմություններ գնացքում», «Ամուսնություն» ներկայացումները: Մրցանակներ ստանալիս ի՞նչ զգացողություններ եք ունենում:
-Ինչ խոսք, հաճելի է մրցանակ ստանալը: «Սիրելի Պամելայի» դեպքում իսկապես մեծ աշխատանք էր արվել՝ հաճույքով, սիրով: Լավ զգացինք, որ այն գնահատվեց: Իհարկե, մենք միայն մրցանակ ստանալու համար չէ, որ աշխատում ենք: Բայց և շատ եմ ուրախանում, որ մեր դերասանների աշխատանքը գնահատվում է: Ցավում եմ, որ վաստակավորի կոչում ունի նրանցից միայն մեկը՝ Վարդուհի Ռուշանյանը: Մեր դերասանները նվիրումով, սիրով աշխատում են թատրոնում երկար տարիներ, չեն ստանում նորմալ վարձատրություն (դերասաններն առհասարակ վատ են վարձատրվում թատրոններում), հարկավոր է գնահատել այդ աշխատանքը: Կցանկանայի, որ Մալյան թատրոնի 35-ամյակի առթիվ մեր դերասաններին նկատեին և ըստ արժանվույն գնահատեին:
-Տարին կրկնակի հոբելյանական է. լրանում է Հենրիկ Մալյանի՝ 90, և նրա հիմնադրած թատրոնի 35-ամյակը: Սա ինչ-որ բան փոխո՞ւմ է Ձեր աշխատանքային բնականոն ընթացքի մեջ:
-Մենք պատրաստվում ենք համատեղ նշելու այդ երկու հոբելյանը թատրոնում: Աշխատում ենք, ունենք սցենար: Հետաքրքիր դրվագներ ենք պատրաստել: Կարևոր է նաև ընտրել հյուրերի ցանկը, որովհետև հյուրերն էլ պիտի մասնակից լինեն մեր պատրաստած անակնկալին: Իհարկե, Հենրիկ Մալյանի հոբելյանն առանձին նշվելու է նաև «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի շրջանակներում: Նախատեսվում է Մալյանի աստղի բացումը:
-Հենրիկ Մալյանը ոչ միայն մեծ, այլև արտակարգ ներդրում է ունեցել հայ կինոյում. ստեղծել է «Նահապետ» ֆիլմը այդպիսի ժամանակներում և նկարել այնպես, որ տասնամյակներ անց այն չկորցնի իր գեղագիտական և հուզական որակները, բացառիկ երևույթ է: Դուք, որ ժառանգորդն եք Հենրիկ Մալյանի ստեղծագործելու կերպի, Հայոց ցեղասպանության հարյուրերորդ տարելիցի առիթով չե՞ք պատրաստվում անդրադառնալու այդ ցավոտ թեմային:
-Այդ թեման ինձ ուղեկցել է մանկուց՝ մեր տանը եղած նկարների, զանազան նյութերի ձևով: Եվ հիմա էլ, երբ թերթում եմ հայրիկիս արխիվը, այնպիսի նյութերի եմ հանդիպում, որ ուղղակի զարմանում եմ, թե որքան մեծ սեր է նա ունեցել իր ազգի հանդեպ: Սա պաթոսի համար չէ, որ ասում եմ: Նա նաև ցավով էր արձագանքում իր ազգի յուրաքանչյուր թերությանը: Նրան կարող էր ցավ պատճառել անգամ փողոցում խոսող տղաների ձայնի ոչ հաճելի տեմբրը: Նա ցանկանում էր, որ հայ տղայի ձայնը լինի առնական, հայրենիքի զինվորի խրոխտությունն ունենա, ոչ թե նմանվի կանացի նվնվոցի: Ինչ վերաբերում է մեր անդրադարձին Հայոց ցեղասպանության թեմային, այն նախապատրաստվում է: Հիմա չեմ ցանկանում մանրամասները բացահայտել, միայն կասեմ, որ լինելու է նոր ներկայացում: Մենք մի քիչ դանդաղ ենք աշխատում: Չգիտեմ՝ դա թերություն կոչել, թե մեկ այլ բան, բայց պիտի մանրակրկիտ աշխատենք ու մերը դարձնենք այդ նյութը, որպեսզի կարողանանք լիարժեքորեն ներկայացնել հանդիսատեսին: Մենք շատ մանրամասնություններ ենք բացահայտում մեզ համար, սահմռկում ենք, երբ իմանում ենք, թե ինչերի միջով է անցել մեր ժողովուրդն այդ օրերին: Շատ նոր բաներ են պարզվում մեզ համար, դրանք ցնցող են, ահավոր: Այդ տարողունակ նյութը ծանրացնում է մեր աշխատանքը: Մանրակրկիտ մշակվում են բոլոր դետալները՝ փաստերը, երաժշտությունը, պարային շարժումները: Փաստեր կան, որ դժվարանում ենք ընկալել. մարդ-արարածն ինչպե՞ս կարող էր ընդունակ լինել նման գազանության:
-Ասել է` պատրաստվող ներկայացումը զերծ չի՞ լինելու շոկային տարրերից:
-Մեր նպատակը շոկային վիճակ ստեղծելը չէ: Մենք՝ ստեղծագործական խմբի անդամներս ենք հիմա անցնում այդ շոկի միջով, բայց աշխատելու ենք մեր հանդիսատեսին մի քիչ խնայել, որովհետև սա արվեստ է, և արվեստում չի կարելի չափից դուրս բաց լինել:
-Ի դեպ, խոսեցիք Մալյանի արխիվի մասին: Որտե՞ղ է այն պահվում:
-Այն ինձ մոտ է: Ես կարոտս չեմ առել այդ նյութերից: Անձամբ ինձ այն շատ պետք է: Իսկ թե հետագայում որտեղ կգտնի իր հանգրվանը, դեռ չեմ կարող ասել: Մալյանն այնքան շատ է գրել, այնպիսի թեմաների է անդրադարձել, որ իր արխիվային նյութերը կարդալիս ես ասես զրուցում եմ նրա հետ, գտնում իմ շատ հարցերի պատասխանները:

«ՊԻՏԻ ԼԻՆԵՆ ՄԱՐԴԻԿ, ՈՐ ԻՐԱԶԵԿԵՆ ՀՈՎԱՆԱՎՈՐԻՆ ԱՅՍ ԿԱՄ ԱՅՆ ԱՐԺԵՔԱՎՈՐ ՆԱԽԱԳԾԻ ՄԱՍԻՆ»

-Ձեր կյանքում կինոն կարծես ստորադասված է թատերական ներշնչանքին: Սա հնարավորությունների, ինչ-ինչ պարագաների բացակայությա՞մբ է պայմանավորված, թե՞ ստեղծագործական մղումներով:
-Կինոն միշտ ավելի եմ սիրել, քան թատրոնը, բայց ստացվեց այնպես, որ մտա թատրոն:
-Խոստովանում եք, որ վարժ չեք գումարներ հայթայթելու, հովանավորներին ստեղծագործական մտահղացումներով գայթակղելու հարցերում: Մի բան, որ ուղղակի հրամայական է այսօրվա շուկայական հարաբերությունների պայմաններում, որոնք հաղթականորեն ողողել են նաև մշակույթի աշխարհը: Այս հատկանիշների բացակայության պատճառով շա՞տ ստեղծագործական նախագծեր են ի դերև ելնում:
-Չեմ կարող բողոքել, որովհետև մենք դիմում ենք մշակույթի նախարարությանը, և մեր բոլոր դիմումներն արժանանում են արձագանքի: Բայց ինձ չի հաջողվում հովանավորներից գումարներ հայթայթել, և ես այս բանը պարծենալով չէ, որ ասում եմ: Իսկապես ցավում եմ, որ անընդունակ եմ այդ հարցերում: Իմ ներսում այսօրվա ժամանակին անհամապատասխան մի մտածողություն կա. ինչո՞ւ պիտի որևէ մեկն իր աշխատած, իր ունեցած փողը տա ինձ, ես ինքս պիտի վաստակեմ ինձ անհրաժեշտ գումարը:
-Բայց չէ՞ որ արվեստը միշտ էլ ապավինել է հովանավորների, մեկենասների աջակցությանը:
-Այո՛, այդպես է: Բայց ես ինքս չեմ կարողանում այդ կերպ մտածել: Կոնկրետ օրինակ բերեմ. Հենրիկ Մալյանի հոբելյանի նպատակով հատկացված գումարն արդեն սպառվել է, և ես չեմ կարողանում պակասող գումարը հայթայթել՝ գիրքը տպագրելու համար: Ես այս գործն անում եմ ոչ թե նրա համար, որ Հենրիկ Մալյանի դուստրն եմ, այլ որովհետև նա Հենրիկ Մալյանն է, որն իր մեծ ավանդն ունի հայ կինոարվեստում: Բայց միևնույն է, մտածում եմ, որ մեկենասներն իմ մեջ տեսնում են Մալյանի դստերը, և ստացվում է, որ ես նրանց անձնական խնդրանքով եմ դիմում: Սա ինձ շատ է ընկճում, նյարդայնացնում: ՈՒրիշի համար ավելի հեշտությամբ կարող եմ խնդրել, իսկ Մալյանի կամ մեր թատրոնի դեպքում ընկնում եմ ինչ-որ բարդույթների մեջ, որոնցից երևի թե պետք է ձերբազատվել: Առայժմ չի հաջողվում:
-Արդյո՞ք հովանավորը չպիտի փնտրի-գտնի այն արվեստագետին, այն արվեստը, որն արժանի է հովանավորության:
-Հովանավորը պիտի տեղեկացված լինի նախ և առաջ: Եթե հովանավորին անընդհատ ներկայացվում են միևնույն մի քանի անունները, ապա ինչպե՞ս նա պիտի իմանա մյուսների մասին: Հովանավորը ժամանակ չունի, որ ինքը գնա-տեսնի այն ամենը, ինչ կատարվում է մշակույթի աշխարհում: Նա բիզնեսմեն է, նրա միտքն ուրիշ տիրույթներում է: Այդ աշխարհում շատ քիչ մարդիկ կան, որ կարողանում են ժամանակ գտնել ու հաղորդակցվել արվեստի հետ: Ես սա մեղադրական տոնով չեմ ասում. իրենց գործի բնույթն է այդպիսին: Հետևաբար, պիտի լինեն մարդիկ, որ իրազեկեն հովանավորին այս կամ այն արժեքավոր նախագծի մասին: Հակառակ դեպքում՝ գումարները միշտ միևնույն հասցեով են գնում, և օգտվում են միշտ նույն մարդիկ: Մեզանում այդ սովորույթը կա. բոլորը հովանավորում են մեկ ռեժիսորի, մեկ նկարչի, մեկ գրողի, մյուսները մնում են մոռացված, ստվերում: Թբիլիսիի Ռուսթավելու անվան թատրոնի դիմաց բազմաթիվ աստղեր կան, նկատված-գնահատված են դերասաններից շատերը: Մեզ մոտ այդպես չէ, մենք սիրում ենք մեկ-երկուսին առանձնացնել, մյուսներին չհիշել բոլորովին: Թատրոնում բոլորն են կարևոր: Օրինակ՝ հիմա մեր թատրոնն ունի նոր դերասանների անհրաժեշտություն: Մեզ պետք է լուծել սերնդափոխության խնդիրը, թատրոնում աշխատանքի վերցնել երիտասարդների: Բայց ո՞վ կգա ձրի աշխատելու: Իսկ վճարել ես չեմ կարող, որովհետև հաստիք չունեմ: Հիմա արդեն պիտի գա նոր սերունդը, որպեսզի ավագները կարողանան հարմարվել նրանց, նրանք՝ ավագներին, անցումը սահուն, բնական ստացվի: Էլ ե՞րբ պիտի արվի դա, եթե ոչ հիմա: Մալյանը, կինոյից զատ, ստեղծել է իր ուրույն թատերական դպրոցը, որի կրողներն ենք մենք և ցանկություն ունենք փոխանցելու դա ավելի երիտասարդներին: Մեր փոքրաթիվ խմբի պայմաններում հաճախ դժվար է լինում ապահովել անհրաժեշտ դերասանական կազմը այս կամ այն ներկայացման համար: Դրսից դերասան հրավիրելու հնարավորություն էլ միշտ չէ, որ ունենում ենք: Այսօր կան շնորհալի երիտասարդներ, որ ցանկանում են աշխատել մեր թատրոնում, բայց դա անհնար է:
-Երիտասարդների ցանկությունը հասկանալի է: Իսկ նրանց անցած դպրոցը բավարարո՞ւմ է Մալյանի անվան թատրոնի ակնկալիքները:
-Կան շատ լավ երիտասարդներ: Եվ եթե կա աշխատելու ցանկությունը, կարելի է այդ երիտասարդից սարքել այն, ինչ անհրաժեշտ է թատրոնին: Թող Ձեզ չթվա, թե որևէ դերասան լիարժեք պատրաստ է մտնելու թատրոն: Անհրաժեշտ որակները ձեռք են բերվում տարիների փորձառության արդյունքում:

«ԹՈՌՆ ԱՌԱՋԻՆ ԱՆԳԱՄ ԲԱՑ Է ԹՈՂԵԼ ՏԱՏԻԿԻ ՁԵՌՔԸ»

-Թատրոնը դրսի աշխարհից անջրպետված է, բայց և՝ անջրպետված չէ: Ի՞նչ պարտադրանք կա թատրոնի վրա այդ աշխարհի կողմից:
-Մենք փորձում ենք պատսպարվել թատրոնում դրսի պարտադրանքներից: Բայց հիմա ամբողջ աշխարհն է փոխվել և շարունակում է սրընթացորեն փոխվել. ուզենք, թե չուզենք՝ այդպես է: Ոչ մեկս չգիտի, թե ինչ է լինելու հաջորդ վայրկյանին: Մալյանի թատրոնը մի կղզի է, որում մենք աշխատում ենք պահել մարդկային ճիշտ հարաբերությունները, մշակութային ավանդույթները, ստեղծագործական ջիղը: Կարող եք սա ինքնախաբեություն համարել, բայց մենք սա պահում ենք՝ ինքներս էլ զարմանալով մեզ վրա:
-Ի՞նչ շփումների մեջ եք մարզերի հետ:
-Երբ մենք ներկայացում ենք խաղում գյուղում, դա տոնի է վերածվում: Եթե տեսնեիք Սարուխան գյուղի երեխաների աչքերը, երբ մենք նրանց համար խաղում էինք Թումանյանի «Հեքիաթները»: Նրանք առաջին անգամ էին տեսնում թատրոն, դա իրադարձություն էր նրանց կյանքում: Եկել էին առանձնահատուկ հագուկապով, տրամադրությամբ: Այնքան հուզիչ էր դա տեսնելը: Եվ նրանց համար այնքան գայթակղիչ էր թատրոն երևույթը, որ ներկայացման ժամանակ, անկախ իրենցից, նրանք քիչ-քիչ եկան առաջ ու տեղավորվեցին բեմի մոտ: Դա պարզապես կախարդանքի էր նման. իրենք էլ չգիտակցելով՝ հիպնոսվածի նման, եկել-կպել էին բեմին, ու սա այն դեպքն էր, որ մենք ոչ մեկին չփորձեցինք հետ ուղարկել, պահանջել, որ մնա իր տեղում նստած: Մի շատ հուզիչ բան պատահեց արցախյան մեր հյուրախաղերի ժամանակ: Մենք այնտեղ էինք պատերազմի ավարտից կարճ ժամանակ անց: Ներկայացումից հետո մի տատիկ մոտեցավ մեզ և ասաց, որ թոռն առաջին անգամ բաց է թողել իր ձեռքն ու հեռացել իրենից: Այդ երեխան ռմբակոծությունների, պատերազմի սարսափների պատճառով ապրել է մշտական վախի վիճակում, և մեր ներկայացման ժամանակ կարողացել է հաղթահարել վախն ու բաց է թողել տատիկի ձեռքը: Այս բաները շատ հուզիչ են ու մեր աչքում մեր գործը դարձնում են ավելի կարևոր:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ