«Բարձր մարդկային գծեր կան մեր ժողովրդի մեջ, որը ես անչափ արժեքավոր եմ համարում»

«Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում՝ «Սասունցի Դավիթ» պարտեզի սրահում, բացվել է և մինչև օգոստոսի 30-ը կգործի չորս տասնամյակ Կանադայում ապրող մեր հայրենակցի՝ ԱՐՏՈ ՉԱՔՄԱՔՉՅԱՆԻ աշխատանքների անհատական ցուցահանդեսը:
Միջազգային բազմաթիվ պարգևների և համաշխարհային հռչակի արժանացած արվեստագետի վաստակը հայրենիքում և հայկական սփյուռքում գնահատվել է «Մովսես Խորենացի», ՀՀ մշակույթի նախարարության ոսկե, «Արշիլ Գորկի», Լոս Անջելեսի Կալիֆոռնիայի համալսարանի «Նարեկացի», «Պատվո շքանշան» մեդալներով:
«Արտո Չաքմաքչայն. վերածնունդ» խորագրով ցուցադրությունը ներառում է արվեստագետի շուրջ երեսուն աշխատանք ¥քանդակներ, գրաֆիկական գործեր¤, որոնցով հետխորհրդային շրջանում առաջին անգամ կայանում է հայ արվեստասերների և անվանի արվեստագետի հանդիպումը՝ անհատական ցուցահանդեսի ձևաչափում:
Մեր զրույցի ընթացքում քանդակագործը, ի թիվս այլ թեմաների, խոսեց իր նվիրական նպատակների մասին՝ ապրել Հայաստանում, հայրենիքին ի պահ հանձնել իր ամբողջ ստեղծագործական ժառանգությունը և հայրենի հողի վրա կանգնեցնել մեծադիր մի քանդակ՝ «Երևանի մուտքը» աշխատանքը՝ արված 1970-ականներին:
Արվեստասերները ոչ միայն հնարավորություն ունեն մաեստրոյի մեծարժեք գործերը տեսնելու «Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում, այլև ձեռք բերելու նրա ստեղծագործությունների պատկերագիրքը, որ լույս է ընծայվել ցուցահանդեսի կազմակերպիչների ջանքերով:

«ԱՄԵՆ ԿԵՐՊ ՊԻՏԻ ԱՇԽԱՏԵՄ ՎԵՐԱԴԱՌՆԱԼ ՈՒ ԱՇԽԱՏԵԼ ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ»

-Մաեստրո, Ձեր կենսագրության մեջ ինձ հատկապես զարմացրել է այն հանգամանքը, որ 1964 թվականին Մոսկվայի խաղաղության կոմիտեի 1-ին մրցանակին եք արժանացել «Հիրոսիմա» քանդակի համար, որն ի սկզբանե վերնագրված է եղել «Հայաստան»: 1948 թվականին հայրենադարձված ընտանիքի զավակ էիք, Ձեր գեղագիտական մոտեցումներում ընդգծված ազգային որակներ ունեիք, ինչպե՞ս պատահեց, որ ճակատագիրը Ձեզ մատուցեց այդպիսի նվեր:
-Ես այս աշխատանքն արեցի մեզ՝ հայերիս համար, և կոչեցի «Հայաստան»: Բայց այն չընդունեցին խորհրդային պաշտոնյաները: Հետո Մոսկվա ներկայացրի քանդակս՝ ուրիշ առիթով, ուրիշ վերնագրով, և այն ստացավ առաջին մրցանակ: Ցուցադրվեց Ճապոնիայի թանգարանում: Տասնհինգ մետր բարձրությամբ այն քանդակելու առաջարկ ստացա, բայց ԿԳԲ-ն արգելեց, և ես զրկվեցի այդ արձանի իրական կատարման հնարավորությունից: Ես հոգով-սրտով այդ քանդակը Հայաստանի համար եմ արել: Բայց դա չհասկացվեց ժամանակին: Հիմա տեսնում եմ, որ Հայաստանում սկսել են հասկանալ, գնահատել այդպիսի արժեքները, ինչի համար ես շատ ուրախ եմ: Եվ ամեն կերպ պիտի աշխատեմ վերադառնալ ու ապրել Հայաստանում:

«ՆԱՐԵԿԱՑԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՆԵՐՔԻՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ԼԱՎԱԳՈՒՅՆ ՕՐԻՆԱԿՆ Է, ԻՍԿ ԿՈՄԻՏԱՍԸ ԻՄ ՍՐՏԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆՆ Է»

-«Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում Ձեր ցուցահանդեսի բացման ժամանակ նվեր ստացաք Կոստան Զարյանի գիրքը, մի բան, որ շատ սպասելի էր: Ինչո՞վ էր պայմանավորված 1965-ին նրան քանդակելու հանգամանքը, երբ խորհրդային իշխանությունն ու հասարակությունը պարզապես անտեսել էին այդ մեծ մտավորականին:
-Ես սիրում եմ քանդակել խելացի մարդկանց:
-Ա՞յս մտայնությամբ եք առաջնորդվել Կոմիտասի և Նարեկացու կերպարների բազմաթիվ մեկնաբանություններում, որ տեսնում ենք Ձեր գրաֆիկական և քանդակագործական աշխատանքներում:
-Այո: Նրանք Հայաստանի լավագույն դեմքերն են: Մեկը՝ Գրիգոր Նարեկացին, Հայաստանի ներքին մտածողության լավագույն օրինակն է, մյուսը՝ Կոմիտասը, իմ սրտի Հայաստանն է:
-Այդ կերպարների մասին Ձեր ստեղծագործական ասելիքը համարում եք սպառվա՞ծ:
-Այդ թեմաները չեն կարող սպառվել: Իմ «Վերջին Կոմիտասը» քանդակում, որն արել եմ 2011 թվականին, Կոմիտասի բերանը բաց է:
-Այո, այդ քանդակում Կոմիտասը սնամեջ է, ասես այն մի տարածություն է, որում յուրաքանչյուրս կարող է գտնել-տեսնել իր պատկերացրած հոգևոր բովանդակությունը:
-Կոմիտասը երգում է: Եվ եթե երկար կանգնես այդ քանդակի կողքին ու ականջդ մոտեցնես նրա բերանին, այնտեղից դուրս եկող երաժշտությունը կլսես:
-Կարելի՞ է ասել, որ Ձեր քանդակում Կոմիտասը երգեհոնի փողի է վերածվել:
-Ո՜չ, ոչ: Դա Կոմիտասն է, երգեհոն չէ:
-ՈՒրեմն ի՞նչ է, ծիրանափո՞ղ է:
-Ո՜չ: Կոմիտասը երգի փոքր նշույլ է: Եվ ես այդ երգը շատ սիրել եմ: Դա մարդկային ձայն է:
-Գրիգոր Նարեկացու մեծադիր քանդակ անելու նպատակ չե՞ք ունեցել երբևէ:
-Գիտեք, ես այլևս պայքարել չեմ կարող: Այնպես որ…

«ԳԱՖԷՍՃԵԱՆ» ԱՐՎԵՍՏԻ ԿԵՆՏՐՈՆՈՒՄ ԱՐՎԱԾ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԵՍՆ ՈՒՐԻՇ ԼԱՎ ՆՊԱՏԱԿԻ Է ԾԱՌԱՅՈՒՄ, ՄԵԾ ԲԵՄԱՀԱՐԹԱԿՆԵՐՈՒՄ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎԵԼԸ` ՈՒՐԻՇ»

-Դուք երկու հանրահայտ մոնումենտալ գործ ունեք. 1983-ին արված «Կոմիտասը», որ գտնվում է Դետրոյթում, և 1984-ին արված «Ապրիլյան հուշակոթողը», որ գտնվում է Տորոնտոյում: Արվեստաբանները դրանք համարում են ամենանշանակալիցը Ձեր ստեղծագործական ժառանգության մեջ: Համամի՞տ եք այդ գնահատականին:
-Ո՜չ, ես կարևոր այլ գործեր էլ ունեմ: Օրինակ՝ շատ կարևոր եմ համարում իմ քանդակներից մեկը, որ անվանել եմ «Հույս»: Այն հինգ մետր բարձրությամբ մի քանդակ է, որը տեղադրված է Մոնրեալում: Բրոնզե մանրակերտը, որ իմ անձնական հավաքածուի նմուշներից է, ցուցադրված է այստեղ՝ «Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում բացված ցուցահանդեսում: Դա ինձ համար մեծ նշանակություն ունեցող գործ է:
-Բազմաթիվ ցուցահանդեսներ եք ունեցել աշխարհի խոշոր մշակութային կենտրոններում, Ձեր քանդակները զարդարում են տարբեր քաղաքների հրապարակներն ու փողոցներրը: Այս շարքում առանձնակի տեղ ունի 2010-ին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կազմակերպած Ձեր քանդակների ցուցահանդեսը: Ի՞նչ զգացողություններ ունեիք այդ մասշտաբային ձեռնարկումների և այս՝ հայրենիքում բացված ցուցահանդեսի առիթով:
-Այստեղ՝ «Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում արված ցուցահանդեսն ուրիշ լավ նպատակի է ծառայում, այնտեղ՝ մեծ բեմահարթակներում ներկայացվելը՝ ուրիշ: Մեծ ասպարեզում ես ցույց եմ տալիս, թե ինչ կարող է անել քանդակագործը, ինչ արժեքներ ստեղծելու է ընդունակ: Իսկ հայրենիքում ես ցույց տվեցի, որ օգտակար մարդ եմ: Մինչև հիմա օգտակար չէի եղել, հիմա փորձեցի օգտակարությունս ապացուցել:
-Կարծում եք, թե նո՞ր պիտի ապացուցեք Ձեր օգտակարությունը հայրենիքին:
-Սա դառը կատակ է: Սովետի ժամանակ դժվար էր համոզել, որ դու օգտակար ես:
-Դուք հայրենադարձվել եք ստալինյան հետապնդումների ժամանակաշրջանում: Ինչպե՞ս եք դիմակայել դրանց:
-Ես հեռու էի պահում ինձ վտանգավոր մարդկանցից: Երբեք չեմ աշխատել նրանց կողքին:
-Բայց նրանք չէին ներում հատկապես իրենցից հեռու եղող, իրենց հետ չշփվող մարդկանց: Դուք ինչպե՞ս եք խուսափել արհավիրքից:
-Այո, Դուք ճիշտ եք ասում: Բայց ես բավական զգույշ էի: Եվ կարողացա չնկատվել նրանց կողմից:

«ՈՐՊԵՍԶԻ ԻՄ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՎԵՐՋՆԱԿԱՆ ՀԱՆԳՐՎԱՆ ԳՏՆԵՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ»

-Վերջերս Դուք հայրենիքում արժանացաք «Պատվո շքանշանի»: Ի՞նչ նշանակություն ունի այս պարգևը Ձեզ համար:
-Ես չգիտեի, որ իմ ստացած պարգևն այդքան արժեքավոր է: Նման բարձր պարգև չէի սպասում, որովհետև ես որևէ ներդրում չեմ կատարել այստեղ, հիմքեր չկային այդպիսի գնահատականի արժանանալու համար: Ես ոչ մի քանդակ չունեմ Հայաստանում դրված: Ինչ խոսք, ուրախ եմ, շատ ուրախ այդ պարգևի համար: Բայց իմ արվեստը չպիտի շեղվի իր ուղղությունից: Ես ցանկանում եմ իմ ամբողջ ժառանգությունը բերել հայրենիք, որ իմ ստեղծագործությունները վերջնական հանգրվան գտնեն Հայաստանում:
-Իսկ Հայաստանում մեծադիր քանդակ անել չե՞ք ցանկանում:
-Ես չեմ կարող վստահ խոսել Հայաստանի հետ կապված այդպիսի նպատակների մասին: Բայց այդպիսի նպատակ, իհարկե, ունեմ: Ցանկանում եմ քանդակել «Երևանի մուտքը»: Ցանկանում եմ, որ դրսից Հայաստան եկող մարդիկ այդ արձանի կողքով անցնեն ու տեսնեն այն: Տեսնենք, թե ինչպես կստացվի:
-Արձանի համար նախանշած տեղ ունե՞ք արդեն:
-Այո: Այն պիտի դրվի այնպես, որ և՛ օդանավակայանին մոտ լինի, և՛ Երևան քաղաքի մուտքին:
-Դուք դասավանդել եք Քվեբեկում: Ձեր հայկական ստեղծագործական միտքն ու մարդկային որակները ընկալո՞ւմ էր Արևմուտքի երիտասարդությունը:
-Այո: Շատ լավ ընկալում էին իմ արվեստը և շատ լավ սովորում իմ տված դասերը: Ես այստեղ էլ էի ցանկանում դասավանդել, բայց մարդիկ չցանկացան: Ի՞նչ կարող եմ անել:
-Հայաստանո՞ւմ էիք ցանկանում դասավանդել:
-Այո: Ինչ-որ շրջանում ցանկություն ունեի դասավանդելու Հայաստանում, ցանկություն ունեի հիմք դնելու: Որովհետև որևէ բան կարող է աճել, եթե հիմք ունենա: Հիմք ունենալու դեպքում ոչ միայն կաճի, այլև պտուղ կտա: Բայց ես դա չկարողացա անել:
-Ինչո՞ւ չկարողացաք: Այդ չկարողանալն ինչո՞վ է բացատրվում:
-Բաներ կան, որ չեն բացատրվում…
-Դուք լավ ծանոթ եք Խորհրդային Հայաստանի իրականությանը: Հիմա ցանկություն ունեք վերադառնալու և ապրելու մի Հայաստանում, որը մեծապես տարբերվում է Ձեր ճանաչածից: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում Ձեր կյանքն այսօրվա Հայաստանի Հանրապետությունում:
-Ես տեսնում եմ, որ շատ է փոխվել այսօրվա հայը, շատ է զարգացել: Բարձր մարդկային գծեր կան մեր ժողովրդի մեջ, որը ես անչափ արժեքավոր եմ համարում: Եվ այս ժողովրդի մեջ, այս Հայաստանում եմ ցանկանում ապրել մնացած կյանքս:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ