«Թուրքիայում ընտրություններից հետո է՛լ ավելի լայն թափով կսկսվեն բռնաճնշումներն ու ձերբակալությունները»

Թուրքիայում հետընտրական զարգացումների շուրջ զրուցում ենք թուրք-քրդական հակամարտության հարցերով փորձագետ ԿԱՐԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ հետ։

-Պարոն Հովհաննիսյան, ի՞նչ պատկեր ունենք հետընտրական Թուրքիայում։ Իշխանությունների դիրքերն ամրապնդվե՞լ են, թե՞, այնուամենայնիվ, պյուռոսյան հաղթանակ էր։ Եվ ընդհանրապես, սպասելի՞ էին գրանցված արդյունքները։
-Նոյեմբերի 1-ին կայացած խորհրդարանական արտահերթ ընտրություններից հետո Թուրքիայի 550-հոգանոց խորհրդարան է անցել քաղաքական չորս ուժ՝ իշխող ԱԶԿ-ն (317), ընդդիմադիր ԺՀԿ-ն (134), ազգայնական «Գորշ գայլեր» խմբավորման քաղաքական թև ԱԺԿ-ն (40) և քրդամետ ԺԴԿ-ն (59): Եթե համեմատելու լինենք հունիսի 7-ի ընտրությունների հետ, ապա, այո, իսկապես իշխող կուսակցությունը տարել է հաղթանակ, և եթե հաշվի առնենք այն փաստը, որ ազգայնական կուսակցությունը հենց նոյեմբերի 2-ի առավոտյան հայտարարել է, որ կոալիցիա է կազմում ԱԶԿ-ի հետ, ապա ստացվում է, որ իշխող կուսակցությունը բացարձակ մեծամասնություն է խորհրդարանում: Քրդամետ կուսակցությունը լիակատար հաղթանակ է տարել Թուրքիայի 81 նահանգներից 12-ում, իսկ ընդդիմադիր ԺՀԿ-ն՝ 7-ում, մնացած նահանգներում առաջատարն իշխող ԱԶԿ-ն է: Այս ընտրություններին քրդամետ կուսակցությունը, հունիսի 7-ի ընտրության համեմատ, ունեցավ 21-ով պակաս տեղ: Սա պայմանավորված է հիմնականում նրանով, որ թուրքական իշխանությանը որոշակիորեն հաջողվել էր չեզոքացնել քրդական ընտրազանգվածի գործոնը, իսկ չեզոքացումը հիմնականում պայմանավորված էր քրդաշատ բնակավայրերում անվտանգության գոտիներ մտցնելու իրողությամբ: Ինչպես հայտնի է, քրդաշատ որոշ բնակավայրերից ընտրատեղամասերը տեղափոխվել էին այլ բնակավայրեր: Նաև հենց դրանով էր պայմանավորված քրդական բնակավայրերում ընտրողների պասիվությունը՝ նախորդ ընտրության համեմատ: Շատերը քրդամետ կուսակցության ձայների նվազումը կապում են հոկտեմբերի 10-ին Անկարայում իրականացված պայթյունի հետ, սակայն ես դրա հետ համաձայն չեմ: Էրդողանն այս ընտրություններում գնաց կեղծիքների ու լցոնումների ճանապարհով. նույնիսկ եղել են դեպքեր, երբ ընտրատեղամասերից ձերբակալելու միջոցով հեռացրել են դիտորդների և վստահված անձանց, փակել ընտրատեղամասը և կատարել լցոնումներ, ինչպես տեղի էր ունեցել Վանում:
-Մինչ ընտրությունները Թուրքիայում լայնածավալ բռնաճնշումներ էին։ Էրդողանի ներքին քաղաքականությունից ի՞նչ է ակնկալվում։ Ճնշումները կշարունակվե՞ն։
-Միանշանակ կարող եմ ասել, որ է՛լ ավելի լայն թափով կսկսվեն բռնաճնշումներն ու ձերբակալությունները: Արդեն հայտնի է, որ Դիարբեքիրում լայնամասշտաբ ձերբակալություններ են իրականացվում, Ֆարկինում իսկական պատերազմ է, զոհվել են բազմաթիվ խաղաղ բնակիչներ, այդ թվում՝ անչափահասներ: Սիլվանում արդեն մտցվել է անժամկետ պարետային ժամ, քանի որ քրդերն այստեղ սկսել են զանգվածային անկարգություններ իրականացնել, Մարդինում խոշոր գործադուլներ են, որոնց մեկնարկը տվել է հախճապակու գործարանը՝ 200 աշխատակիցներով: Քրդերի վրա ճնշումներն է՛լ ավելի կխորանան, նույնիսկ հնարավոր է՝ ավելի կոշտ ռազմական միջամտություն լինի:
-Քրդական հարցն ընտրություններից հետո ի՞նչ հանգրվանում է հայտնվել, ի՞նչ զարգացումներ են կանխատեսվում։
-Կարծես թե PKK-ն և ԺԴԿ-ն այլևս չեն համագործակցում, քանի որ որոշ հարցերում ակնառու են այս երկու կուսակցությունների քաղաքական ղեկավարների տարբեր մոտեցումները քրդական հարցի և ինքնավարությունների վերաբերյալ: PKK-ն ցանկանում է քրդական հարցը լուծել ռազմական-պարտիզանական պայքարի ճանապարհով, իսկ ԺԴԿ-ն փորձ է անում իրավական դաշտ բերել այս հարցը: Սակայն, ի հակադրում քաղաքական ղեկավարների, քրդերը մեկ հարցում միահամուռ են՝ ունենալ քրդական պետականություն: Այս թեզը գնալով ավելի է խորանում քրդական համայնքի մեջ և տարածում գտնում անգամ քրդական սփյուռքում: Չեմ բացառում, որ մենք շուտով ականատես կլինենք քրդական ինքնավարությունների ստեղծմանը, քանի որ Թուրքիայի հարավարևելյան նահանգներում կատարվող գործընթացները հանգեցնելու են միայն սրան: Եթե նախկինում քրդերի պայքարն արագորեն ճնշվում էր, այսօր այն հնարավոր չէ ճնշել և իսպառ վերացնել, որովհետև քրդերն ինքնավարություններ ունեն Իրաքում և Սիրիայում, այսինքն, գործընթացը սկսված է:
-Քրդերը վարում են թե՛ պարտիզանական, թե՛ քաղաքական պայքար։ Նրանք ունե՞ն այդքան ներուժ՝ թուրքական պետության դեմ պայքարելու և իրենց նպատակին հասնելու համար։
-Պետք է նշեմ, որ քրդերը բավականին գրագետ, կազմակերպված ռազմական պայքար են մղում Թուրքիայի ներսում, ինչն էլ խոսում է այն մասին, որ քրդական ռազմական գործողությունները ղեկավարում կամ ուղղորդում են զինվորական գործին քաջ գիտակ ռազմական գործիչները: PKK-ն, որն այս պայքարի լոկոմոտիվն է, աջակցություն ունի թե՛ Իրաքի, թե՛ Իրանի կողմից: Եթե պարտիզանական պայքարում PKK-ի կողմից զոհվում են շարքային զինվորականներ կամ մահապարտներ, ապա Թուրքիայի բանակը կրում է շատ ավելի մեծ կորուստներ՝ սկսած բարձրաստիճան զինվորականներից, շարքայիններից, վերջացրած մի քանի տասնյակ հազար եվրո արժողությամբ զինտեխնիկայով, ինչը, անշուշտ, շատ թանկ է նստում Թուրքիայի ռազմական բյուջեի վրա: Վերջերս Թուրքիայի ռազմական ղեկավարությունը սեփական անճարակությունը թաքցնելու համար իր բանակում գրանցված զոհերը, որոնք պատճառել են PKK-ի զինյալները, վերագրել էր ճանապարհատրանսպորտային պատահարներին: Անգամ Սիլոփիում մեկ ամբողջ գումարտակի զոհվելու փաստը ներկայացրին շատ մշուշոտ:
-Թուրքիայում տեղի ունեցող իրադարձություններն ի՞նչ աղերսներ ունեն մեզ հետ, ինչպե՞ս կարող են անդրադառնալ հայկական համայնքի, Հայաստանի վրա։
-Հայկական համայնքի վրա ազդեցությունը կլինի այնքանով, որքանով դա կազդի Թուրքիայի յուրաքանչյուր քաղաքացու վրա: Իսկ եթե հայկական համայնք ասելով՝ տողատակում նկատի ունեք ծպտյալ հայերին, ապա, ըստ իս, նրանց համար քրդական ինքնավարություններում կստեղծվեն անհամեմատ ավելի բարենպաստ պայմաններ` ինքնությունն ի հայտ բերելու և համայնք ձևավորելու հարցում: Բնականաբար, Հայաստանի համար թուլացած, մասնատված և չզարգացող Թուրքիան ձեռնտու է: Այն Թուրքիան, որը մի քանի տարի առաջ տարածաշրջանում իրեն լիդեր էր կարծում և հարևան երկրների ներքին հարցերը լուծող պետություն: Իսկ թե քրդական ինքնավարությունները մեզ որքանով օգուտ կամ վնաս կլինեն, կախված է առաջին հերթին այս գործընթացներին մեր ներգրավվածության աստիճանից:

Հարցազրույցը՝
Լիլիթ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• «451° ըստ Ֆարենհայթի»
• ՈՒրիշ տեղ չկա՞ր
• «24 ժամ ե­ղել ենք տար­բեր զեն­քե­րի հրե­տա­կոծ­ման տակ»
• «Ադր­բե­ջա­նը, Թուր­քիան ու ֆոս­ֆո­րա­յին զենքն Ադր­բե­ջա­նին մա­տա­կա­րա­րող­նե­րը պետք է պա­տաս­խան տան դա­տա­րա­նի ա­ռաջ»
• «Մեր բո­լո­րի ճա­կա­տա­գի­րը սահ­մա­նին կանգ­նած հայ զին­վո­րա­կա­նի ձեռ­քում է»
• Կա­րե­նին անհ­նար էր չհար­գել, նույ­նիսկ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը նրան ըն­դու­նում էին որ­պես լե­գենդ, որ­պես ժայռ, որ­պես հե­ղի­նա­կու­թ­յուն
• Եկե­ղե­ցին գո­յութ­յուն ու­նի 2000 տա­րի և գո­նե ա­ռա­ջի­կա 2000 տար­վա հա­մար պետք է ա­պա­հո­վի ե­կող սե­րունդ­նե­րի հոգևոր կա­րիք­նե­րը
• «Լճա­շեն­ցի­նե­րի միա­վոր­ման» դռ­նե­րը բաց են բո­լոր լճա­շեն­ցի­նե­րի առջև
• «Ար­տա­կարգ դրու­թ­յու­նը կանց­նի, բայց բո­լոր ծնող­նե­րի, ա­շա­կերտ­նե­րի, ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար կմ­նա մի շատ լավ նո­րա­մու­ծու­թ­յուն՝ հե­ռա­վար ու­սու­ցու­մը»
• «ՌԴ-ն կա­րող է գնալ հա­րա­բե­րու­թ­յուն­նե­րի վատ­թա­րաց­ման ճա­նա­պար­հով, ե­թե Թուր­քիան շա­րու­նա­կի ազ­դե­ցու­թ­յան գո­տին ընդ­լայ­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նը»
• «Ռա­յա­նէյր»-ը հա­տուկ սպա­սար­կում է ի­րա­կա­նաց­նում
• Յա­կուտս­կի հայ­կա­կան կի­րակ­նօ­ր­յա դպ­րո­ցի սա­նե­րը նշե­ցին Ա­մա­նո­րը
• «Հա­յաս­տա­նը եր­գող ժայ­ռե­րի եր­կիր է, և ես ե­րա­զանք ու­նեմ նվա­գելու այդ ժայ­ռե­րի մեջ»
• Նպա­տա­կը դիր­քա­պահ զին­վո­րի անվ­տան­գու­թ­յունն է
• «Ադր­բե­ջա­նում պետք է տե­ղի ու­նե­նա հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թ­յուն, որ­պես­զի կա­ռու­ցո­ղա­կան երկ­խո­սու­թ­յուն ակն­կա­լենք»
• Յակուտսկի հայերն ակտիվ մասնակցություն են ունենում եկեղեցական բոլոր տոներին
• Ստամբուլում հաղթանակ է տարել ընդդիմությունը. ի՞նչ կանի Էրդողանը
• Քրիստոնեական և հոգևոր գիտելիքների ճիշտ ուղղորդում դասընթացի միջոցով
• «Ինձ համար Արամ Իլյիչը սրբություն է»
• «ԱԳՆ-ն պետք է ավելի շատ կենտրոնանա հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, քան Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի վրա»

Մեկնաբանություններ