«Ցեղասպանության մասին պատմությունները իմ մանկության անբաժան մասն են»

Գրող, քաղաքական գործիչ, Ռումինիայի հայոց միության հիմնադիր-նախագահ ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆԻ «Շշուկների մատյան» վեպը հրատարակվել է 2009-ին` արժանանալով միջազգային մամուլի և գրական շրջանակների բարձր գնահատականին: Թարգմանվել է երկու տասնյակից ավելի լեզուներով: ՈՒնեցել է հայերեն մի քանի հրատարակություն:

-Պարոն Ոսկանյան, անդրադառնալով Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրը» վեպին, նշել եք, որ Դուք այդ պատմությունը (Հայոց ցեղասպանությունը) դիտել եք բանտախցի ներսից, իսկ Ֆրանց Վերֆելը` դրսից: Ներսի հայացքն ինչպիսի՞ն է դարձնում գրական գործը, առհասարակ, ինչո՞վ է առանձնանում «Շշուկների մատյանը» ցեղասպանության մասին այլ գործերից:
-Իսկապես, Ցեղասպանության մասին պատմությունները կազմել են իմ մանկության անբաժան մասը, որոնք ընդգրկում էին ոչ միայն ռումինական Ֆոքշան քաղաքում հաստատված պապերիս ու իրենց հասակակիցների, այլև ջարդերի ու աքսորի զոհ դարձած իմ բազմաթիվ մոտիկ ու հեռու ազգականների ճակատագրերը: Հենց այդ պատճառով էլ կարող ենք համարել, որ ես ներսից եմ դիտում այն: «Շշուկների մատյանը» թուրքերի հանդեպ ատելություն սերմանող գիրք չէ, այն ինչ-որ առումով ազդակ է թուրք հանրությանը՝ առերեսվելու սեփական պատմությանը: Գրքի գլխավոր հերոսների՝ 2 պապերիս օրինակով ես ներկայացնում եմ Ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած հայերի ճակատագիրը, որոնք հաստատվում են Ռումինիայում և հետագայում ճաշակում նաև կոմունիստական կարգերի դառնությունը: Գրքում այս ամենը համեմվում է հայկական տարատեսակ ավանդույթների, խոհարարական արվեստի, առանձին անհատների գործունեության ներկայացմամբ և այլն, ինչը մեծ արձագանք գտավ ընթերցողների շրջանում: Պատահական չէ, որ միջազգային մամուլում ավելի քան հազար նյութ կա տպագրված «Շշուկների մատյանի» վերաբերյալ:
-Դուք «Գրական տապանի» առիթով կազմակերպված հանդիպման ժամանակ ասացիք. «Գրական երկն ավելին կարող է անել, քան հարյուր քաղաքական հայտարարությունը»: Խոսքը ցեղասպանության խնդիրը ճանաչելի դարձնելուն է վերաբերում: Հզոր պետությունների քաղաքական շահերի դեմ ի՞նչ կարող են անել մեր երկիրը, արդարության վերականգնման արդարացի պահանջը, լավ գրականությունն ու կինոն:
-Միանշանակ, միշտ կարող եմ պնդել այդ դրույթը: Ես, լինելով քաղաքական գործիչ ավելի քան 25 տարի, կարող եմ խոստովանել, որ այս մեկ գրքով և՛ Ռումինիայում, և՛ նրա սահմաններից դուրս ես ավելին արեցի, քան այդ ընթացքում Ցեղասպանության վերաբերյալ իմ ունեցած հարյուրավոր ելույթներով: Հպարտ եմ, որ ես էլ իմ համեստ ներդրումն ունեցա Ցեղասպանության փաստը միջազգային հանրությանը հասցնելու առումով: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա այն պետք է հնարավորինս զարգանա և առաջին հերթին՝ տնտեսապես, քանի որ, ուզենք, թե չուզենք, քաղաքական շահերը փոխկապակցված են տնտեսականի հետ: Այդ դեպքում Հայաստանի ձայնն ավելի լսելի կդառնա: Իսկ գրականությունն ու ֆիլմարտադրությունն այդ թեմայով, միանշանակ, այլընտրանք չունեն աշխարհում այս հարցը բարձրաձայնելու առումով: Վստահաբար, ավելի նախընտրելի է մեկ խոշոր ֆիլմ նկարել պատկառելի բյուջեով և այն թարգմանել հարյուրից ավելի լեզուներով, քան ելույթներ ունենալ, հոդվածներ տպել կամ տասնյակ ֆիլմեր նկարել, որոնց լսարանը մի քանի հարյուր հազարից կամ թեկուզ միլիոնից չի անցնելու:
-Ձեր վեպը Նոբելյան մրցանակի են ներկայացրել Իսրայելի գրողների միությունը, ռումինահայ գրողների միությունը և Հայաստանի գրողների միությունը: Սա հավաստի՞ ինֆորմացիա է: Եվ, իբրև հարցի շարունակություն, Նոբելյան մրցանակ շնորհող հանձնաժողովները հաշվի առնո՞ւմ են քաղաքական շահերը, երկրի փոքր ու մեծ լինելը, տվյալ երկրի գրականությանը ծանոթ լինել-չլինելը:
-Այո, դա հավաստի ինֆորմացիա է: Երկու տարի անընդմեջ այդ երեք միությունները առաջադրել են իմ գիրքը: Բնականաբար, այդ հանձնաժողովները շատ բաներ են հաշվի առնում, որոնց մի մասին մենք կարող է անտեղյակ լինենք:
-Իսրայելի այդ քայլն ինչպե՞ս բացատրել, երբ, ըստ էության, Իսրայելը Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը դեմ է, իսկ Ձեր վեպի առանցքում ցեղասպանությունն է:
-Իսրայելը որոշ առումներով նման է Թուրքիային այս հարցում. իրենց հասարակությունում էլ կան բազմաթիվ անհատներ, ինչպես իրենց գրողների միության նախագահը, որոնք հրաշալի գիտակցում են ու տեղյակ են, թե ինչ է տեղի ունեցել Արևմտյան Հայաստանում և Թուրքիայի այլ շրջաններում 20-րդ դարասկզբին: Կառավարության և շատ մտավորականների կարծիքները տարբեր հարցերի շուրջ միշտ չէ, որ համընկնում են, և սա ամենուր այդպես է:
-Որքան գիտեմ, Թուրքիայում հարձակողական տրամադրություններ կան թե՛ Ձեր վեպի հանդեպ, թե՛ Ձեր անձի: Կարծում եք` նրանց անհանգստացնում է բարձրացվող թեմա՞ն, թե՞ այդ գործի հզորությունը և այն, որ բազմաթիվ լեզուներով թարգմանված Ձեր վեպում նկարագրված պատմությունները փաստագրական են: Եվ, այնուամենայնիվ, թուրքերեն թարգմանելու առաջարկներ կա՞ն:
-Սա հենց այն է, ինչի մասին վերևում խոսեցինք. թուրքական կառավարությունը հրաշալի հասկացավ գրականության ուժը, այն էլ մի գրքի, որը լույս տեսնելու տարում (2009 թ.) ճանաչվեց Ռումինիայի տարվա գիրք, որի մի շարք թարգմանություններ մեծ հաջողություն ունեցան նաև այլ երկրներում: Նույնիսկ Թուրքիայի ԱԳՆ-ից բողոքի նոտա հղվեց Ռումինիայի կառավարությանը, որով պահանջում էին կասեցնել գրքի վաճառքը, քանի որ «այն վիրավորում է թուրք ժողովրդի ինքնությունը»: Պետք է ևս մեկ անգամ շեշտեմ, որ գրքում ատելություն սերմանող ոչ մի խոսք չկա, այն ընդամենը իրադարձությունների համակողմանի ներկայացում է, փորձ` գտնելու այսօրվա փակուղային իրավիճակից դուրս գալու միջոց: Պատկերացրեք, որ գիրքը մինչ օրս էլ պահանջված է ընթերցողների շրջանում: Գիրքն արդեն թարգմանվել է 15 լեզուներով, ընթացքի մեջ են ևս մի քանի լեզուներով թարգմանությունները: Թուրքերեն տարբերակը նախատեսվում էր հրատարակել այս տարի, բայց հուսանք, որ գոնե եկող տարի այն կհրատարակվի:
-Հայ ընթերցողը Ձեզ ավելի շատ ճանաչում է «Շշուկների մատյանով»: Ձեր նախորդ գործերը չեք ներկայացրել հայ ընթերցողին: Որքան գիտեմ, Դուք «Շշուկների մատյանից» հետո նոր գիրք եք գրել: Կասե՞ք ինչ գիրք է, կթարգմանվի՞ հայերեն:
-Մինչ «Շշուկների մատյանը», հեղինակել եմ մի քանի գիրք, իսկ 2013 թ. լույս տեսավ «Հարյուր տերևների խաղը և այլ պատմվածքներ» գիրքը, որը, կարծես, ռումին ժողովրդի «Շշուկների մատյանն» է: Հուսով եմ, որ այն նույնպես կթարգմանվի հայերեն:
-«Շշուկների մատյանում» ներկայացված են երեք այլընտրանքներ` մոռանալ, վրեժ լուծել և ներել. «Մոռանալը անտեսելն է, չհասկանալը, մոռանալը չի բուժում վերքը, բարակ կեղևով ծածկում է: Եթե մոռանաս, նորից պիտի կոտորեն: Վրեժն ամենավտանգավորն է, չես կարող վերքդ բուժել ուրիշի վերքը բացելով: Ներելն ամենապատասխանատուն է: Պետք է հասկանաս, թե ինչու ես ներում, և պետք է դիմացինն ընդունի իր հանցանքը: Մոռանալը մենախոսություն է, ներելը՝ երկխոսություն: Աններելին ներելը մարդկության ամենաբարձր մակարդակն է, բայց պետք է վստահ լինես, որ երկրորդ անգամ նույնը չի պատահի»: Հիմա մենք ի՞նչ դիրք պետք է որդեգրենք, եթե երկխոսություն, որպես այդպիսին, չկա: Ցեղասպանությունը շարունակվո՞ւմ է:
-Քանի որ երկխոսություն չկա ու՝ ոչ հայկական կողմի մեղքով, մեզ մնում է միայն պայքարել դրա համաշխարհային ճանաչման համար, մինչև թուրքական կառավարությունը կառերեսվի հարյուրամյա եղելությունների հետ: Իհարկե, քանի այն չի ճանաչվել ու դատապարտվել, ինչպես դա եղավ հրեական Հոլոքոստի դեպքում, այն ինչ-որ առումով դեռ շարունակվում է: Այնուամենայնիվ, չեմ կարծում, որ Ցեղասպանության ճանաչումը դարեր շարունակ պիտի մերժվի թուրքական իշխանությունների կողմից. վաղ թե ուշ այն ճանաչվելու և դատապարտվելու է՝ գերնպատակ ունենալով այն, որ ապագայում բացառվեն նման բաները:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ