«Այսօր Եվրոպան ինքն է «ժողովրդավարության» զոհասեղանին հայտնվելու վտանգի առաջ կանգնած»

«Իրատեսի» զրուցակիցն է 1990-ի ԳԽ անկախ պատգամավոր, գրող, հրապարակագիր, փաստաբան ՍԵՅՐԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

«ԴԺՎԱՐ Է ԳՏՆԵԼ ԱՅՆ ՆՈՒՐԲ ՍԱՀՄԱՆԸ, ՈՒՐ ՄԻԱՀՅՈՒՍՎՈՒՄ ԵՆ ՔՈՂԱՐԿՎԱԾ ՇԱՀԸ ԵՎ
ԴԵՄՈԿՐԱՏԻԱՅԻ «ՀՐԱՇՔԸ»

-Պարոն Գրիգորյան, մեր թերթի էջերում հանդիպել ենք շուրջ ութ տարի առաջ և քննարկել ենք օրախնդիր շատ հարցեր։ Այդ օրերից շատ ջրեր են հոսել, սակայն սայլը, կարծես, այդպես էլ չի շարժվել տեղից, իշխանությունից հիասթափվելով՝ հանրությունը շրջվում է ընդդիմության կողմը և էլ ավելի է հիասթափվում։
-Ժամանակ առ ժամանակ, այո, ընդդիմությունից ակնկալիքներ ունեցողները լուրջ հիասթափություն են ապրում, երբ ընդդիմությունն իրենց հույսերը չի արդարացնում կամ պարզապես «դավաճանում» է: Ընդդիմությունն արդեն երկար տարիներ է, «փրկչի» կեցվածք ընդունած փորձում է փրկել, բայց փրկվողներն այդպես էլ մնում են չփրկված: Ընդդիմությունը փրկելու համար այնքան էլ շատ բան չի պահանջում, ընդամենը իշխանություն: Թե իշխանությունը «փրկության» նման առաջարկներին ամեն անգամ ինչ է պատասխանում, հայտնի է:
Փրկիչները տարիների ընթացքում փոխարինում են մեկը մյուսին: Հատկապես ընտրություններից առաջ հայտնվում են անգրագետ ու տարրական բարոյականությունից հեռու «փրկիչներ» ու համառորեն փրկություն են վանկարկում: Մի ընտրազանգված, այնուամենայնիվ, որոշակի վճարի դիմաց հենց նրանց է ապավինում իր «փրկությունը»…
Ընդդիմության վերաբերյալ ժամանակին արտահայտած դիրքորոշումս առանձնապես չի փոխվել: Կարծում եմ՝ ընդդիմությանը հատկապես թուլացնում է ազգային գաղափարախոսություն չունենալու կամ ընդհանրապես գաղափարախոսություն չունենալու հանգամանքը:
Ընդհանրապես մեր ամբողջ քաղաքական իրողությունը զուրկ է ազգային գաղափարախոսությունից: Ավելին, իրողություն է նյութապաշտության գաղափարախոսությունը, որը հնարավորություն է տալիս ուզածդ իշխող ուժին ուղղորդել հասարակությանը և այդպես սպասարկել իր շահերը: Դա գիտականորեն հիմնավորված գործելաոճ է (այդ թվում՝ քաղաքական մանիպուլյացիաներում) և բնորոշ է բոլոր իշխանություններին, նաև ընդդիմությանը: Դժվար է աշխարհում քաղաքական դաշտը պատկերացնել առանց տարաբնույթ մանիպուլյացիաների, քանի որ դրանք հասարակական մեծ պահանջարկ ունեն, և դրանից առաջին հերթին բավարարվածություն է ստանում հենց հասարակությունը, ինչպես թմրամոլը` թմրանյութ ընդունելիս: Առանց հասարակության պահանջարկի նման առաջարկը այդքան սրընթաց չէր զարգանա: Հնարավոր է հասնի մի սահման, երբ ազգային գաղափարախոսությունը դառնա «անընդունելի» հայության համար, քանի որ կհարմարվի «դեմոկրատիայի» գաղափարախոսությանը, ինչպես, ասենք, ժամանակին սոցիալիստական գաղափարախոսությանը, որի ժամանակ օտար և վտանգավոր էր ազգային գաղափարախոսության մասին անգամ հիշատակելը: Խորհրդային պետությունում մշակվել էր խորհրդային «դեմոկրատական մարդու» վարքաբանական կանոնը, որից շեղվողները խստապես պատժվում էին: «Դեմոկրատական» վարքագծի կանոնակարգի մանիպուլյացիաների սպասարկումները` տարբեր պետությունների հասարակական գիտակցության կառավարելիությունն ապահովելու համար, ժամանակակից գիտատար հաստատությունների կողմից բավականին մանրամասնորեն մշակվել են: Դրա վառ օրինակներից կարելի է հիշատակել բավականին բարձր մակարդակով կանոնակարգված «Արաբական գարուն» կամ ուկրաինական «դեմոկրատիայի» մանիպուլյացիոն գործընթացները: Իսկ ժամանակակից «ռազմաքաղաքական աճպարարությունը» հիմնվում է խոր սոցիալական, տնտեսական, գաղափարական, հոգեբանական վերլուծությունների վրա և հենց դրանով է «առաջադեմ»:
Գիտականորեն հիմնավորված «ստերիլիզացված» ուղեղներով հասարակական միտքը զարգանում է արդեն նախապես մշակված և կանխատեսելի սցենարով «հասարակական հիպնոսի» կանոնակարգմամբ: Անհատը քիչ-քիչ լուծվում է դեմոկրատիայով հիպնոսված ամբոխավարության գործընթացներում և իր մահկանացուն է կնքում: Ներկայումս ընթացող պատերազմները հանուն դեմոկրատիայի, պատերազմներ են հանուն մեծ տերությունների ազդեցության ընդլայնման: Համարյա անհնարին է դիմադրել ծրագրավորված և կանխատեսելի «դեմոկրատիայի» տարածմանը, հատկապես հետամնաց երկրների, այդ թվում՝ նախկին խորհրդային երկրների համար: Ոչ ոք չի կարող պնդել, թե դեմոկրատիան չարիք է: Բայց դժվար է գտնել այն նուրբ սահմանը, ուր միահյուսվում են քողարկված շահը և դեմոկրատիայի «հրաշքը»:

«ԱՌԱՆՑ ԱՆԿԱԽ ՄԱՐԴՈՒ ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԱՏՐԱՆՔ Է»

-Փիլիսոփաները ազատության հիմնական չափորոշիչը համարում են անհատի ընտրության հնարավորությունը: Որքանո՞վ է ազատ ՀՀ այսօրվա քաղաքացին։
-Զարգացած մշակույթ և տնտեսություն ունեցող երկրի ազատ քաղաքացին կարող է ըստ ամենայնի ազատ լինել, քանզի նա կարող է պաշտպանված լինել իր հայրենիքի հզորությամբ։
Անցած հազարամյակում մեծ գաղափարներից մեկը անկախ մարդու գաղափարն էր: Առանց անկախ մարդու անկախ պետությունը պատրանք է: Անկախ մարդու գաղափարը տարբեր է մեկնաբանվել, չինական, հնդկական, ճապոնական, աֆրիկյան, խորհրդային, իսլամական, քրիստոնեական, բուդդայական և այլ քաղաքակրթությունների կողմից:
-Փորձենք հարցերը որոշակի առումով քննարկել նոր սահմանադրության տրամաբանության համատեքստում:
-Խնդրեմ։ Փաստենք, որ նոր սահմանադրությունը բավականին բարձրացրեց իրավական մշակույթը, այդ թվում՝ թե՛ կառավարման համակարգերի, թե՛ իշխանությունների տարբեր թևերի հավասարակշռելիության, թե իրավակիրառչական, թե կանխատեսելիության առումներով:
-Նոր սահմանադրությունում կա՞ն խնդրահարույց հարցեր, որոնց արժե անդրադառնալ:
-Նոր սահմանադրության 2-րդ հոդվածը սահմանում է. «Իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Ժողովուրդն իր իշխանությունը իրականացնում է ազատ ընտրությունների, հանրաքվեի, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց միջոցով»:
Սահմանադրության 48 հոդվածի 1-ին մաս. «Ազգային ժողովի ընտրության կամ հանրաքվեի օրը տասնութ տարին լրացած Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին ունի ընտրելու և հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք»:
2-րդ մաս. «Ազգային ժողովի պատգամավոր կարող է ընտրվել քսանհինգ տարին լրացած, վերջին չորս տարում միայն Հայաստանի Հանրապետությունում մշտապես բնակվող, ընտրական իրավունք ունեցող և հայերենին տիրապետող յուրաքանչյուր ոք»:
4-րդ մաս. «Ընտրելու և ընտրվելու, ինչպես նաև հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք չունեն դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչված, ինչպես նաև դիտավորությամբ կատարած հանցագործության համար ծանր հանցանքների համար օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով դատապարտված և պատիժը կրող անձինք: Ընտրելու իրավունք չունեն նաև այլ հանցանքների համար օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով դատապարտված և պատիժը կրող անձինք»:
Թվում է, թե այս հոդվածներում սպառիչ ամրագրված են Հայաստանի Հանրապետությունում Ազգային ժողովում որպես պատգամավոր ընտրվելու համար նախատեսված սահմանափակումները:
Կարևորագույն առաջընթաց պետք է համարել ՀՀ Սահմանադրության 89 հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրված իրավադրույթը. «Ազգային ժողովում Ընտրական օրենսգրքով սահմանված կարգով տեղեր են հատկացվում ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներին»:
Այո, ազգային փոքրամասնությունները, բոլոր առումներով, մեր պետության հարստությունը պետք է համարել:
Սակայն, կարծում եմ, որ ՀՀ Սահմանադրության 89 հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավադրույթը հակասության մեջ է մտնում ՀՀ Սահմանադրության 2-րդ հոդվածում և 89 հոդվածի 1-ին մասում ամրագրված իրավադրույթների հետ:
Նշված մասում սահմանվում է. «Ազգային ժողովն ընտրվում է համամասնական ընտրակարգով»: Ստացվում է, որ բարձրագույն իշխանությունը կարող է պատկանել ոչ թե «ժողովրդին», այլ կուսակցություններին, քանզի միայն նրանք իրավունք ունեն ձևավորելու Ազգային ժողովը: Եթե ուզում ես քեզ «ժողովրդի ներկայացուցիչ» համարեն, պետք է դառնաս կուսակցական։ Եթե դա, այսպես ասած, կուսակցական «ժողովրդավարություն» է, ապա բարձրագույն իշխանության ձևավորման հարցում` բովանդակային առումով, միլիոնավոր անկուսակցականների մասնակցությունը դառնում է ձևական, քանզի նրանք որևէ կուսակցության չեն հարել և չեն ցանկանում հարել: Հասարակությունը, անկուսակցական քաղաքացիները սահմանափակվում են ընդամենը կուսակցական ծրագրերի, գաղափարների, աշխարհայացքի կաղապարներով: Մարդը, այսպիսով, ամբոխի մի մասն է: Եթե հասարակության որոշակի հատվածի համար կուսակցական ծրագրերը, գաղափարները, աշխարհայացքը «խորթ» են, վերջիններս կանգնում են «դեմոկրատական» փակուղու առաջ, առանց այլընտրանքի հնարավորության:
Այդպիսին էր խորհրդային դեմոկրատիան` «կոմունիստական կուսակցության իմաստուն ղեկավարությամբ» հասարակությունը պետք է կոմունիզմը որոներ «սարերի հետևում»:
Եթե անձն ակնկալում էր որևէ պաշտոն կամ դիրք, նախ պետք է հայտներ, որ «որպես կոմունիստ ցանկանում է մասնակցել կոմունիզմի կառուցման վեհ գործին» և ընդունվեր այդ կուսակցության շարքերը: Այն ժամանակ էլ «միակ իմաստուն և հասարակության ամենօրյա ցավերից տնքացող» կուսակցությունը դեպի պայծառ ապագա էր առաջնորդում «սովետական ժողովրդին»: Կարծես վերադարձա՞նք խորհրդային տարիների դեմոկրատական սկզբունքներին: Եթե ուզում ես, որ քեզ նկատեն, կամ պաշտոն ստանաս, նախ դարձիր կուսակցության անդամ կամ ուղղակի, նաև անուղղակի, հարիր որևէ կուսակցության:
Ապագայում ձևավորվող դեմոկրատական արժեհամակարգի աշխարհընկալման և հասարակության մի ստվար հատվածի միջև հնարավոր է առաջանա երկփեղկում, իսկ դեմոկրատիան հնարավոր է ընկալվի որպես միֆ, ինչպիսին խորհրդային ժամանակահատվածում էր: Այսպիսով, կարելի է ենթադրել, որ «ժողովրդավարության» հաջորդ փուլը հասարակության համընդհանուր կուսակցականացումն է: Ինչպես խորհրդային տարիներին էր։
-Երբ պետական ինստիտուտներն ու քաղաքական մարմիններն օտարվում են իրականությունից, ժողովրդին մի բան է մնում՝ ապավինել բանակին։ Եվ նա ապավինում է։
-Մեր երկրի անկախության կարևորագույն բաղադրիչներից է ժամանակակից հզոր և մարտունակ բանակը: Յուրաքանչյուր հայ, որ երկրի քաղաքացի էլ հանդիսանա, որտեղ էլ գտնվի, պետք է գլուխ խոնարհի հայ զինվորի առաջ: Բայց անկախության պահպանման հարցում միայն այդպիսի բանակ ունենալը բավարար չէ: Այլ հիմնարար հարցերից բացի, պետության անկախության պահպանման համար կարևոր բաղադրիչներից է նաև հզոր ներուժ ունենալը և այն պահպանելը: Ցավոք, արտահոսքը լուրջ խնդիր է ոչ միայն ազգային գենոֆոնդի պահպանման, այլև դրա հետևանքով ազգային մտավոր-էներգետիկ դաշտի պահպանման առումով, ինչն իր հերթին մի քանի առումներով վտանգում է անկախ պետականությունն ընդհանրապես:

«ՄԱՐԴՆ ԱՅՍՊԻՍՈՎ ԱՄԲՈԽԻ ՄԻ ՄԱՍՆ Է»

-Հայաստանն ի՞նչ զուգահեռներում կարող է հայտնվել:
-Հայաստանը չի կարող դուրս մնալ այդ գործընթացներից, վերջին երկու տասնամյակներում Հայաստանի համար նշմարվում են բավականին բարենպաստ պայմաններ: Պարզապես հարկավոր է ճիշտ ժամանակին ճիշտ տեղում լինել:
Հայաստանի տեղն այնտեղ է, որտեղ նա ներկայումս գտնվում է, ոչ ավելի, ոչ պակաս:
Մարդկության պատմությունը պատերազմների պատմություն է` իր բոլոր վայրիվերումներով, որտեղ երբեմն ոչ թե հաղթելն է կարևոր, այլ ոտնատակ չընկնելը: Չնայած առանձին թերություններին, պետք է ասել, որ հայկական դիվանագիտությունը ժամանակակից մարտահրավերների առումով դարձել է բավականին ճկուն:
Եթե ուզում ես շահել կամ գոնե չպարտվել, օգտվիր չգրանցված իրավունքից` քեզ ընձեռված հնարավորություններից, այլապես քո գնացքը կմնա կայարանում, իսկ դրանից հետո ինչքան ուզում ես ինքնախարազանմամբ զբաղվիր, ոչ ոք քեզ չի նկատի, ընդամենը քաղաքավարությունից ելնելով սառը ցավակցություն կհայտնի:
-Պարոն Գրիգորյան, համաշխարհային ճգնաժամի «իններորդ ալիքը» կարծես հասունացման փուլում է: Եվ աշխարհը, կամ գոնե մի մասը, խորացող տագնապով է սպասում ամենաուժեղ, հարվածին: Ճշտենք՝ ե՞րբ ծրագրվեց համաշխարհային ճգնաժամը:
-Թե երբ ծրագրեցին և մարդկությանը «պարտադրեցին» ներկայիս համաշխարհային ճգնաժամը, դեռևս կարիք ունի հանգամանալից ուսումնասիրման:
Բայց անկախ ամեն ինչից, այդ «նվերն» արդեն բոլորինն է, նույնիսկ նրանցը, ովքեր դեռ լրիվ չեն ըմբռնել կամ չեն հասկացել դրա էությունը և հնարավոր բոլոր հետևանքները: Չեմ կարծում, թե որևէ նորություն կհայտնեմ, որ խորհրդային պետության փլուզումը ոչ միայն միջոց էր, այլև որոշակի ծրագրերի իրականացման ժամանակահատված:
Դրանից հետո «անկախություն նվիրած» նոր պետություններում պետք է իրականացվեին նոր աշխարհաքաղաքական կառուցակարգի ծրագրեր` իրենց համար հարմար իշխանությունների կազմավորում, աղքատության համընդհանուր շեմի հաստատում, «համամարդկային արժեքների քողի տակ» ազգային հոգեբանության համահարթեցում, նոր կառուցակարգին` ստրկացում:
-Այսօր Արևմուտքի, ի մասնավորի Եվրոպայի գոյավիճակը հիշեցնում է հայկական իմաստությունը՝ «Փոս փորողն ինքն է ընկնում փոսը»։
-Այո, Եվրոպան հայտնվել է ինքն իր ստեղծած ծուղակում: Իսկ այդ վիճակից վարպետորեն օգտվում է Թուրքիան, որը, իրականացնելով իր հեռահար նպատակները, ուղղակի շանտաժների միջոցով Եվրոպային փորձում է թելադրել իր խաղի կանոնները: Եթե որևէ մեկը կասկածում է, որ դեպի Եվրոպա մուսուլմանական երկրներից միգրանտների հոսքը տարերայնորեն է սկսվել, ապա կարելի է նրան ցավակցել: Դա հստակ ծրագիր է` Եվրոպան իսլամացնելու հարցում, Եվրոպան գրավելու այդպիսի ռազմավարությունն է ընտրվել: Նոր բան չկա: Թուրքիան եղել և մնում է տարածաշրջանի հրեշը, որի հեռահար ծրագրերը եղել և մնում են նույնը: Ներկայումս նա ճարպկորեն օգտվում է ստեղծված իրավիճակից, որն իր գլխին սարքեց Եվրոպան: Իր ծնած և սնած «մարդու իրավունքներ»-ի ձեռքը կրակն ընկած Եվրոպան դաժանաբար պատժվում է հետամնաց երկրներից գրոհող հորդաներից: Իրենց սրած բիզը մտնում է իրենց իսկ մի տեղը:
«Հետամնաց» գաղափարախոսությունը շատ ավելի ուժեղ է և կենսունակ եվրոպական բազմերեսության, կաշառքի մեջ թաղված, «համամարդկային արժեհամակարգ»-ի վարագույրների շղարշի ներքո գոյություն ունեցող քաղաքականությունից: Եվրոպական քաղաքականությունը հանուն իր շահերի հարյուր հազարավոր մարդկանց է զոհասեղաններ բարձրացրել: Այսօր Եվրոպան ինքն է «ժողովրդավարության» զոհասեղանին հայտնվելու վտանգի առաջ կանգնած:
Իսկ «ժողովրդավարության» ամերիկյան և եվրոպական գաղափարախոսությունը վաղուց ճաքեր է տվել: Հարյուր հազարավոր անմեղ ու մեղավոր անձանց արյուն է թափվում, ավերվում ու քանդվում են հազարավոր գյուղեր ու քաղաքներ, միլիոնավորները դառնում են տնավեր: Եվ այդ ամենի համար պետք է երախտապարտ լինեն «համամարդկային արժեքներին»:
Ամերիկյան և եվրոպական «համամարդկային արժեքների» մասին կրոնական դավանանքի վերածված ուսմունքներն այլևս չեն բավարարում ժամանակակից աշխարհի կառավարման պահանջներին, իսկ այդ «ուսմունքների» հետևորդ «աշակերտներն» այլևս նախկին հնազանդ զանգվածը չեն:
«Համամարդկային արժեքների» միֆը, արդարության նեխած բարոյականության քարոզչական առասպելաբանությունը` որպես աշխարհը հսկելու սեփական հայեցակարգ, մեծ ճաքեր են տվել:
Տարբեր քաղաքակրթությունների միաձևումը չկայացավ, և «համամարդկային արժեքներով» աշխարհը չդարձավ միակենտրոն: Ժամանակին բոլշևիկները ցանկանում էին իրականացնել համաշխարհային հեղափոխություն: Նույն սցենարը կիրառվում է ներկայումս, բայց արդեն առանց բոլշևիկների:

Հարցազրույցը՝
Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ֆուտուրիզմից ռեալիզմ («պետականամետ» քրոնիկոն)
• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»
• Զարթնի՛ր, Լաո (ուղերձներ Ժամանակավոր կառավարությանը)
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»

Մեկնաբանություններ