«Դիվանագիտական տեսանկյունից ամենամեծ վրիպումն էր, որ Ղարաբաղը, որպես բանակցային կողմ, դուրս եկավ գործընթացից»

«Իրատեսի» հյուրն է արտակարգ և լիազոր դեսպան ԱՐՄԱՆ ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆԸ:

«ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՆ, ԹԵ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ (ԴԺՎԱՐԱՆՈՒՄ ԵՄ ՃԻՇՏ ԲԱՌԸ ԳՏՆԵԼ) ՇԱՏ ԿԱՐԵՎՈՐ ԵՎ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ԵՐԵՎՈՒՅԹ Է»

-Պարոն Նավասարդյան, քառօրյա պատերազմին հաջորդած օրերին Դուք ակտիվորեն ներգրավված եք կատարվածի տեսական-դիվանագիտական վերլուծությունների դաշտում: Ի՞նչ պատկեր է իրենից ներկայացնում հայաստանյան այդ դաշտը, և ի՞նչ կտան մեզ անվերջանալի բանավեճ-քննարկումները:
-Ես այդքան ակտիվ անդրադառնում եմ նշված թեմային, որովհետև այն ինձ հետաքրքրում է՝ առանց ձևականությունների, առանց պայմանականությունների. ես չեմ կարող անտարբեր լինել: Երբ սկսվեց ղարաբաղյան շարժումը, ես Հայաստանում չէի, անգամ Խորհրդային Միությունում չէի, աշխատում էի արտասահմանում և երկար ժամանակ տեղյակ չէի, թե ինչ է այստեղ կատարվում: Երբ ընկերներս ինձ պատմում էին, թե ինչպիսի ազգային վերելք է եղել այդ ժամանակ, ինչպիսի միասնականություն, թե ինչպես ենք մենք ինքնամաքրվել ազգովին, ես չէի պատկերացնում, որ դա հնարավոր բան է, ավելին, որ դա կարող է երբևէ կրկնվել: Եվ հիմա իմ աչքերով տեսա, որ դա կրկնվեց:
-Եվ կրկնվեց բոլորովին այլ սերնդի կատարմամբ. այսօրվա զինվորը արցախյան պատերազմի բովով անցած փորձառու մարտիկը չէ:
-Այո՛: Եվ սա խորհելու, փիլիսոփայական վերլուծումների հիմք է տալիս: Ազգային արժեքների տրանսֆորմացիան, թե զարգացումը (դժվարանում եմ ճիշտ բառը գտնել) շատ կարևոր և հետաքրքիր երևույթ է: Այս ամենն ինձ դրդում է ակտիվորեն մասնակցել հարցի շուրջ ծավալվող բոլոր քննարկումներին: Եվ մեկնաբանությունների, քննարկումների մեջ ես տեսնում եմ, թե որքան ցածր է մեր քաղաքական մշակույթը: Ես չեմ խոսում ժողովրդի մեջ տեղի ունեցող քննարկումների մասին. ժողովուրդը միշտ ավելի իմաստուն է: Բայց երբ մասնագետներն են այդ քննարկումներն անում, քաղաքական մշակույթի ցածր մակարդակը տեսանելի է կարմիր թելի նման: Երբեմն այնքան պարզունակ վերլուծություններ, բացատրություններ են հնչում: Ի՞նչ է սա նշանակում: Նախ` այն, ինչ կատարվում է հիմա հայ-ադրբեջանական ենթատեքստում, ղարաբաղյան կոնֆլիկտի կարգավորման շուրջ, չի կարելի կտրել ընդհանուր աշխարհաքաղաքական իրողություններից: Այստեղ բազմաթիվ շերտեր կան: Սառը պատերազմից հետո, երբ փլուզվեց երկկողմ աշխարհակարգը, ԱՄՆ-ը, փաստորեն, դարձավ միաբևեռ աշխարհի լիդեր: Եվ ոչ մի կերպ չի ուզում հրաժարվել այդ լիդերությունից: Աշխարհը ցանկանում է տեսնել այնպիսին, ինչպիսին ինքն է ուզում: Եվ այս տրամաբանության սահմաններում տեղի ունեցան այն երևույթները, որոնք տեղի ունեցան: Նկատի ունեմ Աֆղանստանի պատերազմը, իրաքյան պատերազմը, դրանց հաջորդած կառավարվող քաոսը (Աստված տա՝ կառավարվող լինի), Մերձավոր Արևելքի այս ամբողջ շիլաշփոթը, «արաբական գարունը», որին հետևեցին սիրիական դեպքերը: Գանք Ռուսաստանին՝ պուտինյան Ռուսաստանին: Պուտինյան Ռուսաստանը բոլորովին այլ դիրքորոշում որդեգրեց: Գորբաչովյան, ելցինյան Ռուսաստանի ժամանակ փոքրացավ խորհրդային երկիրը, դարձավ երկրորդ կարգի պետություն: Պուտինը հանկարծ որդեգրեց այլ դիրքորոշում և հայտարարեց, որ եթե Ռուսաստանը չդառնա էլ գերտերություն, գոնե պիտի լինի առաջին շարքերում, լինի հզոր պետություն՝ և՛ ռազմական, և՛ տնտեսական առումով: ՈՒ ամենակարևորը. նա որոշեց բազմաբևեռ աշխարհ ստեղծել, որտեղ կլինեն ինքը և Չինաստանը: Այս դաշտ մտան Բրազիլիան, Հնդկաստանը, ուրիշներ՝ իհարկե Ռուսաստանի գլխավորությամբ: Եվ տեղի ունեցավ շահերի ուժեղ բախում, որն արտահայտվեց սիրիական պատերազմում: Տեսանք, թե սիրիական պատերազմն ինչ ընթացք ունեցավ, Ռուսաստանը, կարծես, այնտեղից հիմա դուրս է եկել: Եվ սիրիական այս ոդիսականից հետո արդեն կարելի է անցում կատարել Ղարաբաղի հարցին:

«ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԸ ԵՐԲԵՔ ՈՒ ԵՐԲԵՔ ՉԻ ՀՐԱԺԱՐՎԻ ԿՈՎԿԱՍԻՑ, ՄԻՆՉԵՎ ԱՐՅԱՆ ՎԵՐՋԻՆ ԿԱԹԻԼՆ
ԱՅՍՏԵՂ ԿԿՌՎԻ»

-Ղարաբաղի չսպիացող վերքերը մենք կրել ու նորովի կրում ենք մեր սեփական մաշկի վրա, մինչև ե՞րբ:
-Սիրիայից հետո ռազմական կոնֆլիկտների ծանրության կենտրոնը պետք էր տեղափոխել այլ հարթություն: Այդպիսի հարթություններ են ՈՒկրաինան, Հարավային Կովկասը, Միջին Ասիան։ Կլինի Տաջիկստանը (հիշե՛ք իմ խոսքը), թելը ձգվում է մինչև Չինաստան: Անդրադառնանք հարցին, թե ինչ հետաքրքրություններ ունի Ռուսաստանն այս տարածաշրջանում: 250 տարի ռուսներն այստեղ արյուն են թափել, 13 անգամ պատերազմել են Թուրքիայի հետ: Եվ Ռուսաստանը երբեք ու երբեք չի հրաժարվի Կովկասից, մինչև արյան վերջին կաթիլն այստեղ կկռվի: Բայց Խորհրդային Միության փլուզումից անմիջապես հետո այստեղ մի ուրիշ խնդիր մեջտեղ եկավ: Թուրքիան մտադիր է վերականգնել Օսմանյան կայսրությունը, պանթուրքիզմը, նեոիսլամիզմը, և եթե քարտեզի վրա նայենք, այդ ծրագիրը Կովկասի վրայով ձգվում է Հյուսիսային Կովկաս, մինչև Ռուսաստան, մինչև Թաթարստան, Բաշկորտոստան։ Եվ միակ արգելքը, որ ոսկորի պես խրված է Էրդողանի կոկորդում այս ճանապարհին, Հայաստանն է: Հայաստանը շրջանցել հնարավոր չէ, որովհետև Ռուսաստանի դաշնակիցն է: Մեկ-երկու անգամ փորձեցին թուրքերը սպառնալ 1990-ականներին, թե Նախիջևանից իրենց տանկերը կմտնեն Հայաստան: Ռուսաստանը, ի դեմս Շապոշնիկովի, հայտարարեց, որ այդ դեպքում կսկսվի երրորդ համաշխարհային պատերազմը: Եվ Թուրքիան կանգ առավ: Հիմա մոտավորապես նույն բանն է կատարվում, և օգտագործվում է Ադրբեջանի գործոնը: Ադրբեջանի, որը Ղարաբաղի հետ կապված խնդիր ունի: Ղարաբաղ, որի խնդիրը ոչ թե վերածվեց ղարաբաղյան շարժման, այլ Հայաստան-Ադրբեջան բախման: Եթե դիվանագիտական լեզվով խոսելու լինենք, այսպես պիտի բացատրենք կատարվածը: 1994 թվականին, երբ ստորագրվեց կրակի դադարեցման պայմանագիրը, Ղարաբաղը համարվում էր կոնֆլիկտի կողմ, և Ղարաբաղի բանակն իր ստորագրությունը դրեց այդ փաստաթղթի տակ: Ես այս բաները շատ լավ գիտեմ՝ առաջին ձեռքից, որովհետև Հայաստանի առաջին ներկայացուցիչն եմ եղել ԵԱՀԿ-ում՝ Վիեննայում: 1998 թվականին ինչ-որ մեկի չար կամքով Ղարաբաղը դուրս թողնվեց գործընթացից, դադարեց ներկայանալ իբրև կոնֆլիկտի կողմ: Ես չեմ ուզում հիմա կոնկրետ անուններ տալ:
-Լա՛վ, չտանք անուններ, բայց հստակեցնենք. այդ չար կամքը, ի վերջո, Հայաստանի՞ց եղավ:
-Այո՛, Հայաստանի՛ց: Եվ դիվանագիտական տեսանկյունից դա ամենամեծ վրիպումն էր, որ թույլ տվեց Հայաստանը: Դրանից հետո Ղարաբաղը, որպես բանակցային կողմ, դուրս եկավ գործընթացից:
-Եվ առճակատումը տեղափոխվեց Հայաստան-Ադրբեջան ձևաչափի մեջ:
-Այո՛: Սա պարզ թվաբանություն է: Եվ անցած քսանհինգ տարիների ընթացքում կատարվեց սխալը սխալի հետևից: Ղարաբաղյան շարժումը, որը դիտվում էր որպես ազգային-ազատագրական շարժում, Հելսինկիի եզրափակիչ փաստաթղթի կարևոր դրույթներից մեկի տիրույթում էր: Մյուսը տարածքային ամբողջականության դրույթն էր: Այդ երկու կետերը իրար հավասարակշռում էին սկզբում: Բայց հետագայում, «շնորհիվ» մեր դիվանագիտության ապաշնորհության, տարածքային ամբողջականության դրույթը բարձրացավ վերև, և ազգային ազատագրական պայքարի կետը նսեմացվեց: Դրա հետևանքով մենք ամբողջ աշխարհի առաջ ներկայացանք և ներկայանում ենք որպես օկուպանտ: Այսինքն, Ադրբեջանը կարողացավ հաղթանակել տեղեկատվական-դիվանագիտական-գաղափարախոսական ճակատում:
-Այնինչ մենք սիրում ենք խոսել հայի ինտելեկտուալ և ադրբեջանցու ոչ ինտելեկտուալ լինելու մասին: Ո՞Ւր մնաց մեր ինտելեկտը:
-Ադրբեջանը հիմա այն Ադրբեջանը չէ, որը մենք ճանաչում էինք անցյալում: Ադրբեջանը կարողացավ և՛ իր ֆինանսներն օգտագործել, և՛ այն միջնադադարը, որ եղավ 1994-ից հետո: 1994-ին եղել է շատ ծանր իրավիճակ: Ոմանք ասում են, որ այլևս հնարավոր չէր պատերազմը շարունակել, ոմանք, ինչպես օրինակ, Կոմանդոսը, պնդում են, որ կարելի էր շարունակել: Բայց փաստն այն է, որ մենք այդ ժամանակ եղել ենք հաղթող կողմ: Եվ այստեղ տեղի ունեցավ միջազգային հարաբերությունների կազուս. հաղթեցինք պատերազմի դաշտում, կորցրինք դիվանագիտության դաշտում:

«ՀԱՊԿ-Ի ՓԱՍՏԱԹՂԹԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՇԱՏ ԼՈՒՐՋ ԲԱՆԱՎԵՃԵՐ ԵՆ ԸՆԹԱՆՈՒՄ»

-Այսօր կրկին կանգնած չե՞նք նման վտանգի առջև: Հրադադարին հաջորդած օրերին շրջանառվող «Մենք բուշլատներով հաղթեցինք, հանկարծ կոստյումներով մեզ չդավաճանեք» պատկերավոր խոսքը նույնքան ակտուալ չէ՞ այսօր:
-Նման հարցերը միանգամից չեն լուծվում, հիմա շատ խնդիրներ կան, որ պետք է հաղթահարի Հայաստանը: Հիմա դիվանագիտության խնդիրն է ներկայացնել ամբողջ աշխարհին, թե ինչ կատարվեց: Միջազգային ատյաններում ոչ մեկը չի ուզում ընդունել այն, ինչ իրականում կատարվեց: Անգամ Պուտինը, որ կանգնեցրեց դա, չի ուզում բարձրաձայնել կատարվածի մասին ճշմարտությունը, չի ասում, թե ով է առաջինը հարձակվել:
-Եթե մենք պատերազմական գոտում հաղթանակող դուրս չգայինք, և Ադրբեջանը կարողանար մտնել Ղարաբաղ, հասնել իր նպատակին, Պուտինը կկանգնեցնե՞ր ագրեսորին, թե՞ դա արվեց, որովհետև մենք, որքան էլ անսպասելի էր, կարողացանք մեր ուժերով հետ մղել թշնամուն:
-Եթե խոսենք միջազգային դիվանագիտության լեզվով, պիտի ասենք, որ Ռուսաստանը երբեք չի խառնվել ու չի խառնվելու Ղարաբաղի ազատագրման, ղարաբաղյան կոնֆլիկտի լուծման գործին: Կխառնվի այնքանով-որքանով՝ պահելով հավասարակշռությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև: ՈՒրիշ բան, եթե Հայաստանն ինքը մտնի պատերազմական գործողությունների մեջ և խնդրի ՀԱՊԿ-ին միջամտել: Իսկ սա նույնպես խոսակցության շատ լուրջ թեմա է: Արդյո՞ք կգործի այդ մեխանիզմը: Հիմա ՀԱՊԿ-ի փաստաթղթի վերաբերյալ շատ լուրջ բանավեճեր են ընթանում, փորձում են հասկանալ, թե ինչու է այն ստորագրվել: Փորձենք հասկանալ, թե ինչու է Ռուսաստանն Ադրբեջանին զենք տալիս: Այսօր բոլոր խոսակցությունների առանցքը դա է, չէ՞: Ամեն ինչ գալիս է ոչ պրոֆեսիոնալիզմից: Երբ Հայաստանն ստորագրում էր ՀԱՊԿ-ի փաստաթուղթը, նախ պետք է ուշադիր կարդար, թե դա ինչ է իրենից ներկայացնում: Դա կոլեկտիվ անվտանգությանը միտված փաստաթուղթ է, ուրեմն պետք էր ուսումնասիրել համանման այլ փաստաթղթեր, տեսնել, թե ինչ կետեր են պարունակում այդպիսիք: Եթե իմանային, թե ՆԱՏՕ-ն ինչպես է կարգավորում իր հարցերը, կարծում եմ, որ հայերը չպիտի ստորագրեին այդ փաստաթուղթը: ՆԱՏՕ-ն ունի կետ, համաձայն որի՝ որևէ պետություն իրավունք չունի դառնալու այդ ալյանսի անդամ, եթե կոնֆլիկտի մեջ է իր տարածաշրջանի մեկ այլ պետության հետ։ Վրաստանը և ՈՒկրաինան՝ Ձեզ օրինակ։ ՀԱՊԿ-ն այդպիսի կետ չունի, և մենք դրան ուշադրություն չդարձրինք: Կամ` ՀԱՊԿ-ի անդամին հակացուցված չէ մեկ այլ կազմակերպությանը հարելը, անգամ եթե նա իր անդամի դեմ է աշխատում։ ՈՒ հիմա Ղազախստանը ակտիվ գործում է Իսլամական համագործակցության դաշտում, որը մեկը մյուսի հետևից հակահայկական որոշումներ է կայացնում, և դրա դեմ ոչինչ չես կարող անել: Ինչպես նաև ՀԱՊԿ-ը չի բացառում, որ իր անդամի և այլ միջազգային իրավունքի սուբյեկտի միջև եղած հակասությունների պարագայում մեկին կամ մյուսին զենք վաճառվի: Դե, Ռուսաստանն էլ վաճառում է:
(շարունակելի)

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ