Կոմպոզիտոր, դաշնակահար, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԲԱՅԱՆԸ ստեղծագործում է բոլոր դասական ժանրերով: Նրա ստեղծագործությունները հնչել են մոտ 40 երկրներում, բազմաթիվ հեղինակավոր փառատոներում և համերգներում: Ելույթներ է ունեցել նաև որպես դաշնակահար: Հայաստանում և Ֆրանսիայում 1998-ից անցկացվում են Վահրամ Բաբայանի երաժշտության փառատոներ: Նրա մասին գրվել են գրքեր: Վահրամ Բաբայանն ինքը հեղինակ է երաժշտական խնդիրների վերաբերյալ հոդվածների: Դասավանդում է Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում: Կոմպոզիտորը 6 տարեկանում գրել է առաջին ստեղծագործությունները, իսկ 9 տարեկանում` սիմֆոնիա լարային նվագախմբի համար:
«ՄԵԾ ԱՆՋՐՊԵՏ է ԱՌԱՋԱՑԵԼ ՈՒՆԿՆԴՐԻ ԵՎ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԿՈՄՊՈԶԻՏՈՐԻ ՄԻՋԵՎ»
-Պարոն Բաբայան, հայ ժամանակակից երաժշտության փառատոնի անդրանիկ համերգի ընթացքում Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը ներկայացրեց նաև Ձեր 5-րդ սիմֆոնիան: Ինչ կասեք փառատոնի մասին: Այս օրերին մայրաքաղաքի տարբեր դահլիճներում հնչեցին մեր կոմպոզիտորների գործերը: Ինքներս մեզ, մեր արվեստը, այսօր ստեղծվող երաժշտությունը ճանաչելու խնդի՞ր ունենք նաև:
-Խորհրդային տարիներին կազմակերպվում էին ժամանակակից երաժշտության համագումարներ, պլենումներ` երաժշտասեր հանրության դատին հանձնելով բազմաթիվ համերգներ` ժողովրդական, էստրադային, հիմնականում` դասական ժանրերում: Մեր ժամանակներում աննախադեպ է, երբ փառատոնի ընթացքում հնչում է երեք սիմֆոնիկ համերգ, գումարած` երգչախմբային ու կամերային համերգները: Իհարկե, այս փառատոնը հայ կոմպոզիտորին ճանաչելի դարձնելու առիթ է նաև: Մեծ անջրպետ է առաջացել ունկնդրի և կոմպոզիտորի միջև: Հաճախ մոլորության մեջ են գցում մարդկանց, որ ամբողջ աշխարհում է այդպես: Նման բան չկա: Արտերկրում ժամանակակից երաժշտության համերգներին շատ հաճախ լեփ-լեցուն դահլիճներ են լինում, ես ականատես եմ եղել, ինչպես են տոմսերն ամբողջությամբ սպառվում: Իհարկե, կա նաև ունկնդրի մի մեծ խումբ, որ սիրում է ավելի հեշտ ընկալվող երաժշտություն: Դա միշտ է եղել ու լինելու է: Մենք խոսում ենք բարձրարժեք երաժշտության ունկնդրի մասին: Ընդ որում, եվրոպական երկրներում հազվադեպ է լինում, որ համերգի կեսից լքեն դահլիճը, նրանք գիտեն` ինչի են եկել: Մեզ մոտ հաճախ, այսպես ասած, խանգարելու մեխանիզմն է գործում: Սիմֆոնիկ կամ կամերային համերգների գնացողներից ոչ բոլորն են հասկանում, թե ինչ է կատարվում բեմի վրա: Ասես իրենց առավելությունը ցույց տալու համար` անտեղի հազում են, խոսում կողքինի կամ կողքինի կողքինի հետ: Ի վերջո, եթե սխալ համերգի ես եկել, սուսուփուս թող-գնա: Բայց` ոչ, անպայման պետք է ցույց տա, որ չի հավանել:
-Կոմպոզիտորների միության մերօրյա գործունեության մասին ի՞նչ կասեք:
-Մի ժամանակ կոմպոզիտորների միությունը և կոմպոզիտորների հեղինակությունը հասել էին ցածրագույն, եթե չասենք զրոյական մակարդակի: Հիմա շատ բան շտկվում է, զգալի բարելավում կա: Այնպես չէ, որ նախորդ եղածի վրա պետք է կառուցել նորն ու շարժվել առաջ: Շատ բաներում հետընթաց կա, պետք է բերել նորմալ վիճակի ու նոր քայլեր անել: Այդ տեսակետից խրախուսում եմ կոմպոզիտորների միության աշխատանքը:
-Ժամանակակից երաժշտության փառատոնը Ձեզ գոհացնո՞ւմ է:
-Փառատոնի ընթացքում հնչող բոլոր ստեղծագործությունները չեն կարող գլուխգործոցներ լինել, բարձրագույն մակարդակ ապահովել: Ոմանք սա էլ են քննադատության առարկա դարձնում: Ես ասում եմ` նույնիսկ միջազգային հեղինակավոր փառատոներում անհնար է, որ բացառապես լավ երաժշտություն հնչի: Բայց սա առիթ է ներկայացնելու կոմպոզիտորներին, առիթ է, որ կոմպոզիտորը լսի իր ստեղծագործությունը, սխալները նկատի-շտկի ու մի քայլ առաջ անի: Կենդանի հնչողությունը թե՛ ունկնդրի, թե՛ երաժիշտ-ունկնդրի, թե՛ ստեղծագործողի համար անփոխարինելի ու կարևոր դեր ունի:
-Ինչո՞ւ չենք ճանաչում մերօրյա արվեստագետին: Գուցե չե՞նք ուզում ճանաչել, նախատրամադրվածությո՞ւն կա մեր կողքին ապրող արվեստագետի նկատմամբ: Կամ գուցե խնդիրը պրոպագանդայի պակա՞սն է:
-Դուք մի քանի պատճառ նշեցիք և նույնիսկ կարող էիք շարունակել: Սա փոխշաղկապված հարց է: Ե՛վ նախատրամադրվածությունը կա, և՛ պրոպագանդայի պակաս: Նաև ցանկություն չկա. այս երաժշտությունն են սիրում, հասել են զարգացման որոշակի մակարդակի, ավելին չեն ուզում իմանալ: Մեզ մոտ կա այդ խնդիրը: Ստեղծագործողներն էլ հաճախ ձեռքբերումներով ոգևորվում են ու սկսում վայելել հետագա կյանքը: Մինչդեռ մենք գիտենք համաշխարհային մեծության կոմպոզիտորների, որ մինչև կյանքի վերջին վայրկյանը, գիտակցելով անգամ, որ մահանում են, ստեղծագործել են: Գիտությունը, արվեստը զարգանում են, կյանքը առաջ է գնում, մարդը մի՞թե, նայելով տիեզերքին, չպետք է մտածի` ի՞նչ է սա` փորձելով հնարավորինս ճանաչել բնություն-մարդ հարաբերությունը, ներկան, ապագան, հավերժությունը: Գուցե դարեր շարունակ անցնելով դժվարությունների միջով ուզում ենք հիմա ավելի հեշտ ապրել: Սա բացատրություն է, բայց արդարացում չէ:
-Ձեր գործերը դրսում ավելի շատ են հնչել, քան մեզ մոտ: Ի՞նչ է պետք ժամանակակից երաժշտությունը օտարերկրացի ունկնդրին հասցնելու համար: Լավ արվեստն իր տեղը հարթո՞ւմ է, թե՞ ինչ-ինչ քայլեր մենք պետք է անենք:
-Առաջնային եմ համարում, որ մեր մենակատարներն ու երաժշտախմբերն ավելի ակտիվ ներկայացնեն հայ երաժշտությունը, գոնե լավագույն նմուշները: Փառք Աստծո, այսօր շատ են գնում հյուրախաղերի, հնարավորությունները մեծ են, դաշտը` բաց: Պետք չէ կենտրոնանալ մի քանի անունների վրա: Այսօր էլ կան հրաշալի կոմպոզիտորներ: Ինչո՞ւ չհնչեցնել արտասահմանում և ճանաչելի դարձնել: Հաճախ ասում են, թե դրսում չեն ուզում: Ես չեմ հավատում դրան: Եթե դու հարգված մենակատար ես, ենթադրենք` դաշնակահար, և քեզ հրավիրում են հյուրախաղերի, կատարելով իրենց առաջարկած ծրագիրը, արդյո՞ք չես կարող մի ստեղծագործություն էլ ինքդ առաջարկել: Վստահ եմ, որ կասեն` այո: Կամ կարող ենք դրսից եկողներին առաջարկել կատարել հայ կոմպոզիտորների գործերը: Այս դեպքում էլ ասում են, թե կատարողները չեն ուզում: Ես գիտեմ դասախոսների, որ ուսանողներին ասում են` մի նվագեք նոր երաժշտություն: Դուք քիչ առաջ նախատրամադրվածության մասին խոսեցիք, այո, կա այդ չարությունը, թերահավատությունը: Հաճախ մրցութային հանձնախմբերը մրցանակ են տալիս հենց թույլ կոմպոզիտորին: Տրամադրված են տաղանդավոր ու խելացի մարդկանց դեմ: Սա բոլոր ժամանակների խնդիր է ու ամենուր կա: Մեզ մոտ շատ է ընդգծված: Խոսքն այն մասին չէ, որ երկու կոմպոզիտոր իրար չեն սիրում. մրցակցության խնդիր ունեն կամ չեն ընկալում մեկը մյուսի երաժշտությունը: Սրանք այլ հարցեր են:
-Ձեր անունով փառատոն է անցկացվում դրսում, գրքեր են գրվում: Լավագույնս ներկայացվել եք: Մեզ մոտ քանի՞սը գիտեն դրա մասին: Երաժշտարվեստը, ինչպես հարկն է, լուսաբանվո՞ւմ է, որ հանրությունը ճանաչի կոմպոզիտորին, հետաքրքրվի նրա երաժշտությամբ: Ո՞րն է երաժշտագետների դերն այս պարագայում:
-Այո, կա դրա անհրաժեշտությունը, ի վերջո, Բախը, Բեթհովենը, Մոցարտը միանգամից հայտնի չդարձան: Ինչ-որ մեկը պետք է համարձակություն ունենա հարվածներն իր վրա վերցնելու, առաջինն ասելու, որ այս կոմպոզիտորը մեծություն է: Եվ պատմության մեջ նշվում են նրանց անունները: Ովքե՞ր են մեր երաժշտագետները, ինչո՞վ են զբաղված, ինչքանո՞վ են ծառայում մեր երաժշտությանը: Նրանք երբեք չեն կարող նոր կողմերով բացահայտել Բախին, Մոցարտին և մյուսներին, ոչ էլ ծառայում են հայ երաժշտությանը: Անիմաստ թեմաներ են պաշտպանում: Չգիտես ինչու` դոկտորներն են շատանում: Այնպիսի նշանավոր երաժշտագետներ ենք ունեցել, որ այդպես էլ դոկտոր չդարձան: Մի ժամանակ Մոսկվայում էին հաստատում պրոֆեսորությունը, դոկտորական թեզը, ու շատ դժվարությամբ, մեծ ճանապարհ էին անցնում: Այսօր ով ասես պրոֆեսոր է, ով ասես դոկտոր է: Շատ են, հնարավոր չէ, որ այդքան լավերը լինեն: Եվ, ինչպես նշեցի, ոչ ոքի չեն ծառայում, համերգների չեն գալիս, իրենց կարծիքը որևէ կերպ չեն արտահայտում: Եթե գոնե ճանաչելի դարձնեն երաժշտին, նրա արվեստը, դա արդեն մի փոքր քայլ է:
«ԹՂԹԻ ՎՐԱ ԳՐՎԱԾ ՈՉ ՄԻ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐ ՀԱՐՑ ՉԻ ԼՈՒԾԻ»
-Ի՞նչ կասեք քառօրյա պատերազմի ու հարաբերական անդորրի մասին: Արվեստագետները հաճախ խուսափում են քաղաքական վերլուծություններից, բայց խնդիրն այս դեպքում համազգային է և օրհասական:
-Ես, իհարկե, մտահոգ եմ, բայց մեծ տերությունների ծրագրած գաղտնի ինֆորմացիաներին մենք հաճախ չենք տիրապետում, չենք կարողանում ճիշտ եզրակացություն անել: Մենք չգիտենք, թե Ամերիկան ինչ շշնջաց Թուրքիայի ականջին, Ռուսաստանը` ինչ: Սարսափով եմ ասում, բայց դադարը ժամանակավոր է, Արցախի հարցը պետք է հանգուցալուծում ունենա: Կա՛մ մի կողմը պետք է հաղթի, կա՛մ մյուս կողմը: Թղթի վրա գրված ոչ մի պայմանագիր հարց չի լուծի:
-Քառօրյա պատերազմը կարծես բացահայտեց նաև մեր մեջ թաքնված ուժն ու միախմբումը:
-Շատ կուզեի, որ համախմբվածություն լիներ նաև խաղաղ ժամանակ: Հենց վտանգն անցնում է, ամեն մեկն իր կողմն է ձգում: Բոլոր պարագաներում պետք է համախմբված լինենք: Սա մեր գիտակցության մեջ լավ չի նստած:
«ԻՆՉՊԵՍ ԳՈԳՈԼԸ ԿԱՍԵՐ` ՈՎՔԵ՞Ր ԵՆ ԴԱՏԱՎՈՐՆԵՐԸ»
-Եվրատեսիլյան և նմանատիպ այլ շոուների միջոցով Հայաստանը ճանաչելի դարձնելուն ինչպե՞ս եք վերաբերվում:
-Խոսքն արդեն երգարվեստի մասին է: Երբեմն լավ երգեր հնչում են այնտեղ: Դա զուգահեռ մի աշխարհ է, ունի իր ունկնդիրը, և պետք է ինչ-որ ձևով բավարարել պահանջարկը: Բայց ի՞նչ երաժշտություն են տանում և ո՞ւմ համար: Ովքե՞ր են դահլիճում նստածները, ինչպես Գոգոլը կասեր` ովքե՞ր են դատավորները: Արթուր Ռուբինշտեյնի, Կլաուդիո Արաուի, Սվյատոսլավ Ռիխտերի, Գրիգորի Սոկոլովի ունկնդիրը արդյոք կլսի՞ անպետք երաժշտություն: Հակառակն էլ հնարավոր չէ. ցածր մակարդակի երաժշտության ունկնդիրը չի լսի նրանց կատարումները: Սրանք տարբեր աշխարհներ են, չի կարելի և՛ մեկը հավանել, և՛ մյուսը:
-Երկրի համար ծանրագույն ժամանակներում արվեստը շարունակո՞ւմ է ապրել, ստեղծվո՞ւմ են արվեստի գործեր:
-Անպայման: Հաճախ էքստրեմալ պայմաններում, սուր զգացողությունների ժամանակ մարդու մեջ քողարկված ռեսուրսներն արթնանում են, և ֆանտաստիկ գործեր են ստեղծվում: Եվ ոչ միայն արվեստում, նաև գիտության մեջ, կյանքում:
-Ի՞նչը կուզեիք փոխվեր մեր իրականության մեջ:
-Կուզեի ավելի շատ մատուցվեր մեր երաժշտությունը, պետական կառույցները միջոցառումներ կազմակերպելիս ավելի շատ հենվեին դասական երաժշտության վրա: Ցանկալի է, որ երաժշտությունը հնչեցնելուն զուգահեռ մեկնաբանություններ լինեն, հեղինակի կենսագրության հետաքրքիր հատվածները ներկայացվեն, ասվի, թե ինչպես է ստեղծվել տվյալ երաժշտությունը, ինչ առիթով: Բեթհովենի խլության մասին ավելի շատ է խոսվել, քան բուն Բեթհովենի մասին: Նույնը Մոցարտին թունավորելու մասին կարող եմ ասել: Սա չէ սկզբունքը, բայց ամեն մի փոքր դետալ մի բան ավելացնում է: Կարևոր է նաև հոգեբանական առումով, երբ գիտակցում ես, որ ազգդ այսօր էլ մեծեր ունի, քեզ ավելի ուժեղ ես զգում: Պետք չէ շարունակ մեկ-երկու անունից կառչել:
-Արվեստագետն էլ իրեն գնահատված կզգա:
-Ես որքան էլ անկախ մարդ եմ, որքան էլ քիչ եմ կարևորում խրախուսելու ձևերը, կարծում եմ, արվեստագետը նման է երեխայի, պիտի ասես` ապրես, բալիկս, ինչ լավ բան ես արել:
-Ձեզ համար էական չէ՞ լեփ-լեցուն դահլիճը:
-Ես ոչ միայն չեմ ձգտում հանրահռչակման, նաև չեմ մտահոգվում համատարած ճանաչում ունենալու խնդրով: Եթե դահլիճում պետք է քսան հոգի նստած լինի, ոչինչ, թող լինի քսանը: Գերմանացի հանրահայտ ավանգարդիստ-երաժիշտ Կառլհայնց Շտոկհաուզենը կանգնում էր դահլիճի դռան մոտ, նայում էր ներս մտնողների դեմքին և ում չէր հավանում (թեև տոմս ունեին), ներս չէր թողնում: Իսկ շատերը խնդրում են, որ գան, դահլիճը լցնեն: Ավելի լավ է դատարկ մնա աթոռը, քան կրկնակի դատարկ լինի: Ես տեսել եմ և՛ լեփ-լեցուն դահլիճներ, և՛ կիսադատարկ: ՈՒմ հետաքրքիր է, թող լսի, ում էլ չէ, թող հեռանա, բայց գոնե անաղմուկ, առանց խանգարելու:
-Մի փոքր էլ Ձեր ծրագրերից պատմեք:
-Լարային նվագախմբի համար ստեղծագործություն եմ գրում: Նաև կարգավորում եմ արխիվս: Հրատարակված նյութերը շատ են, բայց քիչ են իմ գրածի համեմատ: Ձեռագրերի մեծ մասը հնացել է, քրքրվել, փորձում եմ կարգի բերել, ստուգել, լրացումներ անել, որ չկորչեն-գնան: Եվ եթե կարողանում եմ ինչ-որ բանով օգտակար լինել երիտասարդներին, երաժշտությանը, բավարարված եմ ինձ զգում, ուրախանում եմ:
-ՈՒնե՞նք խոստումնալից երաժիշտների նոր սերունդ:
-Այո, ցավոք, շատերը երկրից գնում են: Նախկինում ուսումն ավարտելուց հետո էին գնում, հիմա` ուսման կեսից: Եվ կարող եմ ասել ուսանողներիս խոստովանությունն անձամբ ինձ ուղղված: Ասում են` այն, ինչ դուք եք մեզ սովորեցրել, այնտեղ չեն սովորեցնում, պարզապես դաշտն է պետք, երկիրն է պետք: Վստահ եմ, որ այդպես է, մենք ունենք լավ երաժիշտներ, մանկավարժներ, ի վերջո, խորհրդային շրջանում հրաշալի դպրոց ենք ունեցել: Մեր երիտասարդ երաժիշտները արտասահմանում փառատոների են մասնակցում, պատվերներ են ստանում, սկավառակներ են թողարկում: Չեն ասում` երիտասարդ ես, պիտի սպասես: Այստեղ համերգից հետո շարունակություն չի լինում: Բա չձայնագրե՞ն, մեկ ուրիշ կատարողն էլ չհետաքրքրվի՞: Ցավոք շատ երաժիշտներ, լինելով տվյալ ստեղծագործության առաջին կատարողը, ուզում են լինել նաև միակը: Խնդիրները, խոչընդոտները շատ են, առաջինը մենք ենք մեզ խանգարում: Թե չէ` լավ որակներ ունենք: Արժեքները հո չվերջացա՞ն: Երիտասարդները հաճախ գնում են վերադառնալու մտադրությամբ, բայց չեն վերադառնում: Գոնե ինչ-որ բան հայրենիքի համար անեն, ոչ թե սեփական կենսագրութունը կառուցեն միայն ու կապերը խզեն իրենց արմատների հետ:
Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ