«Մեր խնդիրն այն է, որ մտածում էինք, թե պատերազմը վերջացել է. չի՛ վերջացել»

«Իրատեսի» հյուրը դերասան ԱՐՄԱՆ ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆՆ է: Հարցազրույցը կայացել է ապրիլյան քառօրյա պատերազմին հաջորդած հարաբերական հրադադարի օրերին: Հասկանալի է, որ օր օրի իրավիճակ է փոխվում, սակայն այս զրույցը պետք է ընկալել համաժամանակյա կտրվածքով:

«ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԴ Է ԵԿԵԼ, ՆՈՐ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅԱՄԲ, ԵՎ ՎԱՂՎԱ ՕՐՆ ԻՐԵՆՑՆ Է»

-Արման, այնպիսի ժամանակներ ենք ապրում, որ մշակույթի մասին խոսելը ակտուալ չէ, բայց և չեմ կարող մշակույթի մարդու հետ խոսելիս գոնե մեկ հարցով չանդրադառնալ այդ ոլորտին: Ստեղծագործական ի՞նչ ընթացքի մեջ ես, որքանո՞վ է հաջողվում այս ժամանակներում մնալ ստեղծագործողի կարգավիճակում, լինել առաջվանը:
-Չեմ կարող ասել, թե ինչ ստեղծագործական ընթացքի մեջ եմ: Դա պիտի ասեն թատերագետները, կինոգետները, համապատասխան մասնագետները: Ես միշտ գլուխս կախ իմ գործն եմ արել ու շարունակում եմ անել:
-Համազգային թատրոնն այս օրերին նույն ռիթմո՞վ է աշխատում, հանդիսատեսը նույն ակտիվությա՞մբ է հաճախում թատրոն:
-Պատկերացրեք, որ եղավ այդ խնդիրը: Քառօրյա պատերազմից անմիջապես հետո մենք կոմեդիա պիտի խաղայինք, և ես մոտեցա թատրոնի տնօրենին ու առաջարկեցի չխաղալ: Բայց ներկայացումը խաղացինք՝ մի պարզ պատճառով. մենք չենք ուզում՝ հակառակորդը մտածի, որ կարողացել է Երևանի մշակութային օջախներից մեկի վրա ազդեցություն ունենալ: Իհարկե, ներկայացումից առաջ բոլորս մեկ րոպե լռությամբ հարգեցինք զոհերի հիշատակը, ապա սկսվեց ներկայացումը: Եթե դրամա կամ ողբերգություն լիներ, գուցե և չմտահոգվեի, բայց քանի որ կոմեդիա էր, շատ դժվար էր, սիրտ չկար խաղալու: Եվ սիրտ չկար նաև հանդիսատեսի մեջ: Այդպիսին էր մթնոլորտը ողջ քաղաքում, ողջ երկրում: Նույնիսկ ավտոճանապարհային ոստիկան եմ տեսել այդ օրերին, որի աչքերում արցունք կար: Այնուամենայիվ խաղացինք, և դա ամենածանր ներկայացումն է եղել ինձ համար:
-Ի՞նչ ես կարծում, ստեղծված իրավիճակը կազդի՞ Համազգային թատրոնին շենք տրամադրելու հանգամանքի վրա:
-Հույսեր ունենք, որ շուտով Համազգային թատրոնը տանիք կունենա, բայց ինչպես մնացած բոլոր հարցերը, սա ևս կախված է մեր երկրի անվտանգությունից: Ասեմ, որ հրաշալի սերունդ ունենք, պայծառ մտքով թատերական սերունդ, դերասանացուներ: Միայն թե չխանգարեն էս մարդկանց, տեղ տրամադրեն ստեղծագործելու-աշխատելու: Սա հնարավոր կլինի, եթե ազատվենք թատերական վերնախավի գորշ մարդկանցից: Թատրոնը կենդանի օրգանիզմ է, և նրա ձևը հիմա փոխվում է: Դերասանը չի կարող հարյուր տարի նույն բանն անել: Փա՜ռք Աստծո, այսօր կա համացանց, կա աշխարհի տարբեր երկրներում լինելու, ներկայացումներ դիտելու հնարավորություն, իսկ մենք կառչել ենք հին ձևերին: Բայց պիտի համակերպվենք այն մտքի հետ, որ նոր սերունդ է եկել, նոր մտածողությամբ, և վաղվա օրն իրենցն է: Նրանց պետք է տեղ տանք, որ ստեղծագործեն:

«ՊԱՏԵՐԱԶՄՈՂ ԵՐԿԻՐՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ ՉՈՒՆԻ ԹԵՐԱԳՆԱՀԱՏԵԼՈՒ ԻՐ ՀԱԿԱՌԱԿՈՐԴԻՆ»

-Ապրիլյան քառօրյա պատերազմին հաջորդած օրերին մեկնել էիր Ղարաբաղ: Ի՞նչ տեսար այնտեղ:
-Ապրիլի 2-ից հավաքագրվել էի Կոմանդոսի ջոկատում: Բայց ապրիլի 5-ին եղավ զինադադարը, և ես գնացի ավելի ուշ: Ամեն դեպքում շտաբը ձևավորված է, ուսումնավարժական աշխատանքներն ընթանում են: Մի բան պիտի ասեմ. մենք ազգովին մի մեծ խնդիր ունենք՝ հանդուրժողականությունը: Մենք միշտ ենք հանդուրժել, բոլոր բնագավառներում ենք հանդուրժել: Ադրբեջանը քանի՞ տարվա պատմություն ունի՝ 98, չէ՞:
-Այո, ղարաբաղցի երկարակյաց տատիկի առնչությամբ էլ կատակեցին, թե նա վեց տարով մեծ է Ադրբեջան կոչվող պետությունից:
-Դա է ճշմարտությունը: Մենք հանդուրժել ենք, որ նրանք պատմություն կերտեն, որ իրենց պատմության դասագրքերում գրվի, որ Երևանն ադրբեջանցիներն են կառուցել: Նույնն են արել վրացիները՝ հանդուրժելով, որ գրվի, թե Թիֆլիսն ադրբեջանցիներն են սարքել: Մենք հանդուրժել ու թույլ ենք տվել, որ էդ մարդիկ կայանան մեր կողքին: Սա մեր ազգային հիվանդությունն է: Նույն կերպ մենք հանդուրժում ենք միջակությունների վերելքը թատերական բնագավառում, այլ բնագավառներում: Գորշությունն այնքա՜ն շատ է այսօր թատերական վերնախավում, թատերական հեղինակությունների շրջանում: Այս մասին ես չեմ վախենում խոսել:
-Եվ մենք անընդհատ բախվում ենք այն ճշմարտությանը, որ մեր ներքին թշնամին ավելի վտանգավոր ու վնասաբեր է, քան արտաքինը: ՈՒ մեր պատերազմը ներքին թշնամու հետ կարծես թե չի հաջողվում, այդպես չէ՞:
-Իհարկե, այդպես է: Մենք այսքան տարի զբաղվել ենք հակառակորդին թերագնահատելով: Չի՛ կարելի, պատերազմող երկիրն իրավունք չունի թերագնահատելու իր հակառակորդին:

«ԱՊՐԻԼՅԱՆ ՔԱՌՕՐՅԱՅԻ ԺԱՄԱՆԱԿ ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ԿԱՐՈՂԱՑԱՎ ՄԻ ՄԵԾ ՄԱՐՏԱԿԱՆ ՇՔԵՐԹ ԱՆԵԼ»

-Մենք նաև մեզ ենք գերագնահատում, չէ՞:
-Ոչ թե գերագնահատում ենք, այլ մենք մեծամիտ ենք: Մենք սիրում ենք ասել՝ դե լա՜վ, Ադրբեջանը դեբիլ է: Դեբիլ է, դեբիլ չէ, նախրչի է, չոբան է, ինչ է, փաստն այն է, որ ապրիլյան քառօրյայի ժամանակ նա կարողացավ մի մեծ մարտական շքերթ անել, այսինքն՝ ցուցադրեց մեզ իր ամբողջ զինանոցը: Եվ ցուցադրեց ոչ թե նկարներով, այլ բուն գործողությամբ: «Սմերչ» էլ կիրառեց, «TOC» էլ, անօդաչու սարք էլ: Սա ես համարում եմ շքերթ: Իհարկե, գիտեմ, թե որն էր կատարվածի պատճառն ու նպատակը: Ադրբեջանը, փաստորեն, հաղթանակ էր ուզում, որը չստացվեց, ձախողվեց: Երբ հետևում ենք նրանց քաղաքագետների, ռազմագետների, մտավորականների խոսքին, տեսնում ենք, որ նրանք դա իրենց հաղթանակը չեն համարում: Ասում են. «Եթե դա հաղթանակ էր, ապա ինչո՞ւ մեր դրոշը Շուշիի վրա չէ, Լաչինի վրա չէ»: Այսինքն՝ նրանք համարում են, որ պատերազմը տանուլ են տվել:
-Բայց նրանց ռազմական և քաղաքական վերնախավը խոսում է հաղթած լինելու մասին:
-Ես էլ եմ խոսում նրանց հաղթած լինելու մասին: Ինչո՞ւ: Որովհետև քառօրյայից հետո շատ կարևոր դիրքեր նրանք գրավել են և այնտեղ տնկել իրենց դրոշները: Այո, մենք չենք հաղթել: Եթե հաղթած լինեինք, այսօր մեր շահումյանցին, գանձակցին գաղթական չէին լինի: Քանի սկսվել էր, գնայինք առաջ: Ինչո՞ւ չգնացինք: Մենք չսկսեցինք, չէ՞: Իրենք սկսեցին, ուրեմն ինչո՞ւ առաջ չգնացինք, որովհետև չկարողացանք: Մենք միշտ ասում ենք՝ պատրաստ ենք: Ես էլ եմ հավատացել, որ պատրաստ ենք: Եվ հիմա էլ եմ հավատում, չեմ ուզում չհավատալ: Բայց փաստն այն է, որ մենք ճնշվել ենք ու թույլ տվել, որ հինգ դիրք Թալիշի կողմից, մի այդքան էլ Ջաբրայիլի կողմից անցնի իրենց ձեռքը: Դրանք հետ բերելը հնարավոր է: Դա մեկ օրվա գործ է, ի միջի այլոց: Մի քանի լուրջ մասնագետ կարող է նստել, գծել հարձակման պլանն ու հետ բերել այդ տարածքները: Չեն անում, որովհետև վախենում են հետագա գործողություններից: Բա որ հանկարծ մի նոր մեծ գործողությո՞ւն սկսվի, մենք պատրա՞ստ ենք դրան դիմակայելու: Ես չունեմ դրա պատասխանը: Իհարկե, ես գիտեմ, որ ոգեղենությունը մեր մեջ շատ է: Եվ սփյուռքում այսօր հազարավորները կան, ովքեր պատրաստ են գալու, իրենց մարդկային ռեսուրսը ներդնելու՝ հանուն մեր ապահովության և անվտանգության: Բայց այսօր մարդկային ռեսուրսներով կռվելու դարը չէ: Մարդիկ, մարտադաշտից շատ հեռու ու ապահով մի տեղում նստած, համապատասխան կոճակներով խաղ են խաղում, կռիվ են մղում հայի դեմ: Իսկ մենք դեռ 80-ականների զենքով ենք կռվում:
-Եթե մենք, այնուամենայնիվ, կարողանում ենք դիմակայել թշնամուն, ուրեմն ինչո՞ւ ենք արդյունքում մնում կորցրածի կարգավիճակում: Դարձյալ բախվում ենք դիվանագիտական ճակատում թույլ լինելու իրողության հե՞տ, որի մասին անվերջ խոսվում է ու խոսվում:
-Ես դրա մասնագետը չեմ, չեմ կարող վերլուծել, թե ինչ է կատարվում դիվանագիտական ճակատում: Բայց գոնե աչքիս տեսածը կարողանում եմ հասկանալ ու յուրովի մեկնաբանել: Ես պահեստազորի սպա եմ: Եվ հասկանում եմ, որ եթե դիվանագիտական ճակատում ադրբեջանցիները հաղթեին, չէին գնա հարցը ռազմական ճանապարհով լուծելու քայլին:

«ԹՈՒՐՔԸ ՄՏԱԾՈՒՄ Է՝ ՄԵԶ ՈՆՑ ԱՐԱՆՔԻՑ ՀԱՆԻ, ՉԵՆՔ ՀԱՍԿԱՆՈ՞ՒՄ ԷՍՔԱՆԸ»

-Արման, դու սահմանամերձ Բերդ քաղաքից ես, որտեղ հարաբերական խաղաղություն կոչված ժամանակներում էլ չէին դադարում ադրբեջանական դիրքերից լսվող կրակահերթերը անգամ օրը ցերեկով. ինքս եմ դրա ականատեսը եղել: Հիմա ի՞նչ վիճակ է այնտեղ:
-90-ականներից այս կողմ Բերդում խաղաղ ժամանակներ չեն եղել: Չմոռանանք սա, որովհետև շատ կարևոր է: Պատերազմը չի վերջացել: Եվ սա է հենց մեր խնդիրը, որ մտածում էինք, թե պատերազմը վերջացել է. չի՛ վերջացել: Եթե վերջացել էր, ինչո՞ւ էին ամեն օր հայ զինվորի դիակ բերում, ինչո՞ւ էին մեր երեխաները Չինարիում, Այգեպարում, Մովսեսում, շատ ուրիշ սահմանամերձ գյուղերում դպրոց ու մանկապարտեզ գնում ռմբակոծությունների տակ, ինչո՞ւ էին մանկավարժները երաժշտություն միացնում, որ երեխաները չլսեին ռմբակոծությունների ձայները և չվախենային: Չի՛ վերջացել պատերազմը: Մենք, չասեմ, թե մեզ ջայլամի նման ենք պահել, ուղղակի ինքներս մեզ ապահովեցրել ենք, մեր գլխի տակ փափուկ բարձ դրել: Դե լա՜վ է, էլի, ի՞նչ է եղել որ: Գնանք Գյուլին ֆուտբոլի հրավիրենք, թուրքի հետ առևտուր անենք և այլն, և այլն: Չէ, եղբայր: Թուրքը մտածում է՝ մեզ ոնց արանքից հանի, չենք հասկանո՞ւմ էսքանը:
(շարունակելի)

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ