«Կուզեի ժամանակները փոխվեն, գնանք հետ ու էնտեղից նորից սկսենք ապրել»

«Իրատեսի» հյուրը գեղանկարիչ, Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի կերպարվեստի ֆակուլտետի դոցենտ ԱՎԵՏԻՔ ՀԱԿՈԲՅԱՆՆ է:

«ՔԱՆԴԱԿԱԳՈՐԾՆԵՐԸ ԻՄ ՑԱՆԿԱՑԱԾ ՆԿԱՐԻՑ ԿԱՐՈՂ ԵՆ ՔԱՆԴԱԿ ՍՏԵՂԾԵԼ»

-Պարոն Հակոբյան, Ձեր գեղանկարչության մեջ գերիշխող ժանր է դիմանկարը: Դիմանկար անելու համար մարդու ներաշխարհին խորապես ծանոթ լինելը պարտադի՞ր է, թե՞ նկարչի համար բավական է միայն լավ ուսումնասիրել դեմքը, դիմագծերը:
-Դիմանկարը միայն դեմք չէ: Մարդուն պետք է ամբողջությամբ զգաս: Տեսողական հիշողությամբ, տեսողական զգացողությամբ պիտի ընկալես նրա տեսակը: Դիմանկարները հիմա են շատ: Ես նաև մեծածավալ գործեր եմ նկարել նախկինում: Բայց այդպիսի նկարներն այժմ պահանջված չեն: Դրանց ժամանակներն անցել են:
-Նախկինում մեծածավալ կտավների ստեղծումը պայմանավորվում էր պետպատվերի առկայությամբ, այնպես չէ՞:
-Այո՛, լինում էր պետպատվեր, նկարներն արվում էին, ցուցադրվում էին, և լավագույն գործերը գնվում էին: Իսկ այսօր այդ գնորդը չկա, գոյություն չունի:
-Այսինքն՝ այսօր նկարիչն իր ստեղծագործական դրսևորումներում լիովին ապավինում է ինքնորոշմա՞նը, արտաքին, ուղեկցող ազդակներ չե՞ն գործում:
-Հիմնականում՝ այո՛:
-Դուք ունեք աշխատանքներ, որոնցում համադրված են գունանկարչությունը, գրաֆիկան, քանդակը: Սա և՞ս ստեղծագործական վերջին տարիներին ի հայտ եկած մոտեցում է, թե՞ նախկինում էլ եք այս տեսակ գործեր ստեղծել:
-Ես միշտ եմ ունեցել նմանատիպ ստեղծագործություններ: Դա նկարչության իմ տեսակին շատ մոտ է: Իմ ցանկացած նկար միևնույն ժամանակ նաև քանդակ է: Քանդակագործները իմ ցանկացած նկարից կարող են քանդակ ստեղծել:
-Ձեր անձնական արխիվից ակնհայտորեն երևում է, որ 1970-ական թվականները Ձեզ համար շատ բեղուն ժամանակներ են եղել: Ձեր գործերն ընդգրկված են այդ տարիներին տպագրված կատալոգներում, լուրջ հրատարակություններում: Այդ թվականների շունչը լուսավո՞ր հետագիծ է թողել Ձեր մեջ:
-Առհասարակ այդ ժամանակները՝ 70-ական թվականները, շատ լավն էին բոլորիս համար: Լուրջ մոտեցումներ կային արվեստի նկատմամբ: Արվեստի, կերպարվեստի մեջ մուտք գործելու հարցում շատ լուրջ քայլեր էր պետք անել: Ես այդ տարիներին ստացած մրցանակներ ունեմ, որոնք շատ բարձր եմ գնահատում: Խորհրդային մասշտաբներով եմ ներկայացվել, պարգևներ ստացել:

«ՎԵՐՆԻՍԱԺԻՑ ԱՄԵՆԱՎԱՏ ԳՈՐԾԵՐԸ ԳՆՈՒՄ ԵՆ՝ ՄՏԱԾԵԼՈՎ, ԹԵ ԴՐԱՆՔ ԱՄԵՆԱԼԱՎ ԳԵՂԱՆԿԱՐՉԱԿԱՆ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԵՆ»

-Այդ տարիներին լինել նկարիչ, արվեստագետ, չէր նշանակում պարփակված լինել միայն Հայաստանի շրջանակներում, լինել միայն հայաստանյան դեմք: Ճանաչումը ենթադրում էր միութենական համբավ, ներկայացվածություն: Եվ Դուք այդպիսիներից մեկն եք եղել. Ձեզ տպագրել են 70-ականների մի քանի տասնյակ խորհրդային նկարիչներին ներկայացնող կատալոգում: Կապերը, շփումները պահպանվե՞լ են այդ նկարիչների հետ, տեղյա՞կ եք, թե 70-ականներին միութենական այլ հանրապետությունների գնահատված նկարիչներն այսօր ինչ կարգավիճակի են հասել:
-Նույն իրավիճակում են, ինչ մենք՝ Հայաստանում: Բոլորիս համար էլ դժվար է: Մատնված ենք անուշադրության: Առաջ ոչ միայն պետությունն էր պատվեր իջեցնում, այլև կային անհատ մարդիկ, ովքեր հետաքրքրվում էին քո արածով, գալիս էին արվեստանոց, տեսնում ինչ-որ նկար, հավանում, գնում: Հիմա նման բան չկա: Հիմա վերնիսաժից ամենավատ գործերը գնում են՝ մտածելով, թե դրանք ամենալավ գեղանկարչական ստեղծագործություններն են: Եվ սա լուրջ խնդիր է: Վերնիսաժը շատ վատ երևույթ է: Մենք ունենք շատ լավ նկարիչներ, բայց նրանք իրենց ու իրենց ընտանիքները պահելու համար դիմում են ամեն ինչի, անում են այնպիսի նկարներ, որոնք պահանջված են վերնիսաժում: Օտարազգիներն էլ գալիս գնում են այդ նկարները և տանում դուրս: ՈՒ ամենասարսափելին այն է, որ մի գեղեցիկ օր մի հաստափոր պատկերագիրք կստեղծեն այդ նկարներով ու դրանով կներկայացնեն հայ նկարչությունը: Իսկ իրականում հայ նկարիչները դրանք չեն:
-Ինձ թվում է, որ վերնիսաժի և արվեստանոցում փակված արվեստագետների միջև եղած տարբերությունը նույնն է, ինչ սերիալում նկարվող և լուրջ ֆիլմերում կամ ներկայացումներում խաղացող դերասանների: Կարելի՞ է այսօրինակ զուգահեռ անցկացնել:
-Ինձ թվում է՝ այո՛:
-Իսկ ո՞րն է այս վիճակից դուրս գալու ճանապարհը: Ելք կա՞: Վերնիսաժն ինչ-որ կերպ կերակրում է նկարչին, սերիալը՝ դերասանին: Որպեսզի բացառվի այդ «ինչ-որ կերպի» պարագան, և լուրջ արվեստագետը լուրջ արվեստով զբաղվի, ի՞նչ քայլ պետք է արվի:
-Պետությունը պետք է տեր կանգնի իր արվեստագետին: Մեր նկարիչների միությունը, որի անդամն եմ 1971 թվականից, մատնված է անտերության: Եթե մի ստեղծագործական միություն համարվում է հասարակական կարգով գործող կազմակերպություն, լինի դա գրողների, նկարիչների, թե մեկ այլ միություն, արդեն վատ է: Ի՞նչ է նշանակում հասարակական կազմակերպություն: Ստեղծագործողների համար սա շատ տխուր վիճակ է:
-Ձեր բնանկարներում շատ ընդգծված հայկական պատկերներ են: Ես նայում եմ ու մտածում, որ դրանք երևանամերձ Ձորաղբյուր գյուղից բացվող համայնապատկերներ են: Դուք դուրս եք գալիս բաց բնություն և այնտե՞ղ նկարում, թե՞ աշխատում եք արվեստանոցում փակված:
-Ե՛վ բնության գրկում եմ նկարում, և՛ տեսողական հիշողությամբ՝ արվեստանոցում: Ցանկացած նկարիչ պետք է տեսողական հիշողություն ունենա:
-Իսկ այն, որ մեր բնությունն այսօր ավերվում է, պակասում են կանաչ տարածությունները, բնությունն իր բնական տեսքից օտարվում է, նկարչի համար սա ի՞նչ է նշանակում:
-Նկարչի համար դա ամենատխուր բանն է: Նկարիչն առանց բնության ոչինչ է: Առանց բնության ո՞նց կարելի է ապրել ընդհանրապես:
-ՀՀ մշակույթի նախարարության տպագրած պատկերազարդ օրացույցում, որ վերնագրված է «1915-2015», Դուք ներկայացել եք Սարի թաղի բնապատկերով: Հետաքրքիր մի զուգահեռ անցկացնեմ. Էդվարդ Միլիտոնյանը նույնպես 1915-ին անդրադարձավ Սարի թաղի համապատկերում՝ գրելով «15 թիվը Սարի թաղի մեր փողոցում» շարքը: Ինչո՞վ բացատրել 1915-ի առաջացրած հուզական դաշտի առնչությունը Սարի թաղի հետ:
-Նախ՝ ասեմ, որ Էդվարդ Միլիտոնյանն իմ աշակերտն է եղել թիվ 70 դպրոցում: Իսկ Սարի թաղի առնչությունը Եղեռնի թեմային պայմանավորված է նրանով, որ սարիթաղցիների ճնշող մեծամասնությունը Արևմտյան Հայաստանից եկածներն են: Այդ կապն եմ փորձել ցույց տալ նկարիս միջոցով:

«ԱՆՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԵՆ ՄԱՏՆՎԱԾ ԹԵ՛ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԹԵ՛ ՈՒՍԱՆՈՂՆ ԻՆՔԸ»

-Դուք շատ վաղուց Ձեր մասնագիտական գիտելիքները կիրառում եք նաև մանկավարժական գործունեության մեջ: Այս ընթացքում Ձեր կրթած ուսանողներն ինչի՞ են կարողացել հասնել:
-1977 թվականից եմ մանկավարժականում դասավանդում և ունեցել եմ ուսանողներ, որոնք իսկապես լուրջ հաջողությունների են հասել: Իմ սեղանին դարսված աֆիշները վկայում են այդ մասին: Բայց վերջին տարիների ուսանողների մասին չեմ կարող շատ լավ բաներ ասել, որովհետև համատարած ավերածություն է կրթական համակարգում, անուշադրության են մատնված թե՛ կրթությունը, թե՛ ուսանողն ինքը:
-Բայց այսօր էլ քիչ չեն երիտասարդները, որ ցանկանում են սովորել նկարչություն, առնվազն դառնալ նկարչության ֆակուլտետի ուսանող: Ի՞նչն է նրանց մղում դրան:
-Պարզապես անկեղծությամբ կարող եմ ասել մեկ բան՝ մեր ազգում հինգից չորսը նկարիչ են: Մեր մեջ նստած է կերպարվեստը: Մեկին ասում են, որ ինքը կարող է լավ նկարել, և նա նկարում է ու հասնում հաջողության: Մյուսին ոչ ոք ոչինչ չի ասում, ինքն է զգում, որ կարող է նկարել, նստում ինքն իր համար նկարում է ու դառնում նկարիչ: Սա է: Հայ ազգի մեջ նստած է նկարիչը:
-Ինչպե՞ս եք աշխատում այսօրվա ուսանողների հետ: 1970-ականների դասախոս Ավետիք Հակոբյանի դասախոսական մոտեցումները փոխվե՞լ են այսօր:
-Բավականին փոխվել են: Նախկինում ուսանողների մեջ գերակշռող էին տղաները, այսօր աղջիկներն ավելի շատ են ձգտում նկարիչ դառնալ: Բայց իմ ուսանողները միշտ ակտիվ և ուժեղ են եղել: Ես միշտ աշխատում եմ չպահանջել նրանցից, որ կրկնօրինակեն իմ եսը, նկարչի իմ տեսակը: Եթե ուսանողն ինքը ցանկություն ունենա ինձ մոտենալու, թող մոտենա, բայց ես աշխատում եմ յուրաքանչյուրի մեջ իր առանձին տեսակը զարգացնել: ՈՒսանողի հետ աշխատելիս ունեցած իմ հաջողության գաղտնիքը հենց դրա մեջ է: Կան դասախոսներ, որ իրենց եսը փաթաթում են ուսանողի վզին, և էդ ուսանողն էլ չի իմանում, թե որն է ճիշտը, որը՝ ոչ: Իսկ ամենաճիշտն այն է, երբ դասախոսը կուրսն ընդունում է ու տանում մինչև վերջ: Այս դեպքում և՛ դասախոսն է զգում, որ ինքը պիտանի է որպես դասախոս, և՛ ուսանողն է զգում, թե որքան է նպատակահարմար աշխատել տվյալ դասախոսի հետ:
-ՈՒսանողի վերաբերմունքը ավելի շատ դասախոսի մարդկայի՞ն որակներով է պայմանավորվում, թե՞ մասնագիտական:
-Ինձ համար առաջին տեղում միշտ մարդկային որակն է: ՈՒսանողներն էլ դա զգում են: Նրանք շատ լավ հասկանում են, թե իրենց դիմացինն ով է, ինչպիսին է՝ և՛ որպես մարդ, և՛ որպես նկարիչ:
-ՈՒսանողները նաև քաղաքացի են: Այդ իմաստով ի՞նչ բնութագիր կտայիք նրանց:
-Շատ քիչ են քաղաքացիական որակ ունեցող տղաներն ու աղջիկները:
-Այդ դեպքում ովքե՞ր են հայտնվում Ազատության հրապարակում, Բաղրամյան պողոտայում, տարատեսակ բողոքի միտինգներում, եթե Դուք այդ կերպ եք ընկալում մեր երիտասարդներին:
-Չնչին տոկոս են կազմում լավերը՝ իմ կարծիքով: Շատ ծանր ժամանակներ ենք ապրում: Դժվարությունները շատ են ուսանողների կյանքում:
-Ձեր կոլեգաներից շատերը և առհասարակ շատ հայաստանցիներ 90-ականներին լքեցին մութ ու ցուրտ Հայաստանը: Դուք չե՞ք բացակայել ինչ-որ ժամանակահատված Հայաստանից:
-Ո՛չ: Եվ երբևէ այդպիսի ցանկություն չեմ ունեցել: Ես իմ երկրից չեմ կարող կտրվել, չեմ կարող պատկերացնել ինձ դրսում: Մենք ունեինք շատ նկարիչներ, որ դուրս գնացին այդ տարիներին: Այնտեղ էլ ավարտվեցին նրանք, մահացել են, չկան: Իսկ նրանց մեջ կային շատ շնորհալիները, մարդիկ, ովքեր իսկական արժեքներ էին:
-Այսինքն՝ բնօրրանը՝ իր բոլոր դժվարություններով հանդերձ, նպաստո՞ւմ է արվեստագետի կայացմանը:
-Անկասկա՛ծ: Ես կուզեի ժամանակները փոխվեն, գնանք հետ ու էնտեղից նորից սկսենք ապրել:
-Ինչքա՞ն հետ:
-Մինչև 1970-80-ական թվականներ: Դրանից հետո ամեն ինչ կործանվեց, վերացավ, մատնվեց անուշադրության:
-Դե՜, հետ գնալը, ժամանակը շրջելը վեր է մեր ուժերից, նաև՝ բնության, տիեզերքի ուժերից: Չկա՞ սխալներն ուղղելու մեկ այլ բանաձև՝ առանց հետ գնալու:
-Կարծում եմ՝ մենք շատ հետ ընկանք, տասնամյակներով: Հատկապես տուժեց հայ կերպարվեստը: Խորհրդային Միության տարիներին մեր հանրապետությունը արվեստի մեջ համարվում էր առաջիններից մեկը: Մենք միշտ լավ նկարիչներ ենք ունեցել, որոնց գործերը մինչև այժմ էլ զարդարում են օտար սրահները: Իսկ մեր ցուցահանդեսներում այսօր տխուր վիճակ է:
-Կռվող հայ տղաների թեման վերջին իրադարձությունների ֆոնին չդարձա՞վ ներշնչանքի աղբյուր:
-Ես որոշել եմ այդ տղաների դիմանկարների շարք անել ու ցուցադրել նկարիչների միությունում: Մտադիր եմ անել դա մինչև տարեվերջ: Ես դա պարտք եմ համարում: Նրանք իրենց գործն են արել, ես էլ իմը պիտի անեմ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ