Տիգրան Աֆրիկյանի հարցը

1909 թ. մայիսի 16-17-ին Թիֆլիսում կայացավ Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերության (ԿՀԲԸ) տարեկան ընդհանուր ժողովը` բազմաթիվ մասնաճյուղերի ներկայացուցիչների մասնակցությամբ: Արևելահայության այդ կարևորագույն ազգապահպան կառույցը քննարկեց մի շարք հրատապ հարցեր, բայց ուշագրավ դիպված տեղի ունեցավ երկրորդ օրը: Ժողովը պետք է ընտրեր ընկերության երկու պատվավոր անդամ` Ալեքսանդր Մանթաշյանցին և Տիգրան Աֆրիկյանին:

Առաջինի քվեարկությունը թեպետ զուտ ձևական բնույթ էր կրում, այդուհանդերձ նշվեց, որ թեկնածուն 18 տարի եղել է ընկերության խորհրդի անդամ, վերջերս էլ նվիրաբերել է 20 հազար ռուբլի, որի տարեկան շահութատոկոսը` 900 ռ., պետք է հատկացվի դպրոցներին: Ա. Մանթաշյանցն անխոս ու միաձայն ընտրվեց:

Խնդիր ծագեց Տ. Աֆրիկյանի առնչությամբ: Նորբայազեդցի Աֆրիկյան բազմանդամ գերդաստանի այս շառավիղը վաճառականությամբ էր զբաղվում Թիֆլիսում, ունևոր մարդ էր և տարիներ շարունակ առատաձեռնորեն նվիրատվություններ էր կատարում: Հիմա տեղն ու ժամանակը չէ մանրամասնորեն խոսելու Տ. Աֆրիկյանի մասին, բայց մեջբերեմ 1908 թ. մարտի 1-ի նամակը ԿՀԲԸ խորհրդին. «Իմ որդի Խաչատուրի միջոցով յայտնած էի Խորհրդիդ, որ ես ցանկանում եմ յանձնել Ձեզ գումարներն` իմ նպաստով բացւած գիւղական ուսումնարանների, նոյնպէս և զանազան հիմնարկութիւնների, այս 1908 թ. սեպտեմբերից, որի մասին յայտնած էիք Ձեր համաձայնութիւնը, ուստի ուղարկում եմ ցուցակը.
Թիֆլիսի հայոց դրամատիքական ընկերութեանը` տարեկան 1000 ռ., Երևանի թեմական դպրոցին` տարեկան 1000 ռ., Երևանի Մարիամեան օրիորդաց դպրոցին` տարեկան 200 ռ., Չիբուխլի գիւղի ուսումնարանին` տարեկան 500 ռ., Ներքին Ախտայի`500 ռ., Ռնդամալի` 300 ռ., Կարբիի` 900 ռ., Բազարջուի` 500 ռ., Նորաշէնի (Շօրագալ)` 300 ռ., ՈՒլիա-Նորաշէնի (Շարուր Դալարագեազ)` 300 ռ., Ներքին Գեօզալդարայի` 300 ռ., Օրդակլուի` 500 ռ., Ցամաքաբերդի` 300 ռ., ընդամենը` 6900 ռ.»:

Տ. Աֆրիկյանի թեկնածությունը քննարկելիս գլուխ բարձրացրեց հայոց հատկանիշներից մեկը` կոլեկտիվ նախանձը, եղան թեր և դեմ կարծիքներ, վիճաբանություն, անախորժ ելույթներ: Ի վերջո, գաղտնի քվեարկությամբ` 43 թեր և 10 դեմ ձայներով, Աֆրիկյանն ընտրվեց:
Բայց հարցը չփակվեց: ԿՀԲԸ խորհրդի նախագահ Սամսոն Հարությունյանը` քվեարկության այդպիսի արդյունքից դժգոհ ու վիրավորված, հայտարարեց, որ պաշտոնաթող է լինում: Ժողովականները, հատկապես դեմ քվեարկածները, շրջապատեցին նրան և միաբերան խնդրեցին մնալ: Որովհետև, ըստ ԿՀԲԸ կանոնադրության, նախագահի հրաժարականի պարագայում պաշտոնաթող պիտի լիներ ամբողջ խորհուրդը…

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Թեպետ համոզված եմ, այդ թուրքը հայոց այբուբենը չգիտի, բայց սա հայերեն գիտցողների համար է
• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»
• «Նա չէր մոռանում մեր ազգային հիմնարկները»
• «Հայ վաճառականնե՛ր, ձեր փառքի տունը, ուր անմահ կը մնաք, ձեր տառապեալ հայրենիքն է»
• «Նավթարքան» և Անմահը
• Երեք Ալեքսանդր. Խաչատուր Դադայան
• Ռուսաց Պյոտր I ցարը և հայ վաճառական Պետրոս Ապրոն
• «Հացի արքան»՝ ռուսների Մանթաշյանցը
• «Քո քսակը ազգի շտեմարանն է»
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանը և հայերը

Մեկնաբանություններ