Խատիսյանի մեռելապսակները

Կոնստանտին Խատիսյանը ոչ միայն անվանի դաշնակցական էր, այլև Բաքվի հայ մտավորականների պարագլուխը: Մասնագիտությամբ ճարտարագետ` նա հիմնել էր նավթարդյունաբերական մեքենաշինական սեփական գործարան, նավթահորերի սեփականատեր էր և խիստ ունևոր մարդ: Բայց հարուստ, որը հոգ էր տանում Բաքվում ժողովված հայ գրողների, արվեստագետների, դերասանների, լրագրողների և առհասարակ մտավոր մշակների մասին: Այդ նպատակով 1906 թ. ստեղծել էր «Բաքվի հայոց մշակութային միությունը», որն ահռելի դերակատարություն ուներ բաքվահայոց կյանքում:

Կ. Խատիսյանը բնիկ թիֆլիսցի էր, հայրը պետական բարձրաստիճան պաշտոնյա էր, մայրը` հասարակական գործիչ ու բարերար, իսկ եղբայր Ալեքսանդրը Թիֆլիսի քաղաքագլուխն էր ու դաշնակցության ականավոր դեմքերից մեկը: Եվ բնական է, որ երբ 1913 թ., 49 տարեկան հասակում Կոնստանտինը վախճանվեց, նրան հուղարկավորեցին Թիֆլիսում:
Թիֆլիսահայերն ունեին մի եղկելի բարքային սովորություն` կենդանության օրոք տիրություն չէին անում կիսաքաղց, ծայրը ծայրին հազիվ հասցնող մտավորականներին, բայց հենց նրանց արժանացնում էին հանդիսավոր, ամպագոռգոռ թաղումների: Ընդ որում, այս կամ այն հանգուցյալի «արժեքը» չափվում էր… պսակների քանակով: Դրանք լինում էին երեք տեսակի` ծաղկե, արծաթե ու հազվադեպ` ոսկե: Ամենաճոխ հուղարկավորության արժանացել էր «Մշակ» թերթի խմբագիր Գրիգոր Արծրունին` 420 պսակ:

Կոնստանտին Խատիսյանի համար, ծաղկեպսակներից զատ, բերել էին ութ արծաթե պսակ, որոնք պիտի վաճառվեին, իսկ գումարը տրամադրվեր Խաչատուր Աբովյանի հուշարձան կանգնեցնելու համար: Հուղարկավորությունից հետո այդ ութ պսակները ի պահ հանձնվեցին Վանքի բակում գտնվող Ավետիս Ղուկասյանի թանգարանին: Սակայն հաջորդ առավոտյան պարզվեց, որ թանգարանի պատուհաններից մեկի ներքնամասը քանդել, երկաթյա ճաղերն ու ցանցը պոկել և պսակները գողացել էին… Ձերբակալվեցին տպարանի երկու բանվոր ու Վանքի ժամկոչներից մեկը:
Կոստյայի հացի մեջ աղ չկար:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»
• «Նա չէր մոռանում մեր ազգային հիմնարկները»
• «Հայ վաճառականնե՛ր, ձեր փառքի տունը, ուր անմահ կը մնաք, ձեր տառապեալ հայրենիքն է»
• «Նավթարքան» և Անմահը
• Երեք Ալեքսանդր. Խաչատուր Դադայան
• Ռուսաց Պյոտր I ցարը և հայ վաճառական Պետրոս Ապրոն
• «Հացի արքան»՝ ռուսների Մանթաշյանցը
• «Քո քսակը ազգի շտեմարանն է»
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանը և հայերը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց - 180

Մեկնաբանություններ