«Սուտասելո՜ւկ էր, սուտանելո՜ւկ էր, սուտապրելո՜ւկ...»

«Իրատեսի» հյուրը ՅՈՒՐԻ ՍԱՀԱԿՅԱՆՆ է, որին նախ և առաջ ճանաչում ու սիրում են իբրև մանկագիր, չնայած նրա գրականությունն ունի նաև ավագ սերնդի հասցեատերեր:
Մտերիմների մի փոքր խմբով այցելությունը նրան առիթ դարձավ հանպատրաստից զրույցի, որը և ներկայացնում ենք մեր ընթերցողին՝ հույս ունենալով, որ մեր սիրելի գրողին դրական հույզեր, ապրելու առիթ կտանք այսպիսով:

«ԵՐԲ ՄԱՂԹՈՒՄ ԵՄ ԲԱՐԻ ՕՐ, ԿԱՐԾԵՍ ԹԵ ԱՅԴ ԲԱՐԻՆ ՍԿՍՈՒՄ Է ՈՒՂԵԿՑԵԼ ԻՆՁ»

-Պարոն Սահակյան, մարդկանց ողջունելու Ձեր ձևն ունեք. «Ամեն օր բարի օր»: Ե՞րբ է Ձեզ համար օրը բարի, և ե՞րբ՝ ոչ այնքան:
-Երբ մաղթում եմ բարի օր, կարծես թե այդ բարին սկսում է ուղեկցել ինձ: Իսկապես այդպես է: Ամեն անգամ այդ խոսքն ասելիս ինչ-որ բան փոխվում է մեջս:
-Իսկ մեծ աշխարհում փոխվո՞ւմ է ինչ-որ բան:
-Ինձ թվում է՝ փոխվում է, բայց շատ դանդաղ: Եթե հիշես մեր պատմությունը, կտեսնես, որ այն լավ սկսվել է, վատ շարունակվում է:
-Ինչո՞ւ է այդպես: Մե՞նք ենք մեղավոր, մեր հարևաննե՞րը, տիեզե՞րքը:
-Դժվար հարցեր ես տալիս: Մենք մեղավոր ենք, հարևանները մեղավոր են, տիեզերքը մեղավոր չէ:
-Տիեզերքը մեղավոր չէ մե՞ր պարագայում միայն, թե՞ առհասարակ:
-Առհասարակ:
-Մի բանաստեղծություն ունեք տերևների մասին, որը շատ եմ սիրում.
Տերևն ասաց տերևին.
-Դու տեսնո՞ւմ ես երևի,
Ասա, խնդրեմ, ա՛յ տերև,
Ի՞նչ կա քեզնից քիչ վերև:
-Ինձնից վերև՞, տերև:
-Իսկ նրանից վերև՞:
-Եվ նրանից վերև:
-Իսկ ավելի՞ վերև:
-Իսկ ավելի վերև
Կա մի ուրիշ տերև:
-Արդյոք լա՞վ է երևում:
-Այո՛, լավ է երևում:
-Լավ է,- ասաց տերևը,-
Որ մերոնք են վերևում:

Այս բանաստեղծությունը գրելիս քաղաքական ենթատեքստ դրե՞լ եք դրանում:
-Գրելու ժամանակ՝ ոչ: Ընդհանրապես, երբ բանաստեղծությունը ծնվում է, մանավանդ՝ մանկականը, նախապես մտածված ավարտ, որոշակի տրամադրվածություն չի լինում: Ես միայն ուզում եմ, որ բանաստեղծությունը սիրուն հնչի, և բառերն օգնում են այդ հարցում: Բայց գրել-ավարտելուց հետո մեկ էլ տեսնում եմ, որ ենթատեքստը, ասես քարի տակից, բսնեց:
-Ձեր ընկերը՝ Հովիկ Վարդումյանը, մի առիթով ասաց, թե հայի լավագույն տեսակը լավ ղարաբաղցին է, ու ինքը հենց Ձեզ է համարում այդպիսին: Ինչպե՞ս կարձագանքեք այս գնահատականին:
-Ես մի բանաստեղծություն ունեմ համայնքների մասին, կոչվում է «Տեղս աշխարհում», այդտեղ երևում է իմ վերաբերմունքը: Դժգոհ եմ, որ կա ղարաբաղցու համայնք, կիրովականցու համայնք, լենինականցու համայնք... Ե՞րբ պիտի էդ համայնքները վերանան, մեկը մյուսին չհակադրվեն, և բոլորը ներկայանան որպես հայ, որպես ազգություն: Օրինակ՝ ղարաբաղցիների նկատմամբ բացասական վերաբերմունք կա: Դա ինձ շատ է վախեցնում: Այդ վերաբերմունքը, այդ մասնատումը պիտի վերանան մեր միջից: Կամա թե ակամա պիտի վերանան, որ մենք ամբողջական զգանք մեզ: Եթե մենք Մեծ Հայք լինեինք, այդպիսի բաժանումներ չէին լինի: Մեզ մասնատեցին, ու մենք դարձանք մասնավոր համայնքներ: Հիմա նույնիսկ սփյուռքն է մասնատված, համայնքներն են իրենց ներսում մասնատված: Երևանն ավելի շատ է մասնատված. կան քաղաքի տղերք՝ երևանցիներ, որոնք իրենց մի քիչ ավելին են կարծում, քան մեզ՝ ոչ երևանցիներիս:
-Բայց վերջին տասնամյակներին Երևանում որտեղից ասես եկել-լցվել են մարդիկ, և «քաղաքի տղերքը» շատ են պակասել:
-Միևնույն է, մասնատվածությունը մնացել է: Հիմա մեկը մյուսի հետ ծանոթանալիս հարցնում է, թե որտեղից է: Եթե իրենց համայնքից է, մտերմանում են, եթե՝ ոչ, չեն ուզում հետը շփվել:

«ՇԱՐԺՈՒՄԸ ՄԵԿԻԿ-ՄԵԿԻԿ ՀԱՎԱՔՈՒՄ Է ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՈՒ ՏԱՆՈՒՄ ԴԵՊԻ ԳՈՐԾ»

-Ձեր թոռը ծառայում է հայկական բանակում, Ձեր բնօրրան Արցախի պաշտպաններից մեկն է: Ի՞նչ եք զգում այս պարագայում:
-Շատ հաճելի բան է դա: Պաթետիկ բաներ չեմ սիրում ասել, հաճելի է, և վերջ:
-Ի՞նչ կարծիքի եք այսօրվա երիտասարդության մասին: Դատելով Ձեր զավակների, թոռների օրինակից` ինչպե՞ս կբնորոշեք նրանց:
-Լավն էլ եմ տեսնում այսօրվա երիտասարդության մեջ, վատն էլ: Նրանց պակասում են լծակները: Դրանք իշխանավորների ձեռքին են:
-Իշխանավորների մեջ էլ երիտասարդներ կան կարծեմ:
-Կան, բայց եղանակ չեն ստեղծում:
-«Անձնագրային ռեժիմ» բանաստեղծությունը 1991-ով է թվագրված: Մինչև անկախության հռչակո՞ւմն եք գրել:
-Շարժման օրերին եմ գրել՝ մինչև անկախության հռչակումը:
-Անկախություն հռչակելուց հետո անձնագրային ռեժիմը փոխվե՞ց:
-Իհարկե, փոխվեց: Մարդկանց լեզուները բացվեցին:
-Իսկ ականջ դնող կա՞ այդ բացված լեզուներին:
-Էդ կարևոր չէ: Նկատելի առաջընթաց զգացվում է: Ջահելները խմբերով հավաքվում են ինչ-որ գաղափարի շուրջ, իրենց մտածածն ասում, օրինակ, Թռչկանի ջրվեժի մասին, Ամուլ սարի մասին, էլեկտրաէներգիայի, տրանսպորտի գների մասին: Էդ շարժումը մեկիկ-մեկիկ հավաքում է մարդկանց ու տանում դեպի գործ: Էդ բաները սովետի օրոք հնարավոր չէր ենթադրել: Սովետի մասին գրել եմ 1988-ին, «Ծանոթ մի երկրում» բանաստեղծության մեջ.
Սուտասելո՜ւկ էր,
Սուտանելո՜ւկ էր,
Սուտապրելո՜ւկ...
Աշխարհն այնքա՜ն պարզ,
Որ չարժեր նույնիսկ մի հանելուկ.
Ծնվեցի՞ր՝ ապրե՜ս,
Ապրո՞ւմ ես՝ ապրե՜ս,
Մեռա՞ր՝ շա՜տ ապրես...
Կյանքը ի՞նչ է որ՝
Մի հին ու տարտամ շուտասելուկ.
Սուտասելո՜ւկ ու
Սուտանելո՜ւկ ու
Սուտապրելո՜ւկ...

«ՀԻՄՆԱԿԱՆՈՒՄ ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԳՐՔԵՐՍ ԵՄ ՀԱՎԱՆՈՒՄ»

-Ձեր ո՞ր գիրքն եք առավել հավանում:
-Հիմնականում մանկական գրքերս եմ հավանում: Մեծականները ընտրովի եմ հավանում, օրինակ՝ «Չքնեք, տղաներ» ժողովածուն հավանում եմ: Շատ են, ցրված են, և չեմ հիշում շատ բաներ: Մի դիմանկար ունեմ, որի լուսանկարը գրքերիցս մեկում է տպագրված: Աղջկաս խնդրեցի, գտավ էդ գիրքը: Դա ինձ էնքա՜ն ուրախացրեց: «Աշնան տերևներ թափանցիկ ջրում» գրքում է: Հեղինակը Պարուհի Թեփելիկյանն է:
-Ձեր բանաստեղծությունները դասագրքային են դարձել: Ի՞նչ զգացողություն է ունենում հեղինակը, երբ իր գործերով սերունդ է կրթվում:
-Մտածում եմ, որ մի գործ էլ տեղ հասավ, ուրախանում եմ:
-Հիմա գրո՞ւմ եք:
-Այո՛:
-Անտիպ մի գործ կկարդա՞ք:
-Այո.

Թե մրջյունը մրջյունին չընդառաջի, չընդունի,
Ձևացնի, թե նրա բյուր հոգսերից լուր չունի,
Էլ ո՞վ պիտի աշխարհում ձեռք մեկնի
խեղճ մրջյունին:

Գնալով փոքրանում են բանաստեղծություններս:
-Փոքրանալով՝ խտանում են:
-Հա՛: «Քառյակ» բառն ունի հոմանիշ՝ «խտացուկ»: Շատ եմ ուզում, որ էդ բառը դրվի շրջանառության մեջ:
-Գուցե նաև այս հրապարակումը նպաստի դրան:
-Լավ կլինի:
-Կա՞ն ուրիշ անտիպներ:
-Այո՛: Էլի մեկն արտասանեմ.
Էլ ո՞վ, եթե ոչ մեր Շարան՝
Բկլիկների բկլիկ Շարան,
ՈՒր ոտք դրեց, դարձրեց իսկույն
Խորտկարան ու խաշարան:
Եվ երբ հայոց աշխարհն արեց
Համատարած մի ճաշարան,
Նոր հասկացան՝ ինչ ահավոր
Ախորժակի տեր էր Շարան:

-Հիմա՞ էլ պիտի ասեք, թե առանց քաղաքական ենթատեքստի եք գրել:
-Չէ՜, ուղղակի խաղում էի բառերով, մեկ էլ տեսա՝ խտացուկն իր քիթը ցուցադրեց: Հիմա մեկն էլ կարտասանեմ: Առաջին տողը, որ կորչում է, մնացածը չեմ կարողանում մտաբերել: Բայց որ մի քիչ սպասես, կհիշեմ-կասեմ:
-Լա՜վ, մի տանջվեք:
-Չէ՛, պիտի տանջվեմ:
-Դե տանջվեք, լա՛վ: Բայց քանի որ բանավոր եք փոխանցում դրանք ինձ, դեմ չե՞ք լինի, որ ինքս կետադրեմ:
-Չէ՜, դեմ չեմ, դու ավելի գրագետ կկետադրես:
-Շնորհակալ եմ, հաճոյախոսեցիք: Հիշեցի Համո Սահյանի հետ հարցազրույցս, որ արել եմ, երբ նա 70 տարեկան էր: Ասում էր, որ բանաստեղծական տողը շատ դժվար է ծնվում, երբ դառնում ես 70 տարեկան, իսկ 20-30 տարեկան եղած ժամանակ բավական էր մի գեղեցիկ նժույգ տեսնել, մի ծամավոր աղջիկ, բանաստեղծությունը պատրաստ էր: Դուք է՞լ եք այդպես կարծում:
-Անպայման այդպես է: Հիշեցի գրածս.
Արժանիքները ծառի ոչ ոք էլ չի բացառի,
Բացի իրեն նախանձող գաճաճ
թփից մացառի:
Էս խտացուկը «պոզեր է հանել»: Մի այլ խտացուկ է դուրս եկել, կոչվում է «Տապանագիր».
«Մացառ Մացառյան, որդի Մացառի»:
-Մացառյան ազգանվանը հանդիպում ենք նաև Ալիս Հովհաննիսյանի պատմվածքում: Ալիսի Մացառյանը թոշակառուներին բարեգործական ակնոցներ է նվիրում: Դուք նույն մարդո՞ւն եք նկատի ունեցել:
-Կոնկրետ մարդու նկատի չեմ ունեցել: Բայց եթե ընթերցողը կգտնի նման մեկին, թող գտնի:

«ՍՏԻՊՎԱԾ ԿԼԻՆԵՄ ԱՊՐԵԼ»

-Երբ տարիներ առաջ Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանում Ձեզ նվիրված գրական ցերեկույթ էինք կազմակերպել, Դուք մասնակից բոլոր երեխաներին մեկական բանաստեղծություն նվիրեցիք և պատվիրեցիք Ձեր 100-ամյակին արտասանել: Գիտե՞ք, որ նրանք պահել են այդ բանաստեղծությունները և սպասում են:
-ՈՒրեմն ստիպված կլինեմ ապրել:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Տեսանյութ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ